Ήρθε η ώρα να καλέσουμε τον ελέφαντα στο δωμάτιο

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος – Σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Βρισκόμαστε ένα βήμα πριν από το τρίτο κύμα της πανδημίας. Το δεύτερο κύμα αποδείχτηκε πιο δριμύ για την χώρα μας σε σχέση με το πρώτο. Παρά την δεινότητα του δεύτερου κύματος, δεν συνέβη όμως το ίδιο παντού σε παγκόσμια κλίμακα. Δεν θα κοιτάξω εκείνες τις χώρες που είχαν χειρότερη διαχείριση σε σχέση με την Ελλάδα, και που είναι όντως αρκετές. Θα κοιτάξω αυτές που αναμένοντας το φρόντισαν να θωρακιστούν από το καλοκαίρι. 

Η αλήθεια είναι ότι ενώ η ελληνική κυβέρνηση το ανέμενε η θωράκιση της χώρας δεν υπήρξε αντίστοιχη. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι η σοβαρότητα του «δεύτερου κύματος» της ισπανικής γρίπης προκλήθηκε από έναν μεταλλαγμένο ιό που διαδόθηκε από τις κινήσεις των στρατευμάτων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. 

Είναι τόσο ιστορικά όσο και στατιστικά αποδεδειγμένο ότι τα δεύτερα κύματα γρίπης είναι τα πιο επικίνδυνα, αν δεν προσέξεις. Στην περίπτωση του δεύτερου κύματος της ισπανικής γρίπης η αχίλλειος πτέρνα υπήρξε ο πόλεμος και κινήσεις των στρατευμάτων. Στην δική μας τόσο η αδυναμία ελέγχου των μεταναστών που ζουν σε μεγάλο ποσοστό παράτυπα στην χώρα και κάτω από επικίνδυνες για την διάδοση του ιού συνθήκες όσο και το χωρίς σοβαρό σχεδιασμό άνοιγμα των συνόρων για τις ανάγκες του τουρισμού.  

Αχίλλειος πτέρνα δεν υπήρξαν μόνα τα παραπάνω και ειδικά ο μονοδιάστατος χαρακτήρας της ελληνικής οικονομίας, ο τουρισμός. Της οικονομίας που και η ίδια παρέλαβε, με προεκλογικές δεσμεύεις, όμως, ότι θα την μεταρρυθμίσει. Ότι θα μεταβάλλει το μοντέλο της. Αχίλλειος πτέρνα, υπήρξε και το γεγονός ότι η κυβέρνηση αποφασίζοντας να υιοθετήσει πάλι ένα παρωχημένο μοντέλο επιδοτήσεων και επιδομάτων – δεν αναφερόμαστε στην διάρκεια της πανδημίας αλλά στη γενικότερη φιλοσοφία της -, σε πολλά σημεία ίδιο με τα αντίστοιχα της δεκαετίας του 80’ ή και τελών της δεκαετίας του 90’ – ο Κωνσταντίνος Σημίτης μεταρρυθμίσεις έκανε μόνο στο κόμμα του, όχι στην χώρα -, καθυστερεί πάρα πολύ τις μεταρρυθμίσεις και φυσικά έχοντας ήδη συμπληρώσει 2 έτη διακυβέρνησης θεωρείται σχεδόν αδύνατο ότι θα καταφέρει να τηρήσει την προεκλογική της δέσμευση.

Αχίλλειος πτέρνα τέλος υπήρξε και η αδυναμία της ελληνικής κυβέρνησης να σχεδιάσει και να υλοποιήσει ένα πλάνο σοβαρής και αξιόπιστης πρωτοβάθμιας υγείας, που θα αποσυμφόριζε σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό την βεβαρημένη εξαιτίας της πανδημίας λειτουργία των νοσοκομείων και έως προέκταση αυτού θα οδηγούσε και στην αποτελεσματική διαχείριση της. Προεκλογική δέσμευση υπήρξε και αυτή, ότι θα άλλαζε το δυστοπικό πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας που διαμόρφωσε το καθεστώς ΣΥΡΙΖΑ. Η ελληνική κυβέρνηση, δεν αξιοποίησε ούτε τα ΣΔΙΤ. Όταν χρειάστηκε την μεσολάβηση του ιδιωτικού τομέα δεν στράφηκε στα ΣΔΙΤ αλλά χρησιμοποίησε την παλιά πεπατημένη της επιχορήγησης ιδιωτών για την χρήση των κλινών τους. 

Με την δύσκολη τροπή που έχουν πάρει τα πράγματα αναφορικά με τις αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης και ασύνταχτο και φοβικό κυβερνητικό της έργο αποφασίσαμε να μην το παίζουμε πλέον καλοί. Αποφάσισα να καλέσω τον «ελέφαντα στο δωμάτιο». 

Για όσους δεν γνωρίζουν την παραπάνω φράση πρόκειται για έναν παλιό αγγλικό ιδιωματισμό και συνήθως χρησιμοποιείται για ένα πρόβλημα που όλοι κάνουν ότι δεν το βλέπουν, που όμως δεν μπορούν να το αγνοήσουν, γιατί είναι μεγάλο και μες στα πόδια τους.

Σύμφωνα με την αμερικανίδα συγγραφέα Kim Scott η άρνηση μας να φέρουμε τον «ελέφαντα στο δωμάτιο» απεικονίζει δύο μορφές που μπορεί να πάρει η σιωπή: Η καταστροφική ενσυναίσθηση είναι όταν κάποιος σιωπά επειδή φοβάται να βλάψει τα συναισθήματα κάποιου άλλου, ενώ στην χειραγωγική ανικανότητα κάποιος παραμένει σιωπηλός από την επιθυμία να είναι ή και να συνεχίσει να γίνεται αποδεκτός. Σε κάθε περίπτωση, το να μην εκφράζετε τις σκέψεις σας μπορεί να βλάψει τις προσπάθειες της ομάδας.

Σκοπός μου δεν είναι βλάψω ή να θίξω κάποιον αλλά εδώ που έχουν φτάσει τα πράγματα η ειλικρίνεια είναι αυτό που μας έχει απομείνει. Και όταν οι άνθρωποι είναι πρόθυμοι να συμμετάσχουν σε μια ειλικρινή συζήτηση με σεβασμό, οι προσπάθειες επίλυσης προβλημάτων μιας ομάδας μπορούν να αρχίσουν να γίνονται πιο δημιουργικές. Ορθή η ανησυχία, αλλά το δίλλημα πλέον θα πρέπει να πάψει να είναι ότι αν ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ – ένα ομολογουμένως ακραίο υβρίδιο που δεν είναι «δημοκρατικό κόμμα» – ή εάν δυνητικά επανέλθει η χώρα θα κινδύνευε ή θα κινδυνέψει ακόμη και με αφανισμό.

Καλώντας, λοιπόν τον ελέφαντα στο δωμάτιο, θα πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε, το ότι εισήγαγα στο κατάστημα μου και το ηλεκτρονικό εμπόριο εν έτη 2021 δεν με καθιστά ψηφιακό επαναστάτη πολλώ δε μάλλον μεταρρυθμιστή. Και μάλιστα όταν μόνο η ψηφιοποίηση υπηρεσιών χωρίς καμία απολύτως αλλαγή στο μοντέλο, λειτουργίας και οργάνωσης, επιβάρυνε περισσότερο την λειτουργία και άρα μείωσε την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. 

Η ψήφιση νέου πτωχευτικού πλαισίου χωρίς την αναδιοργάνωση της λειτουργίας των δικαστηρίων είναι κενή περιεχομένου. Τόσο η ψηφιοποίηση υπηρεσιών όσο και η ψήφιση νέου πτωχευτικού πλαισίου, είναι σημαντικά αλλά χωρίς την αναδιοργάνωση της δημόσιας διοίκησης και δικαστηρίων αντίστοιχα, χωρίς την αναδιοργάνωση της αγοράς και εξυγίανσης του πολύπαθου τραπεζικού συστήματος αποδεικνύεται ότι δεν έχουν βελτιώσει τόσο τις συνθήκες διαμονής και διαβίωσης των ελλήνων όσο και το επιχειρηματικό περιβάλλον. 

Στην κατεύθυνση αυτή, χαρακτηριστικό της απουσίας μεταρρυθμίσεων είναι και τα αποτελέσματα της έρευνας της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία δείχνει ότι  για περίπου 1 στα 3 νοικοκυριά στην Ελλάδα  (36% περίπου) οι δαπάνες για ενοίκια, τη δόση στεγαστικού δανείου και τα παρελκόμενά τους (θέρμανση, ΔΕΚΟ, συντήρηση κλπ) καλύπτουν περίπου το 40% του μηνιαίου διαθέσιμου εισοδήματός τους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά μέσο όρο μόνο το 10%  των νοικοκυριών είναι αναγκασμένα να διοχετεύουν τόσο μεγάλο μέρος τους εισοδήματος τους (40%) για τις ίδιες δαπάνες. Κι αν για τα νοικοκυριά οι δαπάνες ανέρχονται στο 40% του μηνιαίου διαθέσιμου εισοδήματος τους για τις επιχειρήσεις αγγίζουν στην καλύτερη περίπτωση το 70%-80% των μηνιαίων εσόδων τους. 

Στον ιστότοπο «AddictiveTips» βρίσκουμε ότι ο  ιδρυτής της Tesla Έλον Μασκ συλλέγει σε ένα μόνο λεπτό € 775.418. Σύμφωνα με υπολογισμούς του ιστότοπου στην Ευρώπη χρειάζεται ένας μέσος όρος 27 ετών για να μαζέψει ένας εργαζόμενος τα χρήματα που βγάζει ο Μασκ μόλις σε 1 λεπτό! Στην Ελλάδα ο εργαζόμενος πρέπει να δουλεύει 44 χρόνια και 5 μήνες. Φυσικά και δεν υποστηρίζω ότι σήμερα ο μέσος Έλληνας θα έπρεπε να βγάζει σε ένα λεπτό € 775.000 αλλά ας δώσει η ελληνική κυβέρνηση τουλάχιστον τη δυνατότητα σε όσους το προσδοκούν, έχουν τις ικανότητες και διάθεση να αναλάβουν το ρίσκο να μπορέσουν να το πετύχουν. Δεν είμαστε όλοι ούτε και θέλουμε να γίνουμε δημόσιοι υπάλληλοι, τραπεζικοί ή και ψήστες και γκαρσόνια! 

Αυτό το μοντέλο οικονομίας δεν είναι βιώσιμο! Το μάθαμε πρόσφατα με τον χειρότερο τρόπο. Η λύση του προβλήματος της εθνικής βιωσιμότητας, όχι σε λογιστική, αλλά σε παραγωγική βάση, αποτελεί προϋπόθεση για την άσκηση σοβαρής εξωτερικής πολιτικής. Οι εθνικοί πόροι πρέπει να αντιμετωπιστούν με γεωπολιτικά και στρατηγικά κριτήρια, όχι ως αριθμητικοί «δείκτες»: το 1% του εθνικού εισοδήματος που προέρχεται από την άνοδο του τουρισμού δεν είναι το ίδιο με το 1% που δίνει μια σύγχρονη εξοπλιστική βιομηχανία. Το έχουμε ξαναγράψει.

Είναι τρομαχτικό για το μέλλον της χώρας δε να ακούς τον σημερινό έλληνα πρωθυπουργό ως μόνη λύση να τάζει και αυτός προγράμματα στήριξης σε επιχειρηματικούς φορείς επιβαρύνοντας περαιτέρω τον κρατικό προϋπολογισμό και έλληνα φορολογούμενο εξαιτίας της πανδημίας και αδυνατίζοντας σοβαρά την άσκηση εξωτερικής πολιτικής. Να μην μιλάει καθόλου για μεταρρυθμίσεις που θα μειώσουν το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων τους και θα κάνουν πιο παραγωγικό αποτελεσματικό και ανταγωνιστικό το έργο τους και ισχυρή την εθνική μας βιωσιμότητα. Οι προεκλογικές δεσμεύσεις σαν να μην υπήρξαν ποτέ η με ένα μαγικό τρόπο πήγαν ξαφνικά περίπατο.

Με την απόφαση του (EFSF) να εξαλείψει, για την περίοδο από τις 17 Ιουνίου έως τις 31 Δεκεμβρίου 2020, την προσαύξηση του επιτοκίου δανείου που είχε λάβει η Ελλάδα το 2012, αλλά και την προσωρινή χαλάρωση του πλαισίου σταθερότητας της ΕΕ, η χώρα μπορεί να βγαίνει στις αγορές και να δανείζεται με προνομιακά για την προοπτική της επιτόκια. Αυτό όμως όχι εξαιτίας του μεταρρυθμιστικού της έργου αλλά της πανδημίας. Και καλά τώρα αλλά με το πέρας της πανδημίας πως θα μπορέσει, χωρίς μεταρρυθμίσεις, η χώρα να πληρώσει τα σπασμένα; Να σταθεί πάλι στα πόδια της; Πόσο εύκολα και με τι κόστος θα μπορέσει να ξαναβγεί στις αγορές; 

Την ίδια αδυναμία μεταρρυθμίσεων την βρίσκουμε και στο πεδίο των επενδύσεων. Έχουν περάσει δυο έτη διακυβέρνησης και ακόμα να δούμε την έναρξη της πολυσυζητημένης επένδυσης στο Ελληνικό. Η ελληνική κυβέρνηση διατυμπανίζει τα δυο τελευταία έτη για 14 στρατηγικές επενδύσεις, τις λεγόμενες fast track, αξίας πάνω από € 2,8 δισ. τις οποίες μόλις πρόσφατα ισχυρίζεται ότι κατάφερε να αξιολογήσει και ανακοίνωσε πως στην Enterprise Greece βρίσκονται 20 φάκελοι υπό αξιολόγηση, αξίας άνω των € 7 δισ.. 

Τα δυο τελευταία έτη αν εξαιρέσουμε την παραχώρηση κάποιων λιμένων, που και αυτή δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα αλλά ούτε και θεωρείται ουσιαστική επένδυση αλλά παραχώρηση, δεν έχουμε δει στην χώρα να ξεκινήσει καμία σοβαρή προσπάθεια. Εκείνες δε που έχουν, κατά την διαβεβαίωση της κυβέρνησης, εγκριθεί δεν είναι βέβαιο ακόμα το πότε αλλά και το αν θα υλοποιηθούν. Προσωρινά δεν είναι τίποτα άλλο παρά φάκελοι, άλλοι από αυτούς εγκεκριμένοι και άλλοι αβέβαιο το πότε θα εγκριθούν και εάν τότε που θα εγκριθούν θα υλοποιηθούν.

Η αστυνόμευση των πανεπιστημίων, όπως και η διευθέτηση του ζητήματος των αιώνιων φοιτητών είναι σημαντικά για την εύρυθμη λειτουργία τους αλλά αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά χωρίς ένα συνολικό σχέδιο αναδιοργάνωσης για την εκπαίδευση, στο οποίο μεταξύ άλλων να συμπεριλαμβάνεται και η εκκαθάριση πολλών πανεπιστημιακών, δασκάλων και καθηγητών που όχι μόνο δεν επιτελούν σωστά το έργο τους αλλά είναι και εχθροί και πολέμιοι κάθε μεταρρύθμισης.

Η ελληνική κυβέρνηση παρουσιάζεται ασύντακτη και φοβική όμως και στα εθνικά. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Νίκου Δένδια να διευθετήσει τα ευαίσθητα εθνικά μας ζητήματα και να διαφυλάξει την εθνική κυριαρχία της χώρας, σημαντικοί κύκλοι μέσα από το Μαξίμου καμιά φορά δείχνουν να υπονομεύουν το έργο του. Και επικρατούν! Η απόφαση συγκεκριμένων κύκλων του Μαξίμου να πάει η χώρα σε διερευνητικές επαφές εκβιαζόμενη και απειλούμενη από την Τουρκία μόνο με την πρόφαση του να μην δώσει δικαιώματα στους συμμάχους της ότι αρνείται τον διάλογο, έφερε τις όποιες επιτυχημένες διπλωματικές κινήσεις του υπουργού εξωτερικών δέκα βήματα πίσω, αναγκάζοντας τον να επιχειρεί για μια ακόμα φορά να μαζέψει τα ασυμμάζευτα.

Ασύνταχτη αλλά και φοβισμένη τόσο με την διαχείριση της πανδημίας όσο και της οικονομίας και εθνικών θεμάτων. Και όταν επικρατούν  η αναρχία και ο φόβος δεν μπορεί να υπάρξει ούτε όραμα ούτε σχέδιο ούτε μεταρρύθμιση.

Σε λίγο ξεκινάει πάλι έντονα ή νέα τουριστική περίοδος. Θα τρέμει το οικονομικό επιτελείο, μήπως και δεν πιάσουμε το 50% τουρισμού του 2019; Θα προσευχόμαστε να εισακουστούν οι κυβερνητικές ευχές και δικά μας τάματα, να πιάσουν τα εμβόλια και να δούμε κορονοϊό και μεταλλάξεις να υποχωρούν το φετινό καλοκαίρι; Την ίδια στιγμή που στην οικονομία στερεύουν οι επιλογές στήριξης και ενίσχυσης της (ΕΣΠΑ και κάτι υπόλοιπα των δανειστών ξετινάχθηκαν ήδη και το δημόσιο χρέος αναμένεται να εκτιναχθεί στο 220% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος της πανδημίας). Οι δε πρώτες δόσεις, από το Ταμείο Ανάκαμψης της Ε.Ε έρχονται σε ένα εξάμηνο. Και βλέπουμε. Και εδώ όμως καμία μεταρρύθμιση. Πολιτική επιδοτήσεων και επιδομάτων. Και με τους Τούρκους να εκβιάζουν και να απειλούν τίθεται πλέον σοβαρό πρόβλημα εθνικής μας βιωσιμότητας! Πιστεύω, λοιπόν, ότι ήρθε η ώρα να καλέσουμε τον ελέφαντα στο δωμάτιο!!!