Υπάρχει λύση στην ενεργειακή κρίση;

Γράφει ο Πέτρος Ι. Μπούγιας, Msc, Αγρ. Τοπογράφος Μηχανικός, CEO 2Bengineers

Η ενεργειακή κρίση τείνει “να κλέψει τα σκήπτρα της πρωτοκαθεδρίας του αόρατου εχθρού” από τον κορωνοϊό, αφού η ενεργειακή φτώχεια “χτυπά” φέτος την πόρτα, σε περισσότερα νοικοκυριά από ποτέ άλλοτε και απειλεί τη βιωσιμότητα δομών και επιχειρήσεων.

Οι ανατιμήσεις που φέρνουν οι ραγδαίες αυξήσεις σε φυσικό αέριο, πετρέλαιο και ηλεκτρικό ρεύμα, απαιτούν άμεσο αναπροσδιορισμό της κοσμοθεωρίας μας, αλλά και σοβαρό σχεδιασμό στο μέλλον, για την κάλυψη των απαιτήσεων.
Σε επίπεδο Δήμων, παρακολούθησα με ενδιαφέρον τις θέσεις του πρόεδρου της ΠΕΔ Ηπείρου στο πρόσφατο τακτικό συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος, όπου αναφορικά με το ενεργειακό κόστος και την ενεργειακή φτώχεια, τόνισε ότι η αύξηση των τιμών της ενέργειας θα φέρει αντιμέτωπους τους Δήμους, με ένα ενεργειακό κόστος που θα αφορά αφενός τις υποδομές και αφετέρου τους δημότες, αλλά και η αύξηση των τιμών της ενέργειας θα αφορά αντλιοστάσια, οδοφωτισμό και τα λειτουργικά κόστη των σχολικών μονάδων, δηλαδή ένα πρόσθετο κόστος που δεν μπορεί να μετακυλιστεί στους πολίτες μέσω των λογαριασμών καθαριότητας- οδοφωτισμού, ύδρευσης και αποχέτευσης.

Η έκκληση του προέδρου να αναληφθεί από την πολιτεία πρωτοβουλία για την κάλυψη αυτού του κόστους, ώστε να μην επιβαρύνει τους Δήμους, όπως και η κάλυψη του επιπλέον κόστους θέρμανσης στα σχολεία των ορεινών περιοχών, μακάρι να εισακουστεί. Στη σωστή κατεύθυνση είναι και η πρόταση της απευθείας χρηματοδότησης των Δήμων, για να υπάρξει επιτάχυνση της σύστασης και λειτουργίας Ενεργειακών Κοινοτήτων και η δυνατότητα σε ΟΤΑ, πολίτες, κοινωνικούς φορείς και μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις να συμμετάσχουν σε ενεργειακά εγχειρήματα, ως παραγωγοί και ταυτόχρονα καταναλωτές ενέργειας.

Ωστόσο, η εκτίμηση μου είναι ότι η ενεργειακή φτώχεια δεν μπορεί να αντιμετωπίζεται αποσπασματικά με επιδοματικές πολιτικές, αλλά χρειάζεται ένα συνολικό ενεργειακό-χωροταξικό σχεδιασμό. Μέχρι την εκπόνηση ενός τέτοιου σχεδίου, που θα καθορίζει σε κάθε σπιθαμή γης στην Ελλάδα, πού θα επιτρέπονται και σε ποια ποσότητα να εγκατασταθούν φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα αλλά και άλλες περιπτώσεις ΑΠΕ, καλό θα ήταν οι Δήμοι να αξιοποιήσουν ότι επιστημονικό-τεχνολογικό εργαλείο υπάρχει διαθέσιμο, για να σχηματίσουν και να βελτιστοποιήσουν το προφίλ της περιοχής τους, αναφορικά με τον ενεργειακό σχεδιασμό.

Ένα τέτοιο επιστημονικό εργαλείο που χρηματοδοτήθηκε από το ΠΕΠ ΗΠΕΙΡΟΥ 2013-2017 και παρουσιάστηκε πριν ακριβώς 6 χρόνια στο Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας, είναι το πρόγραμμα ΑΕΝΑΟΣ, το οποίο προσδιορίζει το βέλτιστο ενεργειακό μίγμα σε ορεινούς οικισμούς, μέσω ειδικού μαθηματικού μοντέλου και κατάλληλων αντικειμενικών συναρτήσεων.

Ειδικά για τους ορεινούς δήμους της Ηπείρου, λαμβάνεται υπόψη ότι εκτός του υψομέτρου υπάρχουν και άλλες παράμετροι φυσικού – κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος που επηρεάζουν σημαντικά τα ενεργειακά ζητήματα όπως:

– οι έντονες κλίσεις που περιορίζουν το διαθέσιμο χώρο ανάπτυξης ενεργειακών έργων και θέτουν κινδύνους στην ασφάλεια τους καθώς ευνοούν τις κατολισθήσεις,
– η απομόνωση των ορεινών οικισμών που συντελεί στην αύξηση της τιμής των ενεργειακών προϊόντων στα ορεινά λόγω της αύξησης του κόστους μεταφοράς,
-το ενεργειακό απόθεμα των ορεινών περιοχών που είναι συχνά γερασμένο χωρίς καλά θερμοτεχνικά χαρακτηριστικά και απαιτούνται ακόμη μεγαλύτερες ενεργειακές καταναλώσεις, για την κάλυψη της ενεργειακής ζήτησης λόγω κακής ενεργειακής απόδοσης.

Από την άλλη πλευρά οι κλιματικές συνθήκες των ορεινών περιοχών σε συνδυασμό με το ανάγλυφο δημιουργούν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ύπαρξη πλούσιου δυναμικού ΑΠΕ. Το αιολικό δυναμικό, η ηλιακή ακτινοβολία και το δυναμικό υδατοπτώσεων είναι κατά κανόνα αυξημένα στις ορεινές περιοχές.

Το μαθηματικό μοντέλο (με την ονομασία ΑΕΝΑΟΣ), το οποίο αναπτύχθηκε με αντικειμενοστραφή (object-oriented) γλώσσα προγραμματισμού, βελτιστοποιεί την αντικειμενική συνάρτηση στη βάση οικονομικών, περιβαλλοντικών, τεχνικών και κοινωνικών κριτηρίων, συνδυάζοντας το εξειδικευμένο προφίλ ενεργειακής ζήτησης των ορεινών περιοχών με κατάλληλο μίγμα ανανεώσιμων και συμβατικών πηγών ενέργειας αλλά και τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας. Για τις ανάγκες του έργου χρησιμοποιήθηκε ως μελέτη περίπτωσης ο οικισμός του Μετσόβου και η ευρύτερη περιοχή του ομώνυμου Δήμου. Η επιλεγείσα περιοχή θεωρείται ιδανική καθώς βρίσκεται σε μεγάλο υψόμετρο, διαθέτει πλούσιο και ποικιλόμορφο δυναμικό ΑΠΕ και έχει σημαντικές ενεργειακές ανάγκες (θερμικές και ηλεκτρικές) λόγω του αριθμού μόνιμων κατοίκων και τουριστών. Εν συντομία, από το ερευνητικό πρόγραμμα προέκυψαν:

-Μια πρωτότυπη, σε διεθνές επίπεδο, μεθοδολογία για τη βελτιστοποίηση του ενεργειακού συστήματος των ορεινών περιοχών, η οποία λαμβάνει για πρώτη φορά υπόψη τις ιδιαιτερότητες των ορεινών ενεργειακών φορτίων, το σύνολο των διαθέσιμων μορφών ΑΠΕ, και τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, αξιοποιώντας σύγχρονες επιστημονικές προσεγγίσεις, νέες τεχνολογίες και τεχνικές και πρωτογενείς έρευνες πεδίου.
– Μια μεθοδολογία εκτίμησης των ιδιαίτερων ενεργειακών αναγκών των ορεινών οικισμών. Ιδιαίτερη βαρύτητα δόθηκε στην ανάπτυξη «πρότυπων μοντέλων» για ορεινές κατοικίες, τα οποία καθιστούν εύκολο και ακριβή τον υπολογισμό των ενεργειακών φορτίων με χρήση δευτερογενών στατιστικών στοιχείων και ελάχιστων πρωτογενών δεδομένων.
– Αποτελέσματα σχετικά με τον αριθμό των νοικοκυριών που είναι εκτεθειμένα στην ενεργειακή φτώχεια. Αυτό επετεύχθη μέσα από τρεις πρωτογενείς έρευνες σε διαφορετική χωρική κλίμακα: Μία πανελλαδική, μία στις ορεινές περιοχές της χώρας και μία στο Δήμο Μετσόβου. Έτσι, για πρώτη φορά στην Ελλάδα αποτυπώθηκε η έκταση του προβλήματος και η συσχέτισή του με τεχνικές, οικονομικές και κοινωνικές παραμέτρους.
– Ένα λογισμικό εφαρμογής του μαθηματικού πολυπαραμετρικού μοντέλου βελτιστοποίησης, με φιλικό περιβάλλον για το χρήστη.

Το ερώτημα είναι από το 2015 έως σήμερα πόσοι Δήμοι ενδιαφέρθηκαν να το αξιοποιήσουν στα πλαίσια δημιουργίας του ενεργειακού τους προφίλ; Καλή είναι η αντιμετώπιση της καθημερινότητας, οι ασφαλτοστρώσεις και οι “εξυπηρετήσεις” στα αιτήματα των πολιτών, αλλά χωρίς ένα μακροπρόθεσμο ενεργειακό σχεδιασμό, η ανάπτυξη ειδικά των ορεινών δήμων προμηνύεται στάσιμη και παγιωμένη και οι κάτοικοι παγωμένοι…

Εύλογα θα αναρωτηθεί κάποιος, αν η χρήση τέτοιων επιστημονικών εργαλείων θα δώσει οριστική λύση στα ενεργειακά ζητήματα που θα μας ταλανίσουν τις επόμενες δεκαετίες. Η απάντηση είναι προφανώς όχι. Τα επιστημονικά εργαλεία, δεν αποτελούν πανάκεια στην αντιμετώπιση σύνθετων ζητημάτων που εξαρτώνται από τις διεθνείς εξελίξεις και τις παγκόσμιες οικονομικές συγκυρίες και αλληλεπιδράσεις. Ωστόσο σε μικρότερη κλίμακα σε επίπεδο Δήμων, αν δεν θέλουμε να αφήσουμε τα πράγματα στην τύχη, μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμο αρωγό και οδηγό, για το σχεδιασμό ενός βιώσιμου μέλλοντος. Αξίζει να θυμηθούμε τα λόγια του σπουδαίου αρχαίου Έλληνα ιστορικού Πλούταρχου που έλεγε: “Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της προνοίας” δηλαδή “Τίποτα δεν εξαρτάται από την τύχη, αλλά από την ορθή κρίση και την προνοητικότητα”…