Δεν αρκεί μόνο του το Κόκκινο Ποτάμι

Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Δικηγόρος

Το Κόκκινο Ποτάμι ήταν μία ιστορική τηλεοπτική σειρά που μας κράτησε καθηλωμένους για ένα ολόκληρο τηλεοπτικό έτος. Ήταν κάτι παραπάνω από την τηλεοπτική μας συντροφιά κάθε Κυριακή βράδυ. Και αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στο Μανούσο Μανουσάκη, στους υπολοίπους συντελεστές και στη συνολική παραγωγή, που δημιούργησαν μετά από πολλά χρόνια μία σειρά με καθαρά ιστορικό περιεχόμενο. Μία παραγωγή που κατάφερε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα τηλεθέασης, πέρασε δυνατά ιστορικά μηνύματα στους τηλεθεατές και γενικότερα είχε σημαντική επιτυχία σε μία περίοδο υψηλού τηλεοπτικού ανταγωνισμού, που συνήθως δεν ευνοεί τις ιστορικές παραγωγές. 

Το Κόκκινο Ποτάμι έδωσε στους τηλεθεατές μία πλήρη ιστορική διήγηση των βασανιστηρίων και της γενοκτονίας που υπέστη ο Ελληνισμός του Πόντου. Σε μία περίοδο που κυριαρχεί ο ιστορικός υποχωρητισμός και μία ισχυρή τάση αμνησίας για εκείνες τις ιστορικές περιόδους, το Κόκκινο Ποτάμι υπενθύμισε σε όσους το παρακολούθησαν τα εγκλήματα που διέπραξε κάποτε το τουρκικό έθνος απέναντι στον ποντιακό Ελληνισμό. Από τα επεισόδια και τους εκβιασμούς εναντίον τους στην αρχή της ιστορίας, μέχρι τις εξαντλητικές πορείες, τα αμελέ-ταμπουρού, τις στυγνές δολοφονίες και μια γενοκτονία που (ευτυχώς) δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, όσο κι αν το ήθελαν οι εμπνευστές της. Με ένα συνδυασμό ιστορικών γεγονότων και πραγματικών χαρακτήρων με τη μυθιστορηματική πλοκή του βιβλίου, μέσω της ψυχαγωγίας η σειρά περνούσε τα αναγκαία μηνύματα.

Και σε όλη τη διάρκεια της σειράς, αλλά ειδικά στο τελευταίο επεισόδιο, δεν μπορούσε ο τηλεθεατής να μην βάλει τον εαυτό του στη θέση του εκάστοτε πρωταγωνιστή. Θα σκότωνες εσύ όλους τους ομοεθνείς σου αν ήσουν ο Θέμης για να μην τους πιάσουν οι Τούρκοι; Θα ταξίδευες ένα ταξίδι πιθανότατα χωρίς γυρισμό για να σώσεις τους δικούς σου, αν ήσουν ο Μίλτος; Θα εγκατέλειπες το μωρό σου αν ήσουν η Ιφιγένεια; 

Ήταν, σε τελική ανάλυση, μια τραγική παραγωγή που πέτυχε το σκοπό της. Ή τουλάχιστον το σκοπό της όπως τον θέλαμε εμείς. Θύμισε στο τηλεοπτικό κοινό κάποια γεγονότα που κάποτε έγιναν και τείνουμε να τα ξεχνάμε.

Στο σημείο αυτό όμως θα κάνω μια επισήμανση. Όχι με διάθεση κριτικής, όσο με διάθεση προτροπής προς τον καλλιτεχνικό κόσμο. Γιατί η τέχνη μπορεί να προσφέρει πολλά στην ιστορία όταν αξιοποιείται καταλλήλως. 

Καλλιτεχνικές παραγωγές σαν το Κόκκινο Ποτάμι, με περιεχόμενο τις συμφορές των Ελλήνων της Μικράς Ασίας, έχουν γίνει κι άλλες. Θυμάμαι ενδεικτικά «Τα παιδιά της Νιόβης» ή την ανυπέρβλητη θεατρική παραγωγή «Σμύρνη μου αγαπημένη». Συνήθως βέβαια επικεντρώνονταν στη Σμύρνη ή τη δυτική Μικρά Ασία, και λιγότερο στον Ελληνισμό του Πόντου, όμως είχαν το κοινό χαρακτηριστικό ότι εστίαζαν σε μια τραγική περίοδο της ελληνικής ιστορίας. 

Πρέπει σαφώς να θυμόμαστε τις καταστροφές και τα δεινά που πέρασαν οι προγονοί μας. Ιδίως όταν αυτές έγιναν από λαούς που σήμερα πολλοί μας πλασάρουν ως φίλους, και μας ζητάνε να τα ξεχάσουμε. Ιδίως όταν υπάρχουν ανάμεσά μας οπαδοί θεωριών «συνωστισμού». 

Όμως σαν έθνος δεν έχουμε μόνο τέτοιες στιγμές. Κι αν είχαμε μόνο τέτοιες δε θα υπήρχαμε σήμερα. Ο λόγος που υπάρχουμε σήμερα, και είμαστε μάλιστα από πολλές απόψεις σε καλή θέση, ειδικά συγκριτικά με άλλους (ακόμα και με τους Τούρκους), είναι ότι έχουμε και θριαμβευτικές στιγμές στην ιστορία μας. Καλές, θετικές, αποτελεσματικές, πείτε τις όπως θέλετε. Και όπως δεν πρέπει να ξεχνάμε τις τραγικές, πρέπει να θυμόμαστε κι αυτές. Γιατί αν θυμόμαστε μόνο τα λάθη ή τις καταστροφές μας, τι κίνητρο έχουμε από την ιστορία μας να επαναλάβουμε τα καλά; 

Η Εθνική Παλιγγενεσία του 1821. Ο Μακεδονικός Αγώνας. Οι νικηφόροι Βαλκανικοί Πόλεμοι. Το έπος του ’40. Η Εθνική Αντίσταση. Είναι νικηφόρες περίοδοι της ιστορίας μας, θετικές. Χάρη στους αγώνες αυτούς αποτινάξαμε τον ξένο ζυγό, δημιουργήσαμε κράτος, επεκταθήκαμε. Χάρη σε αυτά τα γεγονότα είμαστε αυτό που είμαστε σήμερα. 

Προσέξτε. Δεν ισχυρίζομαι ότι τα γεγονότα αυτά είναι σημαντικότερα από τη γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Είναι απολύτως ισάξια. Για αυτό ακριβώς όμως πρέπει να προβάλλονται αναλόγως. Ο χαρακτήρας και η συνείδηση ενός λαού σφυρηλατούνται και από τις δυσκολίες και από τους θριάμβους του. Αν προβάλεις μόνο τις καταστροφές το μόνο που πετυχαίνεις είναι να δημιουργείς ηττοπάθεια και φόβο. Φόβο να μην πάθουμε τα ίδια. Αντί για ελπίδα και θάρρος να επαναλάβουμε τις επιτυχίες. 

Θα πρότεινα λοιπόν στον καλλιτεχνικό κόσμο της χώρας, να δουν και την αντίστροφη οπτική. Είναι καιρός να γίνουν παραγωγές που θα προβάλουν και θα αναδείξουν τις εθνικές μας επιτυχίες. Που θα δώσουν στο κοινό να αντιληφθεί τι ήταν εκείνο που έκανε τότε το έθνος να νικάει. 

Μου άρεσε εξαιρετικά το Κόκκινο Ποτάμι, παρόλο που στο μεγαλύτερο μέρος του προκαλούσε μόνο θλίψη και οδύνη. Θα ευχαριστιόμουν όμως ακόμα περισσότερο μία τηλεοπτική σειρά στα χρόνια του Μακεδονικού Αγώνα η των βαλκανικών πολέμων. Με πρωταγωνιστές Έλληνες από τα χωριά της Μακεδονίας, να ζουν τις επιθέσεις Τούρκων και Βουλγάρων και να αντιστέκονται, να οργανώνονται. Να έβλεπα στην οθόνη τους αγώνες των Ελλήνων της Μακεδονίας να κρατήσουν την εθνική τους ταυτότητα. Και τελικά με το τέλος των βαλκανικών πολέμων να το καταφέρνουν. Πάλι θα βλέπαμε κακουχίες, θανάτους, σφαγές. Με μία όμως θετική κατάληξη. Θα βλέπαμε να αναπαριστάται μία ιστορική νίκη των Ελλήνων. Θα βλέπαμε την Κοζάνη ή τη Θεσσαλονίκη να απελευθερώνονται. Και θα μπορούσε κάποιος παρακολουθώντας την να αντιλαμβάνεται ότι με τους κόπους και τους αγώνες σου όταν πιστεύεις σε αγαθά όπως η ελευθερία και η εθνική ανεξαρτησία μπορείς να πετύχεις. Δεν είναι υποχρεωτικό ότι θα χάσεις γιατί είσαι ο αδύναμος ή ο άτυχος της ιστορίας. Ούτε βγαίνει πάντα χαμένος αυτός που προσπαθεί στη ζωή. Ή ένα έθνος που παλεύει για τη θέση του στην ιστορία.

Το Κόκκινο Ποτάμι ήταν μία εξαιρετική παραγωγή που προσέφερε πολλά στην εθνική μνήμη και στη θύμηση της ιστορίας. Για να είναι όμως ολοκληρωμένη η προσπάθεια απαιτούνται περισσότερα. Δεν αρκεί ένα Κόκκινο Ποτάμι είτε περισσότερα κόκκινα ποτάμια. Απαιτούνται και θετικές ιστορικές παραγωγές. Γιατί ένας λαός οφείλει να μην ξεχνά ό,τι έχει πάθει και ό,τι έχει πετύχει.