Δίκαιο και Ηθική

Γράφει ο Μιχάλης Παπουτσάκης, Φοιτητής Νομικής,

Με αφορμή τα τεκταινόμενα του σημερινού κόσμου, έχει ξεκινήσει, τουλάχιστον στον δικό μου χώρο, τον φοιτητικό, και φαντάζομαι και ευρύτερα, μια συζήτηση για το τί είναι ηθική, αν είναι υποκειμενική ή αντικειμενική και φυσικά αν πρέπει να είναι συνυφασμένη με το δίκαιο.

Η ηθική φυσικά, είναι ένα ελληνικό δημιούργημα, το οποίο, αποτελεί το σύνολο των αξιών ή κανόνων που ορίζουν τί επιτρέπεται και τί όχι. Αυτό φυσικά προκύπτει από την λέξη “έθος” που σημαίνει συνήθεια, δηλαδή το σύνολο των κανόνων που εφόσον είναι σωστοί και διατηρούν αυτόν τον σταθερό χαρακτήρα έχουν και μια διάρκεια που πηγάζει από την ορθότητα τους, συνεπώς είναι αντικειμενική

Δίκαιο είναι το σύνολο των κανόνων που ορίζουν τι θα κάνουμε. Καίτοι το δίκαιο αφορά και το λεγόμενο Φυσικό Δίκαιο, που είναι το ιδεατό και είναι συνυφασμένο με την φύση, τις περισσότερες φορές για χάριν συζήτησης αναφερόμαστε στο Θετικό δίκαιο, αυτό δηλαδή, που θέτει ο άνθρωπος και όπως πολύ σωστά ορίζει και ετυμολογικά η λέξη από το ρήμα “δείκνυμι”, είναι αυτό που μας δείχνει κάποιος, ότι πρέπει να κάνουμε. Στην προκειμένη περίπτωση του Θετικού δικαίου αναφερόμαστε σε έναν άνθρωπο, νομοθέτη.

Πρέπει το δίκαιο να διέπεται από την ηθική; Η απάντηση είναι απόλυτα καταφατική. Το θετικό δίκαιο είναι όπως προείπα, το σύνολο των κανόνων που ορίζει ένας άνθρωπος ή ο νομοθέτης ακριβέστερα, ο οποίος έτσι οργανώνει μια κοινωνία και την λειτουργία της. Η ηθική είναι κάτι το ιδεώδες και αυτό προκύπτει από τα 2 βασικά της στοιχεία που είναι η ομοιομορφία και η διάρκεια, συνεπώς αν οι νόμοι δεν διέπονταν από ηθική το τι είναι σωστό και πρέπον θα υπέκειτο στην αυθαιρεσία του εκάστοτε έχοντος την αρμοδιότητα αυτή. Κλασσικές περιπτώσεις (τουλάχιστον στο Ελληνικό δίκαιο) είναι η δημόσια αιδώ και τα χρηστά ήθη στον Αστικό Κώδικα.

Η ηθική, όπως προκύπτει κυρίως από αυτές τις προαναφερθείσες περιπτώσεις καλύπτει ένα κενό δικαίου που μπορεί να οδηγήσει μια κοινωνία σε διάλυση και αποσύνθεση, χωρίς αναγκαστικά να περιορίζεται στην εξωτερίκευση βλάβης σε τρίτους (εν στενή εννοία).

Επί παραδείγματι, στο πλαίσιο του Αστικού Δικαίου, το οποίο ρυθμίζει ιδιωτικές υποθέσεις, συνεπώς κατά κανόνα η ηθική δεν εξωτερικεύεται στους τρίτους παρά μόνο σε αυτούς οι οποίοι συναλλάσονται, όσες δικαιοπραξίες, ήτοι δηλώσεις βουλήσεως που παράγουν έννομα αποτελέσματα, είναι αντίθετες με την ηθική, δηλαδή έναν πρέποντα κανόνα που πηγάζει από το ορθώς πράττειν και δεν οδηγεί τον άνθρωπο στην διαφθορά και την ακολασία για προσωπικό του και μόνο όφελος κάθε μορφής, είναι άκυρη και θεωρείται σαν να μην έγινε. Ο Α ο οποίος αγοράζει ναρκωτικά μέσω μιας σύμβασης αγοραπωλησίας με τον Β, όπως ρυθμίζεται από τον Αστικό Κώδικα, συνάπτει άκυρη σύμβαση ακόμη και αν τηρούνται οι προυποθέσεις μεταβίβασης κυριότητας κινητού (ΑΚ 1034) και πώλησης (ΑΚ 513), διότι αντίκειται με τα χρηστά ήθη, δηλαδή την ηθική (ΑΚ 178). Θα μπορούσε να επικαλεστεί κάποιος, ότι ιδιώτες είναι, ό, τι θέλουν κάνουν, αλλά ο νόμος δεν θεωρεί ελευθερία την ιδιοτέλεια και τον ατομικισμό, αλλά το να ζουν οι άνθρωποι αρμονικά, μη παρασυρόμενοι, από τις υλιστικές τους απολαύσεις και την διάθεση τους για κέρδος, οιονδήποτε τρόπο.

Άλλο κλασσικό παράδειγμα και ίσως πιο χαρακτηριστικό είναι μια μίσθωση ενός ακινήτου, όπου ο πωλητής δίνει ένα σπίτι σε ένα άτομο το οποίο πρέπει επειγόντως να προχωρήσει σε μια επέμβαση και το χρειάζεται, αλλά πάρα ταύτα, προκειμένου να εκμεταλλευτεί την ανάγκη του ο πωλητής θέλει να του προσφέρει μια τιμή μεγαλύτερη από την πραγματική ή μέση του αξία για να έχει ο ίδιος μεγαλύτερο όφελος από την ανάγκη του άλλου. Τα παραδείγματα φυσικά δεν σταματούν εκεί, και ούτε περιορίζονται μόνο στο Αστικό Δίκαιο. Εν κατακλείδι, η σημασία της ηθικής είναι πολύ σημαντική για τον νόμο τον οποίο θέτουμε, ειδάλλως γινόμαστε χειρότεροι και από τα θηρία, διότι ο ανθρώπινος νους μπορεί μεν να πετύχει το βέλτιστο, αλλά είναι ικανός και για το χειρότερο.

~Νόμος χωρίς ηθική, σημαίνει ανυπόστατη  προσταγή, η ηθική χωρίς νόμο βρίσκεται στην φαντασία του ορθά σκεπτόμενου ανθρώπου.~