Κυβέρνηση και θεσμοί: Μία θεωρητική προσέγγιση
Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης
Αν επιχειρήσουμε να ορίσουμε τον όρο κυβέρνηση ο ασφαλέστερος και ο πλέον περιεκτικός ορισμός θα ήταν πως << κυβέρνηση αποτελούν οι θεσμοί και οι δομές μέσω των οποίων διοικούνται οι κοινωνίες>>. Ενώ οι θεσμοί που απαρτίζουν την κυβέρνηση αποτελούν τους << οργανισμούς ή τις πρακτικές που διαθέτουν τυπικά γνωρίσματα, υπηρετεί κάποιον πολιτικό σκοπό ή λειτουργία και χαρακτηρίζεται από διάρκεια και εσωτερική πολυπλοκότητα.
Κατά την κοινή χρήση του όρου, η << κυβέρνηση>> αναφέρεται στο ανώτερο επίπεδο των πολιτικών αξιωμάτων σε μία κοινωνία. Πιο συγκεκριμένα στους πρωθυπουργούς, στα νομοθετικά σώματα, στους περιφερειάρχες, τους δημάρχους και τους υπόλοιπους αξιωματούχους στην κορυφή της εξουσίας. Όμως στην πραγματικότητα μία κυβέρνηση συνθέτει το σύνολο των θεσμών που είναι επιφορτισμένοι με την λήψη και την εφαρμογή των αποφάσεων για λογαριασμό της κοινότητας. Με βάση αυτόν τον τελευταίο ορισμό , το αστυνομικό σώμα, οι ένοπλες δυνάμεις, οι δημόσιοι υπάλληλοι και οι δικαστές αποτελούν τμήματα της κυβέρνησης, μολονότι οι συγκεκριμένες θέσεις δεν στελεχώνονται με την χρήση πολιτικών μεθόδων που συνδέονται με την κυβέρνηση, όπως οι εκλογές. Μέσα από το πρίσμα της ευρύτερης έννοιας, η κυβέρνηση συγκροτεί ολόκληρο το θεσμικό φάσμα στο οποίο έχει εκχωρηθεί η άσκηση της κρατικής εξουσίας, ο όρος κυβέρνηση συγκροτεί ολόκληρο το θεσμικό φάσμα στο οποίο έχει εκχωρηθεί η άσκηση κρατικής εξουσίας. Ο όρος << κυβέρνηση>> μπορεί επίσης να αναφέρεται στην ομάδα ανθρώπων που κυβερνά, στην μορφή του συστήματος εξουσίας ή στον χαρακτήρα της διοίκησης μιας κοινότητας.
Αναμφίβολα την πλέον κλασική θέση υπέρ του θεσμού της κυβέρνησης διατύπωσε τον 17ο αιώνα ο Αγγλος φιλόσοφος Thomas Hobbes. Η άποψη του ήταν ότι η κυβέρνηση μας προστατεύει από το κακό που σίγουρα θα κάνουμε ο ένας στον άλλο, επιδιώκοντας τον ίδιον όφελος και την δόξα. Υποστηρίζοντας παράλληλα πως εκχωρώντας το μονοπώλιο της βίας σε μία κυβέρνηση, μεταμορφώνουμε την αναρχία σε τάξη, εξασφαλίζοντας όχι μόνο την ειρήνη αλλά και την ευκαιρία.
Σε μία Δημοκρατία, η κυβέρνηση υφίσταται προκειμένου να προσφέρει τα οφέλη της ασφάλειας και της προβλεψιμότητας σε όσους ζουν στην επικράτεια της. Οι πολίτες και οι επιχειρήσεις μπορούν να κάνουν μεσοπρόθεσμα σχέδια, γνωρίζοντας ότι οι νόμοι θεσπίζονται με τυποποιημένες μεθόδους, λαμβάνουν υπόψη ανταγωνιστικές απόψεις και εφαρμόζονται πολιτικές και στην πραγματικότητα μίας διοίκησης ποτέ τα πράγματα δεν μπορεί να είναι τόσο απλά, καθώς η ίδια η άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας μπορεί να ελλοχεύει κινδύνους. Ο κίνδυνος με την πολιτική κοινότητα που είχε κατορθώσει να εισάγει ο Hobbes στον φιλοσοφικό διάλογο είναι ότι αυτή θα προχωρήσει στην κατάχρηση των εξουσιών της, δημιουργώντας περισσότερα προβλήματα από όσα έχει κατορθώσει να επιλύσει. Όπως τόνισε ο John Locke, ένας από τους σημαντικότερους και συνάμα εμβληματικότερους επικριτές του Hobbes, τίποτα δεν μπορεί να κερδίσει κάποιος αν αποφύγει τον κίνδυνο αλεπούδων για να τον κατασπαράξουν τελικά τα λιοντάρια. Κατά την μελέτη της έννοιας της κυβέρνησης και κυρίως της εφαρμοσμένης κυβερνητικής πολιτικής ένας από τους κυριότερους στόχους είναι η αναζήτηση μεθόδων ελέγχουν των εγγενών κινδύνου που μπορεί αυτή να ελλοχεύει, δίχως να μηδενίζονται τα αδιαμφισβήτητα οφέλη που αυτή παρέχει σε μία κοινωνία.
Στις Δημοκρατίες, η κυβέρνηση δέχεται σημαντικές επιρροές, από ευρύτερες δυνάμεις, όπως οι ομάδες συμφερόντων, τα πολιτικά κόμματα, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι επιχειρήσεις και η κοινή γνώμη. Αντίθετα, στα απολυταρχικά καθεστώτα, η κυβέρνηση είναι πολύ πιθανό να στερείται αυτονομίας και στην πράξη να μετατρέπεται σε ιδιοκτησία και όργανο ικανοποίησης των συμφερόντων ενός ισχυρού προσώπου ή μίας φατρίας. Αμφότερες στις περιπτώσεις οι δυνάμεις και οι επιρροές που περιβάλλουν την κυβέρνηση σχηματίζουν από κοινού το πολιτικό σύστημα. Η έννοια αυτή μας μεταφέρει πέρα από τους οποίους. Αυτή η θεμελιώδης πολιτική έννοια προωθείται πέρα από τους πολιτικούς θεσμούς και αποτελεί το μέσο για τον προσδιορισμό των παραγόντων που εμπλέκονται στην πολιτική ζωή κάθε κράτους ή κοινότητας. Έχει μία σκληρή πτυχή, που αντανακλάται στον πολιτικό όρο << δεσμευτική>> την οποία χρησιμοποιεί ο πολιτικός επιστήμονας David Easton στον διάσημο ορισμό του για το πολιτικό σύστημα.
<< Ένα πολιτικό σύστημα μπορεί να οριστεί ως ο δεσμευτικός καταμερισμός των αξιών σε μία κοινωνία. Αυτό ακριβώς διακρίνει ένα πολιτικό σύστημα από άλλα συστήματα που κινούνται στο περιβάλλον του>>.