Το αληθινό νόημα της 3ης Σεπτεμβρίου

Γράφει ο Σπαρτιάτης,

Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια η χώρα είχε περιπέσει σε μια περίοδο αναρχίας και εμφυλίου πολέμου, που έληξε με την έλευση του Όθωνα και την εγκαθίδρυση του πολιτεύματος «απολύτου βασιλείας» ή αλλιώς «ελέω Θεού μοναρχίας». Τόσο η Αντιβασιλεία όσο και ο ‘Οθων (μετά την ενηλικίωσή του στις 20 Μαΐου 1835) προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια λειτουργική διοίκηση και έναν οργανωμένο στρατό. Ο απολυταρχικός τρόπος διακυβέρνησής όμως, η επιμονή του να κρατά εκτός κυβέρνησης τους Έλληνες πολιτικούς και η σκανδαλώδη προτίμηση των συμπατριωτών του Βαυαρών στο δημόσιο βίο, επισκίαζαν τις προσπάθειές του και προκαλούσαν έντονες αντιδράσεις από τα τρία κόμματα της εποχής («αγγλικό», «γαλλικό», «ρωσικό»), αντιδράσεις οι οποίες συχνά υποσκελίζονταν και από την αντίστοιχη Δύναμη που το κάθε κόμμα εκπροσωπούσε. Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 υπήρξε η πρώτη και σημαντικότερη συνέπεια της πολιτικής του.

Τον Ιανουάριο του ίδιου έτους η Ελλάδα δε μπορούσε να ανταπεξέλθει στις οικονομικές της υποχρεώσεις προς τις τρεις προστάτιδες δυνάμεις, Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία. Το επόμενο διάστημα η πίεση για την αποπληρωμή του δανείου εντάθηκε. Η ανάγκη εξόφλησης των εξωτερικών χρεών οδήγησε σε μεγάλες περικοπές στις δημόσιες δαπάνες, οι οποίες προκάλεσαν έντονη δυσαρέσκεια σε πολλές κοινωνικές ομάδες. Τη δυσαρέσκεια επέτεινε έτι περαιτέρω και το γεγονός ότι η οικονομική πολιτική εφαρμοζόταν από Βαυαρούς και όχι από ελληνική διοίκηση, πράγμα που δημιουργούσε άσχημους συνειρμούς με το παρελθόν.

Ήδη από το φθινόπωρο του 1842 οι ηγέτες των τριών κομμάτων: Ανδρέας Μεταξάς, Κωνσταντίνος Ζωγράφος και Μιχαήλ Σούτσος του «ρωσικού», Ανδρέας Λόντος του «αγγλικού» και Ρήγας Παλαμήδης του «γαλλικού», είχαν προχωρήσει σε συνωμοτική κίνηση ώστε να εξαναγκάσουν τον Όθωνα να παραχωρήσει Σύνταγμα και να απομακρύνει τους Βαυαρούς από τον στρατό και τις κρατικές υπηρεσίες. Η οικονομική δυσπραγία της περιόδου δημιούργησε τις ιδανικές συνθήκες για να βρει το κίνημα απήχηση.

Τον Αύγουστο του 1843 μυήθηκαν ο συνταγματάρχης Δημήτριος Καλλέργης, επικεφαλής του ιππικού στην Αθήνα, ο συνταγματάρχης Σπυρομήλιος, διοικητής της Σχολής Ευελπίδων και ο συνταγματάρχης Σκαρβέλης, διοικητής του πεζικού. Η συμμετοχή ήδη επιφανών πολιτών ήταν ένα δείγμα ότι η στελέχωση της διοίκησης με Έλληνες ήταν βασικό αίτημα. Αρχικά ως ημερομηνία της εξέγερσης ορίστηκε η 25η Μαρτίου 1844. Επειδή όμως οι φήμες για την συνωμοσία είχαν αρχίσει ήδη να κυκλοφορούν, οι ηγέτες αποφάσισαν να προχωρήσουν την 1η Σεπτεμβρίου 1843.

Το σχέδιο είχε ως εξής: Ο παλαιός αγωνιστής και σημαίνον μέλος της συνωμοσίας Ιωάννης Μακρυγιάννης θα προκαλούσε αντιπερισπασμό με τους άνδρες του ώστε ο Σκαρβέλης και ο Καλλέργης να αποκλείσουν με τις δυνάμεις τους τα ανάκτορα. Τελικά μετά από σύσκεψη, η εξέγερση αναβλήθηκε για την επόμενη νύχτα. Η κυβέρνηση όμως, έχοντας πληροφορηθεί τα σχέδια των συνωμοτών, έστειλε αποσπάσματα τα οποία περικύκλωσαν την οικία του Μακρυγιάννη στην οποία οχυρώθηκαν ο ίδιος και λίγοι φίλοι του. Ταυτόχρονα, αύξησαν τα μέτρα φρούρησης των ανακτόρων και εξέδωσαν εντάλματα σύλληψης για 83 υπόπτους.

Το ίδιο βράδυ ωστόσο φίλοι του Μακρυγιάννη διέσπασαν τον κλοιό και ενίσχυσαν την άμυνα της οικίας του. Ταυτόχρονα ο Καλλέργης, από το Μοναστηράκι, με την ιαχή «Ζήτω το Σύνταγμα» και επικεφαλής των ανδρών του βάδισε κατά των Ανακτόρων. Παράλληλα έδωσε εντολή σε έναν λόχο να λύσει την πολιορκία του Μακρυγιάννη. Ήταν 1 π.μ όταν ο βασιλιάς, που εργαζόταν ακόμη στο γραφείο του, άκουσε τις ζητωκραυγές και πληροφορήθηκε την ανταρσία του στρατού του. Ο Όθων έστειλε τον υπασπιστή του να πληροφορηθεί τα αιτήματα των επαναστατών. Ο υπασπιστής του συνελήφθη. Τότε αναγκάστηκε ο ίδιος να εμφανιστεί σε ένα παράθυρο των ανακτόρων και να ρωτήσει τον Καλλέργη τι ζητούσε.

Ο Καλλέργης απάντησε ότι ο στρατός και λαός ζητούσαν σύνταγμα. Ο βασιλιάς απάντησε οργισμένα «Ας διαλυθούν και θα μεριμνήσω για την αίτησή τους».  Ο συνταγματάρχης απάντησε «Μεγαλειότατε δεν θα διαλυθούν μέχρις ότου αποφασίσετε με το Συμβούλιο της Επικρατείας».

Ο βασιλεύς τότε θέλησε να συναντήσει τους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων για να πληροφορηθεί τη στάση τους και να ζητήσει τη συνδρομή τους. Οι επαναστάτες δεν το επέτρεψαν καθώς το ζήτημα αυτό έπρεπε να λυθεί «εσωτερικά». Μπροστά στην επιμονή των επαναστατών και την άρνησή τους να συναντήσει τους πρεσβευτές των τριών Δυνάμεων ο Όθωνας αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Υπέγραψε την άμεση σύγκληση «Εθνικής Συνέλευσης», τον διορισμό νέου υπουργικού συμβουλίου και την απομάκρυνση όλων των ξένων που υπηρετούσαν σε κρατικές υπηρεσίες. Παράλληλα υπέγραψε διάταγμα, με το οποίο η 3η Σεπτεμβρίου ανακηρυσσόταν «ημέρα εορτάσιμος…» και απονεμόταν η βασιλική ευαρέσκεια στον Καλλέργη και στον Μακρυγιάννη επειδή τήρησαν την τάξη και την ασφάλεια κατά τα γεγονότα της ημέρας.

Η Επανάσταση πέτυχε το σκοπό της. Στη νέα κυβέρνηση αντιπροσωπεύονταν και τα τρία κόμματα, ενώ τα βαυαρικά στρατεύματα και οι Βαυαροί κρατικοί υπάλληλοι αναχώρησαν από τη χώρα και η διοίκηση επιτέλους ελληνοποιήθηκε. Παρόλα αυτά, η Επανάσταση δεν προώθησε τους δημοκρατικούς θεσμούς όπως συχνά νομίζουμε. Το νέο πολίτευμα της χώρας ήταν «συνταγματική μοναρχία», και θα περνούσαν 20 χρόνια ακόμα μέχρι τη μετατροπή του σε «βασιλευομένη δημοκρατία,», υπό το βασιλέα Γεώργιο Α’. Ο Οθων δεν τήρησε πιστά το σύνταγμα, επεμβαίνοντας διαρκώς και επιβάλλοντας φιλοβασιλικούς υπουργούς. Η διάκριση των εξουσιών ουσιαστικά δεν υπήρχε, και ο βασιλεύς ήταν ξεκάθαρα ο μείζων παράγοντας του πολιτεύματος.

Παράλληλα τα τρία κόμματα συνέχισαν να καθορίζουν την πολιτική τους με βάση τις οδηγίες των ξένων πρεσβειών. Εν ολίγοις δεν υπήρξε το πέρασμα στη δημοκρατία, όπως συχνά λέγεται. Η βασικότερη συνεισφορά της Επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου ήταν η ελληνοποίηση του κράτους. 13 χρόνια μετά την ανακήρυξη της Ανεξαρτησίας η μεταβατική περίοδος για τη δημιουργία του ελληνικού κράτους έληξε και επισήμως, καθώς πρώτη φορά θεσπίστηκε η αυτονόητη προϋπόθεση για την ύπαρξη εθνικού κράτους. Η διοίκηση αυτού από ομοεθνείς κατοίκους του.

Πηγή στοιχείων: ΜΗΧΑΝΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ