Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκπέμπει SOS;

Γράφει ο Ευθύμιος Στάικος, φοιτητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης

    Ολόκληρος ο πλανήτης παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις ραγδαίες εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στο Αφγανιστάν. Οι Ταλιμπάν έχουν πάρει στα χέρια τους ολόκληρη τη χώρα και συνακολούθως και την διακυβέρνηση του Ισλαμικού Χαλιφάτου του Αφγανιστάν όπως οι ίδιοι το ονομάζουν. Η εικοσαετής αμερικανική παρουσία στη χώρα κατέστη εκ του αποτελέσματος στην καλύτερη των περιπτώσεων προβληματική. Δαπανήθηκαν υπέρογκα ποσά προκειμένου να εκπαιδευτεί και να εξοπλιστεί ο Αφγανικός στρατός αλλά εν τελεί το μόνο που έκανε ο Αφγανικός στρατός ήταν να αποχωρήσει από τη χώρα χωρίς να πολεμήσει τον εχθρό. Οι ευθύνες των ΗΠΑ δεν περιορίζονται όμως μόνο στο στρατιωτικό σκέλος. Η Αμερική, παρά την μεγάλη περίοδο που βρισκόταν στο Αφγανιστάν, δεν κατόρθωσε ποτέ να δημιουργήσει τις απαραίτητες πολιτικές δομές που θα λειτουργούσαν ως αναχώματα στην έλευση των Ταλιμπάν στην εξουσία. Ωστόσο αυτή η τεράστιων διαστάσεων κρίση δεν επηρεάζει άμεσα τις ΗΠΑ αλλά τον Αφγανικό λαό (ιδιαίτερα τις γυναίκες και τα μικρά κορίτσια) και την ΕΕ η οποία θα βρεθεί γι΄ακόμη μια φορά αντιμέτωπη με θυελλώδη μεταναστευτικά κύματα. 

    Είναι βέβαιο ότι μια τέτοια ανθρωπιστική κρίση θα οδηγήσει πολλούς Αφγανούς στην αναζήτηση μιας διαφυγής, στην αναζήτηση ενός νέου τόπου στον όποιον θα μπορούν να ζήσουν έχοντας θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Παρατηρώντας τον γεωγραφικό χάρτη διακρίνουμε 3 διόδους διαφυγής : 1) Το Πακιστάν 2) Χώρες όπως το Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν και 3) Το Ιράν. Προφανώς το Πακιστάν δεν θα αποτελέσει την επιλογή τους αφού τόσα χρόνια ήταν η χώρα που υπέθαλπτε την παρουσία των Ταλιμπάν στην περιοχή ενώ επίσης οι μυστικές υπηρεσίες του Πακιστάν προβάλλουν ως υπαίτιες για την άνοδο των Ταλιμπάν. Η δεύτερη επιλογή δεν συγκεντρώνει ιδιαίτερες πιθανότητες λόγω του επιπέδου των χωρών. Η προφανής επιλογή είναι το Ιράν. Οι Ιρανοί είναι σιίτες, σε αντίθεση με τους Ταλιμπάν που είναι σουνίτες, αλλά επίσης το Ιράν δίνει τη δυνατότητα στους Αφγανούς να περάσουν στη Τουρκία και εν συνεχεία να περάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος. Μισό εκατομμύριο Αφγανοί βρίσκονται ήδη στην Τουρκία ενώ πριν την τελική επικράτηση των Ταλιμπάν περίπου 1.000 Αφγανοί περνούσαν δια του Ιράν σε τουρκικό έδαφος. Γι’ αυτό άλλωστε ο τούρκος Υπουργός Άμυνας Χουλουσί Ακάρ μετέβη πρόσφατα στα σύνορα των δυο χωρών προκειμένου να επιβλέψει τις διεργασίες της ανέγερσης ενός τείχους που θα μπλοκάρει τη διέλευση των μεταναστών. Η Τουρκία είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κληθεί να αντιμετωπίσει πολλά κύματα Αφγανών μεταναστών και για να αντιμετωπίσει αυτά τα κύματα θα κληθεί να σφραγίσει τα σύνορα της με το Ιράν. Εάν η κατάσταση ξεφύγει και χιλιάδες Αφγανοί εισέλθουν στην Τουρκία τότε είναι βέβαιο πως θα διοχετευθούν από την Τουρκία προς την Ευρώπη καθώς η κούραση του τουρκικού λαού από την ήδη υπάρχουσα παρουσία μεταναστών είναι τεράστια. Βέβαια, όποιο σενάριο και να επικρατήσει η Τουρκία θα προβάλλει μεγάλες αξιώσεις από την ΕΕ. Στη πρώτη περίπτωση θα προβάλει ως το μπλόκο των Αφγανών και ως ο σωσίας των ευρωπαίων ενώ στη δεύτερη περίπτωση ενδέχεται να ξαναζήσουμε τις τραγικές εικόνες στα σύνορα του Έβρου αλλά μάλλον σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, αναλογιζόμενοι τον αριθμό των Αφγανών που θα βρεθούν στην Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση οι τουρκικές αξιώσεις θα είναι τεράστιες και θα αφορούν είτε την άμεση χρηματική στήριξη της χώρας με λεφτά που θα διοχετευθούν απευθείας στη πραγματική οικονομία είτε θα απαιτήσει την προώθηση των θέσεων της σε αλλά ζητήματα που έχει ανεβάσει πολύ στην ατζέντα της όπως το κυπριακό ζήτημα. 

    Το ζήτημα όμως όσον αφορά την ίδια την ΕΕ είναι πολύ βαθύτερο και απειλεί ενδεχομένως να διαταράξει τον πυρήνα της Ένωσης. Μια νέα προσφυγομεταναστευτική κρίση δύναται να δημιουργήσει σοβαρό ζήτημα που θα βάλει σε κίνδυνο το status quo της ΕΕ. Οι πληγές από την κρίση του 2015 είναι ακόμα νωπές και η δυσφορία των ευρωπαίων πολιτών είναι τεράστια. Ανά την Ευρώπη βλέπουμε ακροδεξιά κόμματα να φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις των δημοσκοπήσεων και των εκλογικών αναμετρήσεων και απειλούν να πάρουν την εξουσία. Στην γειτονική Ιταλία το ακροδεξιό κόμμα Αδέλφια της Ιταλίας είναι πρώτη πολιτική δύναμη στην πρόθεση ψήφου των Ιταλών, σύμφωνα με γκάλοπ της εταιρίας Supermedia Youtrend. Πιο αναλυτικά, τα Αδέλφια της Ιταλίας με επικεφαλής την Τζόρτζια Μελόνι εξασφαλίζουν το 20,4% της πρόθεσης ψήφου και αμέσως μετά ακολουθεί η Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι, με ποσοστό 20,3% ενώ συνολικά πρώτη πολιτική συμμαχία της χώρας παραμένει εκείνη της δεξιάς και της άκρας δεξιάς (Λέγκα, Αδέλφια της Ιταλίας και Φόρτσα Ιτάλια) με ποσοστό 49,2%. Αν προσθέσουμε στο συλλογισμό μας και το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών στην Ιταλία μόλις ολοκληρωθεί η πανδημική κρίση, αφού ο τωρινός πρωθυπουργός Μάριο Ντράγκι φλερτάρει με την υποψηφιότητα για την προεδρία, η έλευση αυτού του ακροδεξιού σχηματισμού δεν φαντάζει μακρινή. Επιλέον, στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές της Ισπανίας η Ισαμπέλ Ντίας Αγιούσο της ισπανικής δεξιάς θριάμβευσε ενώ στη Γαλλία το κόμμα της Μαρίν Λεπέν μπορεί να υπέστει φθορά αλλά συνεχίζει να βρίσκεται στις κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις της χώρας. Πέραν των χωρών αυτών, η Γερμανία αυτό το διάστημα είναι πιο κλεισμένη από ποτέ στο εσωτερικό της αφού προετοιμάζεται για την αλλαγή της καγκελαρίας ενώ και οι άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης γνωρίζουμε ότι δεν διαθέτουν μεγάλη θέληση ώστε να υποδεχθούν τους Αφγανούς στις χώρες τους. 

    Βλέπουμε λοιπόν ότι δημιουργείται ένα μείγμα πολιτικών δυνάμεων εντός της ΕΕ που μπορεί να μην την απειλεί με ουσιαστική διάλυση αλλά απειλεί να αλλάξει ριζικά το προφίλ της. Η ΕΕ αποτελεί μια ένωση κρατών-μελών με ένα βαθύ αξιακό υπόβαθρο. Στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαΐκή Ένωση αναγράφεται ότι “Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών.” Η συζήτηση για την παραβίαση των κοινών αξιών έχει ήδη αρχίσει όσον αφορά την Πολωνία και την Ουγγαρία. Όμως στην περίπτωση που πραγματευόμαστε η αλλαγή του αξιακού υποβάθρου των κρατών-μελών δεν θα είναι η εξαίρεση αλλά ο κανόνας αφού χώρες που αποτελούν τον πυρήνα της Ένωσης όπως η Γαλλία και η Ιταλία κινδυνέουν να κυριευτούν από ευρωσκεπτικιστικές πολιτικές δυνάμεις.

    Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει λοιπόν να δράσει άμεσα και στοχευμένα. Ένα εξαιρετικά σημαντικό βήμα θα ήταν η κατάρτιση ενός κοινού πλαισίου για τη χορήγηση ασύλου ή καθεστώτος επικουρικής προστασίας και η δημιουργία μιας λειτουργικής Κοινής Μεταναστευτικής Πολιτικής που θα επιμερίζει τα βάρος σε όλα τα κράτη μέλη και θα διαθέτει σαφή και στοχευμένα βήματα αντιμετώπισης της όποιας νέας κρίσης. 

    Η ΕΕ οφείλει να εισέλθει σε ένα νέο κεφάλαιο, σε ένα νέο αφγανικό κεφάλαιο το οποίο θα αντιμετωπίσει στοχευμένα με τη δημιουργία μια Κοινής Πολιτικής Ασύλου και μιας λειτουργικής Κοινής Μεταναστευτικής Πολιτικής. Με λίγα λόγια η ΕΕ έχει την ευκαιρία να “μεγαλώσει” στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Αν όμως δεν λειτουργήσει στοχευμένα και συλλογικά είναι βέβαιο πως θα χτυπηθεί στα θεμέλια της και η δυναμική της θα μικρύνει καθιστώντας την μια ανίσχυρου τύπου συνομοσπονδία.