Ώρα μηδέν για την τοπική αυτοδιοίκηση

Γράφει ο Γρηγόριος (Άκης) Γιαννούλης, Αντιπρόεδρος Σ.Φ. Νομικής ΑΠΘ, Μέλος ΚΕΑΣΜ

“Κλεισθένης 1”. Έτσι ονομάζεται το σχέδιο της κυβέρνησης για την οργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης το οποίο αντικατέστησε τον «Καλλικράτη». Με το συγκεκριμένο νομοσχέδιο η κυβέρνηση επιχειρεί να καθιερώσει την απλή αναλογική ως τον τρόπο ανάδειξης των αιρετών των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ο.Τ.Α.). Μία τέτοια κίνηση ωστόσο λύνει ή δημιουργεί ακόμη περισσότερα προβλήματα;

Υπάρχουν δύο μεγάλες οικογένειες εκλογικών συστημάτων . Η μία είναι αυτή των πλειοψηφικών συστημάτων , ενώ η άλλη είναι αυτή των αναλογικών.

Χαρακτηριστικό και συγχρόνως μεγαλύτερο πλεονέκτημα της πρώτης ομάδας είναι το γεγονός πως ευνοούν τη δημιουργία ισχυρών αυτοδύναμων κυβερνήσεων  και ότι εξασφαλίζουν την πολιτική σταθερότητα.

Αντίθετα τα συστήματα που χαρακτηρίζονται ως αναλογικά χαρακτηρίζονται ως περισσότερο δημοκρατικά , διότι εξασφαλίζουν μεγαλύτερη πολυφωνία και προωθούν τη δημιουργία κυβερνήσεων συνεργασίας.

Όσον αφορά την Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες , τόσο για την ανάδειξη των μελών του κοινοβουλίου όσο και για την ανάδειξη των μελών των συμβουλίων των ΟΤΑ χρησιμοποιείται το σύστημα της ενισχυμένης αναλογικής.

Ο συγκεκριμένος τρόπος εκλογής των αιρετών αρχόντων, συνδυάζει τα πλεονεκτήματα των δύο προαναφερθέντων κατηγοριών. Εξασφαλίζει δηλαδή τον πλουραλισμό των απόψεων , συγχρόνως όμως μεριμνά για την κυβερνητική σταθερότητα  με τη θέσπιση κατώτατων ορίων συγκέντρωσης ψήφων για την εκλογή ενός αντιπροσώπου , αλλά και την καθιέρωση ενός bonus εδρών (αρκετό για να εξασφαλιστεί η απόλυτη πλειοψηφία στο δημοτικό συμβούλιο) προς όφελος της παράταξης , της οποίας ο ηγέτης αναδεικνύεται Δήμαρχος ή Περιφερειάρχης.

Τόσο το σύστημα «Καποδίστριας», όσο και το σύστημα «Καλλικράτης» προέβλεπε την ενισχυμένη αναλογική , ως τρόπο για την ανάδειξη των τοπικών αρχόντων. Κεντρικό ρόλο στα συμβούλια έχει ο Δήμαρχος/ Περιφερειάρχης , ο οποίος με την εκλογή του εξασφαλίζει ένα bonus των εδρών για την παράταξή του. Έτσι ο Δήμαρχος/Περιφερειάρχης έχοντας με αυτό τον τρόπο την πλειοψηφία εντός του συμβουλίου του έκαστου νομικού προσώπου μπορεί να υλοποιήσει χωρίς κανένα εμπόδιο το πρόγραμμά του.

Δικλείδα ασφαλείας για να αποφευχθεί η ασυδοσία των συγκεκριμένων προσώπων είναι η καθιέρωση ειδικών πλειοψηφιών για τη λήψη αποφάσεων για συγκεκριμένα ζητήματα όπως τα οικονομικά.

Με το σχέδιο «Κλεισθένης 1 », το οποίο καθιερώνει την απλή αναλογική αποσυνδέεται η εκλογή του ανώτατου τοπικού άρχοντα με τη διαδικασία σύνθεσης του δημοτικού/ περιφερειακού συμβουλίου . Με άλλα λόγια ο Δήμαρχος/ Περιφερειάρχης δεν είναι απαραίτητο να διαθέτει και την απόλυτη πλειοψηφία  των συμβούλων. Η συγκεκριμένη όμως ρύθμιση μόνο προβληματική θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί.

Η αδυναμία του νομοσχεδίου να λύσει τα προβλήματα των τοπικών κοινωνιών μπορεί να γίνει αντιληπτή με το εξής παράδειγμα. Ας υποτεθεί ότι Δήμαρχος/ Περιφερειάρχης εκλέγεται κατά το δεύτερο γύρο ο υποψήφιος , ο οποίος είχε τερματίσει δεύτερος στον πρώτο γύρο . Εφόσον , όμως η κατανομή των εδρών θα γίνει με βάση τα ποσοστά που έλαβε ο κάθε συνδυασμός στον πρώτο γύρο, ο Δήμαρχος/ Περιφερειάρχης όχι μόνο δε θα διαθέτει την απόλυτη αλλά ούτε και την απλή πλειοψηφία των συμβούλων. Θα είναι επομένως αναγκασμένος να βρίσκεται σε διαρκείς διαπραγματεύσεις για την επίλυση και των πιο απλών ζητημάτων.

Επιπροσθέτως οι ηττηθέντες διεκδικητές του δημαρχιακού/περιφερειακού θώκου θα  δύνανται να λειτουργήσουν ως τροχοπέδη στη εύρυθμη λειτουργία των νομικών προσώπων , καθυστερώντας ή και ματαιώνοντας επί σκοπού τη λήψη αποφάσεων. Για την αντιμετώπιση όμως των ζητημάτων των τοπικών κοινωνιών, είναι αναγκαία η γρήγορη λήψη αποφάσεων.

Ουσιαστικά , ο Δήμαρχος/Περιφερειάρχης καθίσταται όμηρος στα χέρια των αντιπάλων του , διότι είναι αναγκασμένος να τους εκλιπαρεί να μην σταθούν εμπόδιο στη λήψη αποφάσεων.

Άλλωστε όσες φορές εφαρμόστηκε η απλή αναλογική το αποτέλεσμα ήταν η ακυβερνησία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι οι βουλευτικές εκλογές που έλαβαν χώρα το 1989, οι οποίες έγιναν με απλή αναλογική και οδήγησαν σε πολιτική αστάθεια. Αυτή ήταν και η τελευταία φορά που έγιναν εκλογές με απλή αναλογική , καθώς το συγκεκριμένο εκλογικό σύστημα χαρακτηρίσθηκε ως αποτυχημένο και επικίνδυνο.

Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν η εφαρμογή της απλής αναλογικής στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές, προβλέπεται να είναι καταστροφική. Οι τοπικοί άρχοντες καλούνται να εξασφαλίσουν ότι η καθημερινότητα των πολιτών δε θα διαταραχθεί ένεκα μικροπολιτικών συμφερόντων. Είναι όμως φανερό ότι κάτι τέτοιο δύσκολα μπορεί να επιτευχθεί όταν ο Δήμαρχος ή ο Περιφερειάρχης είναι αναγκασμένος να αποδεικνύει διαρκώς ότι διαθέτει την πλειοψηφία των μελών του Συμβουλίου.

Τρεις μήνες πριν τις εκλογές, ο καθένας μπορεί να διαβλέψει ότι τα όσα αναφέρθηκαν δεν είναι απλά δυσοίωνες προβλέψεις. Ήδη σε αρκετούς δήμους της χώρας έχει ανακοινωθεί ένας σημαντικός αριθμός υποψηφίων προαναγγέλλοντας τον κατακερματισμό του πολιτικού σκηνικού.

Εν κατακλείδι, εφόσον η κυβέρνηση ένεκα μικροπολιτικών λόγων είναι αποφασισμένη να θέσει αυτή τη βόμβα με το όνομα “Κλεισθένης 1” στα θεμέλια της αυτοδιοίκησης , οι πολίτες οφείλουν να κάνουν ορθές επιλογές , ώστε με την ψήφο τους να προκύψουν αυτές οι αναλογίες δυνάμεων, που θα επιτρέψουν την εξάντληση της τετραετούς θητείας αυτών που θα εκλεγούν.