Το ισοζύγιο του φόβου

Γράφει ο Γιάννης Χαραλαμπίδης, Φιλόλογος – Ιστορικός

Δεν υπάρχει πια κανένα νόημα να μετράμε τις δολοφονικές επιθέσεις της ισλαμικής τρομοκρατίας στις ευρωπαϊκές χώρες. Η παρουσία τους είναι εδώ και καιρό σταθερή και η ροή τους αυξανόμενη. Κάθε φορά επανερχόμαστε στα ίδια ερωτήματα, αλλά αποφεύγουμε να δώσουμε απαντήσεις. Το να παραβλέπεις, όμως, την πραγματικότητα, δεν σε απαλλάσσει από τις συνέπειές της. Όλο αυτό το κύμα τυφλής ή στοχευμένης βίας δεν είναι φυσικό φαινόμενο, έχει συγκεκριμένες ρίζες εκπόρευσης και δομές λειτουργίας.

Αυτό που συστηματικά αποφεύγουν να πουν όλοι σχεδόν όσοι μιλούν δημόσια για το θέμα είναι ότι το πρόβλημα δεν είναι εξωτερικό, αλλά εσωτερικό. Δηλαδή, δεν είναι ένα πρόβλημα σύγκρουσης των ευρωπαϊκών κρατών με εξωγενείς απειλές, αλλά πρόβλημα των ίδιων των κοινωνικών και πολιτειακών συστημάτων της Δυτικής -κυρίως- Ευρώπης. Κάθε αιματηρή επίθεση ακολουθείται από ομοβροντία κενολογίας, όπου κυριαρχούν τα ευχολόγια και οι κούφιες διακηρύξεις της υπεροχής του πολιτειακού και του πολιτισμικού μας υποδείγματος -το οποίο ανενόχλητα μακελεύεται από ένα άλλο. Τίποτε, όμως, από αυτά δεν προσφέρει κάτι. Ούτε καν ονομαστικά δεν τολμούν οι ηγέτες, οι πολιτικοί λειτουργοί και οι δημοσιογράφοι και σχολιαστές των μέσων ενημέρωσης να αναφέρουν τους παράγοντες που γεννούν αυτή την αντισυστημική βία. Μόλις και μετά βίας διαπέρασε η λέξη “ισλαμισμός” το έρκος των οδόντων της Βρετανίδας πρωθυπουργού χτες. Αλλά και πάλι απέφυγε να πει οτιδήποτε συγκεκριμένο, παρά το γεγονός ότι η κοινωνία της οποίας τις τύχες έχει ταχθεί να διευθύνει δέχτηκε τρεις επιθέσεις σε λιγότερο από δυο μήνες.

“Δεν φοβόμαστε”, “δεν τρομοκρατούμαστε”, “δεν θα επιτρέψουμε να θιγεί ο τρόπος ζωής μας”. Πόσο ανούσια φαντάζουν αυτά τα τοτεμικά επαναλαμβανόμενα μοτίβα, ενώ 600 άτομα ποδοπατούνται λόγω του αλυσιδωτού τρόμου που προκαλεί η υπόνοια και μόνο μιας τρομοκρατικής επίθεσης. Αυτού του είδους η αντίδραση έχει φτάσει στα ιλαροτραγικά επίπεδα μιας μαζικής αυθυποβολής με την μηχανιστική επανάληψη μιας μαγικής προσευχής. Πέραν αυτής, όμως, ουδέν. Δεν υπάρχει προοπτική με αυτή την τακτική. Κανένα πρόβλημα δεν θα λυθεί με ad hoc καταστολή, πολύ δε μάλλον με διακηρύξεις πολιτισμικής και ηθικής υπεροχής. Οι κοινωνίες μας δέχονται επίθεση εκ των έσω, άρα ο εχθρός είναι ήδη εδώ. Ο εχθρός είναι μέσα στις καλοκουρδισμένες ευρωπαϊκές μητροπόλεις, όχι στις άνυδρες εκτάσεις της Μέσης Ανατολής. Κι όμως, αρνούμαστε να το δούμε.

Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι φοβόμαστε και αυτό είναι απόλυτα φυσικό. Το πρόβλημα είναι, όμως, ότι περισσότερο από τα απρόβλεπτα ξεσπάσματα αυτής της δολοφονικής βίας, μας φοβίζει η αλήθεια, μας φοβίζει η συνειδητοποίηση της πραγματικής ουσίας όλης αυτής της υπόθεσης, γιατί αυτό θα μας φέρει αναγκαστικά αντιμέτωπους -ως κοινωνίες- με τον εαυτό μας. Ο τρόπος με τον οποίο προσπάθησαν οι δυτικοευρωπαϊκές κοινωνίες να ενσωματώσουν το πλήθος των μεταναστών από τις περιοχές του αποικιοκρατικού παρελθόντος, έχει προφανώς αποτύχει, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά αρκετούς από αυτούς τους πληθυσμούς. Εκκινώντας από την επώδυνη συνείδηση αυτής της πραγματικότητας, πρέπει να αναζητήσουμε τα επόμενα βήματα και αυτό πρέπει να γίνει χωρίς χρονοτριβές. Είναι η ελευθερία, η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ευρωπαϊκές αξίες, ο πολιτισμός μας, είναι όλα αυτά σχετικά μεγέθη που μπορεί όποιος ζει στην Ευρώπη να τα αγνοεί; Μπορεί κάποιος που ζει στην Ευρώπη να δρα εναντίον των ευρωπαϊκών κοινωνιών; Έχουμε την πολυτέλεια να δεχόμαστε αυτό τον ριζοσπαστισμό;

Η απάντηση είναι προφανώς όχι. Δεν μπορούμε να ανεχόμαστε ζώνες έκλειψης της δημοκρατίας και της ελευθερίας, περιοχές εφαρμογής του ισλαμικού δικαίου μέσα στα ευρωπαϊκά κράτη. Δεν μπορούμε να επιτρέπουμε την παραγωγή και διάχυση λόγου και ιδεών πρόκλησης τυφλού μίσους απέναντι στις ευρωπαϊκές πολιτείες και τους πολίτες. Είναι αδήριτη πια ανάγκη να σηκώσουμε τα μάτια και να κοιτάξουμε τον καθρέπτη. Η δημοκρατία, η ελευθερία, τα ευρωπαϊκά έθνη, η Ευρώπη, ως συλλογική πολιτική οντότητα, έχουν υποχρέωση να αμυνθούν, ακόμα κι αν το αντικείμενο της άμυνας αυτής είναι ένα κομμάτι του εαυτού τους, όπως τουλάχιστον τον διαμόρφωσαν εδώ και δυο γενιές.

Οι πολιτικές δυνάμεις της Ευρώπης έχουν υποχρέωση να αναλάβουν με σοβαρότητα και υπευθυνότητα το βάρος της λήψης όλων των αναγκαίων μέτρων και της άρθρωσης του απαραίτητου πολιτικού λόγου, που θα εξηγήσει στους λαούς τι συμβαίνει, γιατί και πώς πρέπει να αντιδράσουμε. Το να προσπαθούμε να βαυκαλίσουμε τους πολίτες, ενώ δίπλα τους εκρήγνυνται βόμβες ή δολοφονείται κόσμος απλώς μεγεθύνει το κενό εμπιστοσύνης ανάμεσα στο κοινωνικό σώμα και τις πολιτικές ηγεσίες και δίνει χώρο ανάπτυξης σε ασύντακτες και φοβικές αντιδράσεις. Όσο το κενό αυτό διευρύνεται, τόσο πιθανότερο είναι να καλυφθεί από τυχοδιωκτικά και μισαλλόδοξα πολιτικά σχήματα. Οι απαντήσεις πρέπει να δοθούν όχι από τυχάρπαστους ή δημοκόπους, αλλά από τις συστημικές και σοβαρές δυνάμεις διακυβέρνησης. Η ευρωπαϊκή Κεντροδεξιά οφείλει να ανοίξει με τόλμη και ευθυκρισία τον δρόμο προς την κατεύθυνση της ενεργητικής και προληπτικής υπεράσπισης της εθνικής ασφάλειας, της κοινωνικής ελευθερίας και της δημοκρατικής λειτουργίας.

Η σαφήνεια είναι η κυριότερη χαμένη αρετή σε αυτή τη διαδικασία και ξεκινά πάντα από τη γλώσσα. Όσο φοβόμαστε να πούμε τα πράγματα με το όνομά τους, τόσο θα χειροτερεύουν. Η πολιτική και κοινωνική ελευθερία δεν είναι μόνο αφηρημένες έννοιες, είναι ταυτόχρονα και απτά μεγέθη. Τα περιθώρια πολιτικής ανοχής απέναντι στην εναντίωση στις δημοκρατικές αρχές και την περιφρόνηση για τις αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού πρέπει να μειωθούν δραστικά. Αν υπάρχουν πληθυσμιακοί πυρήνες που υποθάλπουν ή ευνοούν την εκδήλωση της ισλαμικής βίας πρέπει να καταστεί σαφές ότι αυτό δεν θα γίνεται εφεξής ανεκτό. Η θρησκευτική ελευθερία πρέπει να διαχωριστεί καίρια από την αντικοινωνική δράση. Δεν επιτρέπεται να υπάρχουν παρερμηνείες ως προς την αποφασιστικότητα των εθνικών και των ευρωπαϊκών αρχών να προστατεύσουν ενεργητικά το κοινωνικό σύνολο. Η πληροφορική, αμυντική και πολιτική συνεργασία στα θέματα ασφάλειας πρέπει να προωθηθεί ταχύτατα και δραστικά. Η δημιουργία πανευρωπαϊκής υπηρεσίας ασφαλείας και πληροφοριών, που δεν θα υποκαταστήσει, αλλά θα ολοκληρώσει τις εθνικές υπηρεσίες, με κύριο στόχο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας είναι θεμελιώδης ανάγκη. Ειδικές νομικές ρυθμίσεις πρέπει να θεσπιστούν και λειτουργικές δομές για τις υπηρεσίες ασφαλείας και σωφρονισμού να συγκροτηθούν, όπου αυτό είναι απαραίτητο, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Ο πολιτισμικός χαρακτήρας της Ευρώπης, ως πολιτικό εγχείρημα, είναι ανάγκη να τονιστεί. Οι αξίες του κλασικού πολιτισμού, ο χριστιανικός χαρακτήρας και η ανθρωπιστική διάσταση του ευρωπαϊκού κόσμου είναι τα θεμέλια της κοινής μας ζωής. Κανείς δεν είναι υποχρεωμένος να ασπάζεται θρησκευτικά τη χριστιανική διάσταση του ευρωπαϊκού τρόπου, αλλά όλοι είναι αναγκαίο να σέβονται τις παραδόσεις και την προσωπικότητα του πολιτισμού μας. Κανείς δεν ζει στην Ευρώπη δια της βίας και κανείς δεν θα επιβάλλει στην Ευρώπη την ιδιοπροσωπία του δια της βίας. Όποιος δεν αισθάνεται άνετα με την ευρωπαϊκή ζωή, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μετά από παράδοση χιλιετιών, δεν είναι υποχρεωμένος να την υφίσταται -και πρέπει να είμαστε πολύ σαφείς και αποφασιστικοί σε αυτό το σημείο. Ισλαμικός νόμος σε ευρωπαϊκό έδαφος και νησίδες απόρριψης της κρατικής κυριαρχίας δεν μπορούν να γίνουν ανεκτά.

Αν δεν παρθούν όλα τα αναγκαία μέτρα και δεν δρομολογηθούν οι ανάλογες πολιτικές, οποιαδήποτε ενέργεια κι αν αναληφθεί σε κέντρα του ριζοσπαστικού ισλαμισμού εκτός Ευρώπης, είναι καταδικασμένη να αποδειχθεί ατελέσφορη. Η σημερινή γενιά Ευρωπαίων με μεταναστευτικό παρελθόν και ισλαμική ταυτότητα έχει δύο επιλογές, να ενσωματωθεί ομαλά και να συνεισφέρει στην κοινή πρόοδο και ευημερία ή να οδηγηθεί στην έξοδο. Αυτή είναι η μόνη επιλογή για να αποφευχθεί ένα πανευρωπαϊκό θέατρο συγκρούσεων που θα μας οδηγούσε σε ό,τι σκοτεινότερο μπορούμε να φανταστούμε. Πιστεύω ακράδαντα ότι η συντριπτική πλειοψηφία των νέων αυτών θα απομονώσει τα προβληματικά στοιχεία. Αλλιώς, η απραξία μπροστά στον φόβο να αναμετρηθούμε με το πρόβλημα, σύντομα θα το εκθρέψει σε τέτοιο βαθμό που θα γίνει μη αντιμετωπίσιμο.

Όσο το ισοζύγιο του φόβου γέρνει προς τον φόβο για την αλήθεια, αντί του φόβου για το μέλλον, το μέλλον όλων μας θα κατατρώγεται από τα λάθη του παρελθόντος. Όταν κάθε σκέψη και εναλλακτική έχουν αποτύχει, η αντιμετώπιση της απειλής πρέπει να γίνεται με τρόπο ευθύ. Κάθε ημέρα, που αφήνουμε άπρακτοι να περάσει, μας φέρνει εγγύτερα στην ημέρα όπου ό,τι κι αν κάνουμε τίποτα δεν θα είναι αναστρέψιμο. Ας δράσουμε, επιτέλους.