Γιατί δεν πρέπει να επιτρέψουμε την ομοσπονδιοποίηση της Κύπρου μας: Tο παράδειγμα της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης
Γράφει ο Χαρίτος Αναστασίου, Διπλωματούχος Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ
Η Κυπριακή Δημοκρατία γεννήθηκε τον Φεβρουάριο 1959, όταν πρώτα στην Ζυρίχη κι έπειτα στο Λονδίνο οι ηγέτες των 2 εθνικών κοινοτήτων, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος εκ μέρους της ελληνικής πλειονότητας και ο Dr. Fazil Küçük, καθώς και οι πρωθυπουργοί των 3 δυνάμεων, Ελλάδας, Τουρκίας και Ηνωμένου Βασιλείου, που εγγυόντουσαν την ασφάλεια, ανεξαρτησία και συνταγματική τάξη της νήσου συμφώνησαν για το Σύνταγμα και την ισορροπία δυνάμεων για το νέο κράτος.
Η Κύπρος ορίστηκε να είναι μία δικοινοτική προεδρική δημοκρατία, με Πρόεδρο εκ της ελληνοκυπριακής κοινότητας που αντιστοιχούσε στο 78% του συνόλου και Αντιπρόεδρο εκ της τουρκοκυπριακής που συνιστούσε το 17%. Η ελληνική κοινότητα επεκτείνονταν 83% αφού οι κοινότητες των Αρμενίων, Λατίνων και Μαρωνιτών επέλεξαν να ενταχθούν σε αυτήν. Η Βουλή των Αντιπροσώπων θα είχε αναλογία 70:30 ως προς τις δύο κοινότητες, με την πλειοψηφία να υφίσταται για όλα τα ζητήματα πλην αυτών των δήμων και της φορολογίας. Εκεί απαιτούνταν η θετική ψήφος και των 2 ξεχωριστών κοινοτικών συνελεύσεων. Αντίστοιχα η κυβέρνηση θα είχε αναλογία 7:3, με Τούρκο να αναλαμβάνει τουλάχιστον ένα εκ των τριών βασικών υπουργείων εξωτερικών, άμυνας και οικονομικών.
Ο Τούρκος Αντιπρόεδρος αποκτούσε δικαίωμα βέτο σε ζητήματα εξωτερικών, άμυνας και ασφάλειας. Την κυπριακή Εθνική Φρουρά έπρεπε να απαρτίζουν κατά 60% Έλληνες και 40% Τούρκοι, με Έλληνα Αρχηγό ΓΕΕΦ και Τούρκο Υπαρχηγό, αντίστοιχα ποσοστά ορίστηκαν για την Κυπριακή Αστυνομία. Στο ζήτημα της αυτοδιοίκησης, η κυπριακή ύπαιθρος ήταν ήδη διαιρεμένη σε ελληνικές/χριστιανικές και τουρκικές/μουσουλμανικές κοινότητες, οι δε 5 μεγάλες πόλεις, Λευκωσία, Κερύνεια, Λάρνακα, Λεμεσός και Πάφος, όφειλαν να έχουν χωριστούς δήμους για κάθε κοινότητα. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία διατηρούσαν στρατιωτικές δυνάμεις (ΕΛΔΥΚ, ΤΟΥΡΔΥΚ) που μαζί με το ΓΕΕΦ υπάγονταν υπηρεσιακά σε κοινό Αρχηγείο.
Είναι φανερό ότι η τουρκική μειονότητα υπερεκπροσωπούνταν τόσο στην διοίκηση όσο και στα σώματα ασφαλείας, αποτέλεσμα τόσο της τουρκικής διπλωματικής πίεσης, όσο και της πολύ κακής εμπειρίας στην καταπίεση μειονοτήτων που είχε η πρόσφατη ευρωπαϊκή ιστορία. Από την πρώτη στιγμή ήταν φανερή ότι αυτή η διάχυση δυνάμεων και κακή εκπροσώπηση των Κυπρίων πολιτών θα καθιστούσε την Κύπρο ένα δυσκίνητο και ταυτόχρονα εύθραυστο κράτος. Οι δε δυνάμεις που εγγυόντανε την τήρηση των συμφωνιών είτε τις παραβίασαν, πρώτα η Ελλάδα με το απαράδεκτο πραξικόπημα κατά του Μακάριου, αλλά κυρίως η Τουρκία με την άθλια εισβολή, παράνομη κατοχή και εποικισμό της βορείου Κύπρου, είτε αδιαφόρησαν παντελώς όπως η Βρετανία που δεν είχε καμία διάθεση να προφυλάξει τους Κύπριους που λίγα χρόνια πριν θεωρούσε τρομοκράτες.
Τα τετελεσμένα της τουρκικής εισβολής και κατοχής είναι λίγο πολύ γνωστά. Ο ελληνικός πληθυσμός της κατεχόμενης Κύπρου εκδιώχθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά, παράλληλα ένας μεγάλος αριθμός Τούρκων της Μικράς Ασίας έφτασαν ως έποικοι. Αντίστοιχα όλοι πρακτικά οι τουρκικοί θύλακες της ελεύθερης Κύπρου εκδιώχθηκαν επίσης βίαια προς την κατοχική ζώνη. Η Τουρκία σύστησε ένα παράνομο ψευδοκράτος με αναγνώριση αποκλειστικά από τον κατοχικό φορέα της Τουρκίας, έδαφος υποκείμενο σε διεθνές embargo, απομόνωση από όλους πρακτικά τους διεθνείς οργανισμούς και υπό συνεχή εποικισμό, παράνομου βάσει των Συμβάσεων της Γενεύης.
Εκ των πραγμάτων η Κύπρος διαιρείται σε δύο κρατικές οντότητες, την ελεύθερη έκταση της Κυπριακής Δημοκρατίας και το κατοχικό ψευδοκράτος. Αμφότερες είναι εθνικά ομοιογενείς με τους Έλληνες να συνιστούν το 90% του πληθυσμού της ελεύθερης πλευράς και τους Τούρκους το 99.2% του ψευδοκράτους. Παρόλα αυτά μόλις το 50% των Τούρκων του ψευδοκράτους είναι Τουρκοκύπριοι, εξ αυτών δε εξ αυτών είναι ελληνόφωνοι και συνεχίζουν να δηλώνουν περήφανα Λινοβάμβακοι, απόγονοι των Κρυπτοχριστιανών και υποστηρικτές της επανένωσης του νησιού. Αρκετοί δε Τουρκοκύπριοι αντιδρούν τόσο με την παράνομη κατοχή της πατρίδας και τον παρεμβατικό ρόλο της Τουρκίας στις υποθέσεις τους, όσο και με την συνοχή εισροή εποίκων από την Τουρκία και τις διαρκείς παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συμβαίνουν εκεί. Η δε Λευκωσία παραμένει η τελευταία διαιρεμένη πρωτεύουσα του πλανήτη.
Μεγάλη δε επιτυχία της ελληνικής και ελληνοκυπριακής μεριάς υπήρξε η ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας ως πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2004, με την νόμιμη κυπριακή κυβέρνηση να έχει υπό την διακριτική της ευχέρεια το πότε θα επεκταθούν το ευρωπαϊκό δίκαιο και θεσμοί στα βόρεια της εδάφη. Η δημογραφική μεταβολή φαίνεται στον πρώτο χάρτη. Από διάσπαρτους θύλακες άλλοτε, οι Τούρκοι πλέον ελέγχουν ολόκληρό το βόρειο ένα τρίτο του νησιού.
Τρεις φαίνονται να είναι οι εφικτές λύσεις για το νησί.
Η πρώτη είναι αυτή της νομιμότητας: επανένωση της νήσου και επαναφορά του αυθεντικού της Συντάγματος στο σύνολο των πολιτών της, Ελλήνων και Τούρκων, με τους Τούρκους έποικους να εξαιρούνται εννοείται κάθε δικαιώματος σε ιθαγένεια, παραμονή δε της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση με τα τούρκικα να καθίστανται μία εκ των επίσημων γλωσσών της.
Η δεύτερη είναι η νομιμοποίηση της υφιστάμενης κατάστασης, η πλήρης διαίρεση του νησιού σε δύο κυρίαρχα και εθνικά ομοιογενή κράτη, με το κάθε ένα να συνεχίζει ελεύθερα τον δρόμο του. Την θέση αυτή είχαν και οι Τουρκοκύπριοι από πριν την ανεξαρτησία, Taksim δηλαδή διαίρεση του νησιού, αντί της ελληνοκυπριακής θέσης για Ένωση με την Ελλάδα.
Τρίτη τέλος έρχεται η λύση της ομοσπονδιοποίησης. Η ιδέα αυτή ξεκίνησε το 1999 μέσα από το σχέδιο του τότε ΓΓ του ΟΗΕ Kofi Annan και πρότεινε την μετατροπή της Κυπριακής Δημοκρατίας σε ομοσπονδιακό κράτος με δύο ομόσπονδα κρατίδια, ένα για κάθε εθνική κοινότητα, με τα σύνορα τους να είναι αυτά ακριβώς της στρατιωτικής ανακωχής μετά την τουρκική εισβολή. Την αρχηγία του κράτους θα αναλάμβανε ένα εξαμελές προεδρικό συμβούλιο με 4 Έλληνες και 2 Τούρκους πενταετούς θητείας, τα μέλη του θα αναλάμβαναν διαδοχικά τις θέσεις του Προέδρου και του Αντιπροέδρου επί 20 μήνες έκαστος. Το Κοινοβούλιο θα συνιστούσαν μία Γερουσία 48 μελών με ίσο αριθμό αντιπροσώπων ανά κοινότητα και η Βουλή των Αντιπροσώπων με αναλογική κατανομή εδρών ανά εθνότητα και τουλάχιστον 12 Τούρκους βουλευτές. Το Ανώτατο Δικαστήριο θα συνιστούσαν ισότιμα Έλληνες και Τούρκοι με παρουσία και 3 ξένων δικαστών. Το Σχέδιο Annan βρήκε σημαντική αποδοχή από τους Τούρκους της Κύπρου οι οποίοι έβλεπαν ότι όχι μόνο θα διατηρούσαν τον απόλυτο έλεγχο στα εδάφη που είχαν καταλάβει κι εκκαθαρίσει παράνομα, αλλά θα αποκτούσαν και σημαντικό ρόλο στα ζητήματα όλου του νησιού. Αντίθετα η ελληνοκυπριακή πλευρά το απέρριψε μαζικά με ποσοστό άνω του 75% στο δημοψήφισμα του 2004, παρά την προθυμία μεγάλου μέρους της ελληνικής αλλά και ελληνοκυπριακής πολιτικής ηγεσίας για την αποδοχή του.
Αν ψάξουμε ένα ιστορικό αντίστοιχο της πιθανής κυπριακής ομοσπονδιοποίησης μπορούμε να βρούμε αυτό της Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Με την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας πλήθος Σέρβων βρέθηκαν διάσπαρτοι στα νέα κράτη της Κροατίας και της Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Το 1991, ένα χρόνο πριν την ανεξαρτησία της Βοσνίας, το 44% του πληθυσμού συνιστούσαν οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι (Bosniaks), ακολουθούσαν οι Σέρβοι με 32.5% και τέλος οι Κροάτες με 17%. Οι Σέρβοι συνιστούσαν επί δεκαετίες τον κυρίαρχο λαό της Γιουγκοσλαβίας, με πυκνές μειονότητες σε όλη της την έκταση, αντίστοιχες αυτών που άφησε η Τουρκία σε όλα σχεδόν τα κράτη των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής. Στην ενωμένη σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία είχε οριστεί η Βοσνία να έχει Βόσνιο μουσουλμάνο Πρόεδρο, Σέρβο Πρόεδρο Κοινοβουλίου και Κροάτη Πρωθυπουργό. Με την έναρξη των διαπραγματεύσεων για το μέλλον της Γιουγκοσλαβίας το 1991 η σερβική πλευρά επέμενε στην διατήρηση της ομοσπονδιακής δομής με κάθε κόστος, όσο οι Κροάτες και Σλοβένοι πρότειναν μία χαλαρή συμμαχία ανεξάρτητων εθνών-κρατών. Η κατάρρευση των διαπραγματεύσεων οδήγησε στις μονομερείς διακηρύξεις ανεξαρτησίας από Σλοβενία και Κροατία, ο υπό σερβικό έλεγχο Γιουγκοσλαβικός Λαϊκός Στρατός εισέβαλε στα νέα κράτη ξεκινώντας την τελευταία μεγάλη σύρραξη της σύγχρονης Ευρώπης.
Η πολυεθνική Βοσνία σύντομα διαλύθηκε στην νόμιμη Δημοκρατία της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, κράτος που υποστήριζε κυρίως η βοσνιακή μουσουλμανική κοινότητα, την Κροατική Δημοκρατία της Herzeg-Bosna, καθώς και στην Σερβική Δημοκρατία, γνωστή διεθνώς και με το αμετάφραστο Republika Sprska*. Ο πόλεμος διήρκησε πάνω από 3 χρόνια, με τις βίαιες συγκρούσεις και εθνοκαθάρσεις να επανέρχονται με τρομακτικό τρόπο στην Ευρώπη θυμίζοντας της σκοτεινές περιόδους. Πάνω από 100,000 άνθρωποι σφαγιάστηκαν και 2.2 εκατομμύρια μετατράπηκαν σε πρόσφυγες. Όλοι συμμετείχαν σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, με τους Σέρβους όμως να έχουν την μερίδα του λέοντος στις σφαγές και εθνοκαθάρσεις με πλέον τρομερό συμβάν την Σφαγή 8,732 μουσουλμάνων της Σρεμπρένιτσα. Πάνω από το 80% των νεκρών πολιτών ήταν Βόσνιοι μουσουλμάνοι, θύματα της τρομερής εθνοκάθαρσης στην Sprska. Η δημογραφική μεταβολή είναι φανερή στον δεύτερο χάρτη, με τους Βόσνιους μουσουλμάνους να περιορίζονται δραστικά στην κεντρική Βοσνία.
Η ΝΑΤΟϊκή παρέμβαση τερμάτισε τον πόλεμο και την γενοκτονία, οδηγώντας στο διεθνές δικαστήριο τους Σέρβους, αλλά και Κροάτες ή Βόσνιους μουσουλμάνους εγκληματίες. Με την συνθήκη του Dayton η Βοσνία Ερζεγοβίνη μετατράπηκε σε ένα ομοσπονδιακό κράτος αποτελούμενο από 2 ισότιμα μέλη: την Ομοσπονδία της Βοσνίας Ερζεγοβίνης για τους Βόσνιους μουσουλμάνους και Κροάτες, αποτελούμενη από 10 αυτόνομα καντόνια και την Σερβική Δημοκρατία για τους Σέρβους με ενιαία δομή, τα δύο μέλη συνδιοικούν το διαμέρισμα Brcko. Η χώρα έχει τριμελή προεδρία με έναν Βόσνιο μουσουλμάνο, έναν Σέρβο και έναν Κροάτη να εναλλάσσονται στην προεδρία και έναν Ύπατο Αρμοστή του ΟΗΕ να επιθεωρεί την κατάσταση. Υπάρχει η Βουλή του Λαού με 15 μέλη, 5 ανά κοινότητα, και η Βουλή των Αντιπροσώπων με αναλογική εκπροσώπηση. Το Ανώτατο Δικαστήριο το έχει αναλάβει άμεσα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ), την οργάνωση της αστυνομίας έχει αναλάβει η αστυνομική αποστολή EUPM της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι Ένοπλες Δυνάμεις έχουν σύσταση 50% Βοσνίων μουσουλμάνων, 30% Σέρβων, 15% Κροατών και 5% άλλων, την οργάνωση έχει αναλάβει η Ευρωπαϊκή στρατιωτική αποστολή EUFOR Althea. Ως προς την σύσταση οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι έχουν ανακάμψει χάριν των πολλών γεννήσεων και πλέον συνιστούν το 50.1% σχεδόν του πληθυσμού, ακολουθούν οι Σέρβοι με 30.8% και οι Κροάτες με 15.4%.
Παρόλο που οι Σέρβοι συνιστούν μόλις το 1/3 του πληθυσμού της χώρας, ελέγχουν σχεδόν το μισό της έκτασης της. Αυτό διότι η χάραξη των εσωτερικών συνόρων από το Dayton έγινε βάσει των εδαφών που έλεγχαν οι Σέρβικες πολιτοφυλακές, ακριβώς πάνω στις γραμμές της στρατιωτικής ανακωχής, δίχως να λάβει υπόψη τα προ της εθνοκάθαρσης δεδομένα. Οι Σέρβοι αφού είχαν εκτοπίσει τους Βόσνιους μουσουλμάνους από τα εδάφη τους, υποδέχτηκαν μεγάλο αριθμό Σέρβων προσφύγων από την υπόλοιπη Βοσνία και από την Σέρβικη Κράινα στην Κροατία. Ως εκ τούτου η Republika Sprska έχει εθνική ομοιογένεια σχεδόν 83%, όντας εκ των πραγμάτων πολύ πιο αραιοκατοικημένη από το υπόλοιπο της χώρας. Απολαμβάνει αξιοζήλευτη αυτονομία με δική της αστυνομική δύναμη, δικαστικό σύστημα, τελωνεία και εσωτερικό δίκαιο που πολύ συχνά κρίνεται αντισυνταγματικό από το Συνταγματικό Δικαστήριο του Σαράγεβο, μέχρι δε κάποια χρόνια πριν διατηρούσε δικό της στρατό και υπουργείο Άμυνας. Έχει σημαντική αυτονομία στην εξωτερική της πολιτική, διατηρώντας στενή σχέση τόσο με την αδελφή της Σερβία, όσο και με την Ρωσία, διατηρεί δε δικά της διπλωματικά γραφεία σε αρκετές πόλεις του κόσμου, εξοργίζοντας συχνά την αδύναμη πρακτικά κεντρική βοσνιακή κυβέρνηση. Η πολιτική της ηγεσία λειτουργεί τελείως αυτόνομα από το Σαράγεβο, δηλώνοντας συχνά τον πόθο της για ένωση με την Σερβία, παράλληλα συνεχίζει να διεκδικεί το ίδιο το Σαράγεβο ως πρωτεύουσα του. Τέλος παρεμβαίνει αρκετά στα συνολικά ζητήματα της Βοσνίας Ερζεγοβίνης, όπως το ομοσπονδιακό Σύνταγμα προβλέπει, όντας συχνά τροχοπέδη για την ολοκλήρωση του αδύναμου και φτωχού κράτους σε θεσμούς όπως το ΝΑΤΟ ή η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όπως λοιπόν δείχνει το παραπάνω παράδειγμα, η ομοσπονδιοποίηση της Βοσνίας πρακτικά νομιμοποίησε τις σερβικές κινήσεις. Αν και ηττημένοι και κύριοι υπεύθυνοι των εθνοκαθάρσεων, οι Σέρβοι διατήρησαν τα εδάφη που είχαν αποκτήσει με ένοπλη βία και εκδίωξη των γηγενών μη Σέρβων. Πέραν του ότι πλέον διατηρούν νόμιμα υπό τον πλήρη τους έλεγχο εδάφη που απέκτησαν παράνομα, παρεμβαίνουν παράλληλα σε μεγάλο βαθμό στα εσωτερικά και εξωτερικά ζητήματα του συνολικού κράτους, ακριβώς όπως προβλέπει εξάλλου και το διεθνές δίκαιο. Θα θέλαμε να συμβεί κάτι αντίστοιχο στην Κύπρο; Οι Τούρκοι δηλαδή να νομιμοποιηθούν να ελέγχουν εδάφη που παράνομα κατέκτησαν, εκκαθάρισαν κι εποίκησαν, διατηρώντας παράλληλα έναν κυρίαρχο ρόλο στις υποθέσεις όλου του νησιού και της ελληνοκυπριακής πλειοψηφίας, ρόλο δυσανάλογο του πραγματικού μεγέθους των Τουρκοκυπρίων Κυπρίων πολιτών; Έχοντας μάλιστα λάβει και την πολυπόθητη αναγνώριση όλων των διεθνών οργανισμών, που τώρα δεν τους βλέπουν παρά ως ένα κατοχικό ψευδοκράτος;
Προσωπική τέλος θέση του συντάκτη είναι ότι το κυπριακό ζήτημα πρέπει να λυθεί με την νόμιμη οδό, με επανένωση της νήσου, επιστροφή των προσφύγων ένθεν και εκείθεν στις εστίες τους, επιστροφή των παράνομων εποίκων στην Τουρκία ή δικαίωμα τους να παραμείνουν με το καθεστώς του μετανάστη. Μία ενωμένη και κυρίαρχη δικοινοτική Κύπρος που θα συνιστά πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης με Έλληνα Πρόεδρο, Τούρκο Αντιπρόεδρο, ενιαίους δήμους στις μεγάλες πόλεις αναλογική κατανομή των δύο κοινοτήτων σε Βουλή, Δικαστήρια, δημόσια διοίκηση, σώματα ασφαλείας και ένοπλες δυνάμεις και εγγυήτριες στρατιωτικές δυνάμεις από Ελλάδα ή/και ΕΕ και ΟΗΕ, καθώς η Τουρκία έχει χάσει κάθε δικαίωμα να εγγυάται την ασφάλεια της μεγαλονήσου. Με την ελληνική σημαία να συνεχίσει να ανεμίζει στις ελληνικές περιοχές του νησιού από την Λεμεσό μέχρι και το Ριζοκάρπασο, όπως προβλέπει και το κυπριακό Σύνταγμα, με τον Ύμνο εις την Ελευθερίαν να συνεχίσει να ακούγεται σε όλο το νοτιοανατολικότερο άκρο του Ελληνισμού, ως εθνικός ύμνος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ένα ακόμη κράτος με ελληνική πλειοψηφία,χρήσιμος υποστηρικτής των ελληνικών θέσεων σε Ευρώπη, Ηνωμένα Έθνη και, ίσως μελλοντικά, ΝΑΤΟ. Πολύ πιθανό να μην συμβεί ποτέ κάτι τέτοιο, έναντι όμως των κινδύνων που ενέχει η πιθανή ομοσπονδιοποίηση της Κύπρου προτιμώ την διατήρηση της άσχημης μεν, περισσότερο ανεκτής δε υφιστάμενης κατάστασης.
*Το λατινικό αλφάβητο χρησιμοποιείται στην σερβική γλώσσα σχεδόν όσο και το κυριλλικό.