Ο ανορθολογικός ρεαλισμός του Β. Πούτιν
Γράφει ο Ευάγγελος Χ. Τσούρης, τριτοετής φοιτητής πολιτικών επιστημών πανεπιστημίου Αθηνών
Με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τίθεται σε αμφισβήτηση η ειρήνη και η σταθερότητα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο Ρώσος πρόεδρος κ.Putin διέταξε τα στρατεύματά του να εισβάλουν σε ουκρανικό έδαφος και να ενισχύσουν τη στρατιωτική προσπάθεια των αυτονομιστών των δύο λαϊκών δημοκρατιών του Lugansk(Luhansk) και του Donetsk , τις οποίες προηγουμένως ο ίδιος αναγνώρισε ως ανεξάρτητα κράτη.
Ωστόσο, η εισβολή στην Ουκρανία -εκτός από καταδικαστέα- μοιάζει και ανορθολογική. Η Ρωσία δεν χρειαζόταν μια εισβολή για να επιτύχει τους αντικειμενικούς στόχους της: ήταν σαφές ότι η Ουκρανία δεν θα προσχωρούσε στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ , ενώ η αναγνώριση των δύο αυτονομημένων περιοχών και η παρουσία του ρωσικού στρατού σ ’αυτές θα λειτουργούσε αποτρεπτικά για μία «ρεβάνς» από την πλευρά των Ουκρανών. Φάνηκε, με τον πιο τραγικό τρόπο, ότι η Ρωσία ήθελε ακόμη περισσότερα: την πλήρη υποταγή της Ουκρανίας, την αποστρατικοποίησή της και την «αποναζιστικοποίησή» της , όπως διατείνεται ο Ρώσος πρόεδρος. Είναι πάγια θέση της Μόσχας ότι την εξουσία στην Ουκρανία ασκούν εξτρεμιστικές και νεοναζιστικές ομάδες που επηρεάζουν άμεσα τις ουκρανικές κυβερνήσεις, όπως αυτή του Volodymyr Zelensky.
Με άλλα λόγια, ο Ρώσος ηγέτης επιθυμούσε να καταστήσει την Ουκρανία, την οποία δεν θεωρεί διακριτό έθνος αλλά μέρος του ρωσικού, προνομιακό πεδίο άσκησης της επιρροής του . Η ρωσική ηγεσία, μόνο κατ’ όνομα δημοκρατική που δεν μπορεί να απαλλαγεί και δεν θέλει μάλιστα να απαλλαγεί από την αυταρχική και σοβιετικής κοπής φύση της, επιχειρεί να αμφισβητήσει ολόκληρη τη μετασοβιετική διευθέτηση, αυτή δηλαδή που έδωσε στις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες την ανεξαρτησία τους. Δεν θα πρέπει να θεωρηθεί η Ρωσία μία ανατρεπτική δύναμη με στόχο την ανατροπή του διεθνούς συστήματος (γιατί προφανώς δεν είναι – το διεθνές σύστημα έχει ήδη αλλάξει μεταψυχροπολεμικά), αλλά μία παγκόσμια δύναμη που επιθυμεί την αλλαγή του status quo μόνο στα εδάφη που η ίδια ασκούσε προνομιακή επιρροή την εποχή της ΕΣΣΔ.
Μπορεί λοιπόν να θεωρηθεί ο κ.Putin αναβιωτής του παλαιού σοβιετικού μεγαλείου; Κατά την προσωπική μου εκτίμηση, όχι. Ο Ρώσος πρόεδρος είναι εθνικιστής , προτάσσει το εθνικό στοιχείο έναντι όλων: ο γνώμονας για τη λήψη αποφάσεων είναι το εθνικό συμφέρον, το γεωπολιτικό συμφέρον της Ρωσίας. Σύμφωνα με τον ίδιο, η Ρωσία οφείλει να ασκεί έλεγχο στις χώρες – κλειδιά προκειμένου η ίδια να έχει στρατηγικό βάθος. Οι χώρες – κλειδιά θα λειτουργούν σαν εμπροσθοφυλακή της Ρωσίας, δηλαδή σαν ζώνες ανάσχεσης και αποτροπής απέναντι σε όποιον θελήσει να πλήξει (ή έστω σκέφτεται να το πράξει) την Ομοσπονδία. Η Ουκρανία είναι πολύ σημαντική για τη Ρωσία. Δεν θα αναφερθώ μόνο στην ανάγκη των Ρώσων να κρατούν το ΝΑΤΟ μακριά από την Ουκρανία, αλλά κυρίως λόγω της στρατηγικής σημασίας των παραθαλάσσιων περιοχών της. Με την τωρινή εισβολή, η Ρωσία εξασφαλίζει οριστικά τον έλεγχό της επί της Κριμαίας και – κυρίως – του λιμανιού της Σεβαστούπολης, το μόνο εξαιρετικό λιμάνι της Ρωσίας σε θερμά ύδατα. Παρακολουθώντας την πορεία των εχθροπραξιών, παρατηρεί κανείς ότι η ρωσική προέλαση στον Νότο είναι ταχεία και πολύ αποτελεσματική. Στόχος τους είναι να αποκοπεί η Ουκρανία από τη θάλασσα, δηλαδή να χάσει τη ναυτιλιακή της υποδομή , κάτι που θα της προκαλέσει οικονομική αιμορραγία.
Εν συνεχεία, δεύτερος και πιο ουσιαστικός στόχος είναι η απομάκρυνση με κάθε τρόπο της ουκρανικής κυβέρνησης, εμφανώς υπερμάχου της Δύσης. Ο Zelensky , τον οποίο πολύ κακώς υποτίμησε ο Putin, απέδειξε ότι γνωρίζει πολύ καλά να χειρίζεται επικοινωνιακά την κρίση, κάτι που προσέφερε στην ουκρανική αντίσταση μεγάλο κύμα συμπαράστασης και τόνωσης του εθνικού φρονήματος. Για αυτόν τον λόγο, η απομάκρυνση του Ουκρανού ηγέτη είναι επιτακτική για τα ρωσικά συμφέροντα.
Παρόλα αυτά, μία στρατιωτική επιχείρηση, μία εισβολή κατά ενός κυρίαρχου κράτους φαντάζει και – εν μέρει είναι – ανορθολογική. Ο ρεαλισμός του Ρώσου προέδρου προσέκρουσε πάνω σε μία ανορθολογική επιλογή: το εθνικό συμφέρον της Ρωσίας έγινε αντιληπτό ότι θα εξασφαλιστεί με τη χρήση βίας. Στην πραγματικότητα, ο ρεαλισμός του Putin αναιρεί τα πραγματικά μέσα για την επίτευξη των ρωσικών στόχων, γιατί συνενώνει όλους τους αντιπάλους του: ενδεικτικά, οι σκληρές κυρώσεις που επέβαλε η ΕΕ και οι ΗΠΑ υπονομεύουν την ήδη εύθραυστη ρωσική οικονομία. Η Ρωσία, αν και αποτελεί τον βασικό προμηθευτή της ΕΕ σε φυσικό αέριο, μαζούτ και σε στερεά ορυκτά καύσιμα, απομονώνεται από παντού. Ήδη η ΕΕ ενέκρινε τον αποκλεισμό 7 ρωσικών τραπεζών από την «Παγκόσμια Διατραπεζική Οικονομική Επικοινωνία- SWIFT».
Η επιλογή της εισβολής έχει βαρύτατες συνέπειες για την ίδια τη Ρωσία (που μακροπρόθεσμα θα τη βλάψουν, ως απόρροια παρερμηνείας του εθνικού συμφέροντος και άσκησης της ισχύος με λάθος τρόπο) στον στρατιωτικό τομέα. Τοποθετήθηκε ταφόπλακα στην αντίληψη ότι η Ρωσία θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της «στρατηγικής αυτονομίας» και της αρχιτεκτονικής ασφαλείας της ΕΕ, μιας άποψης που η γαλλική προεδρία ενστερνιζόταν και προωθούσε. Παρόλα αυτά, το εκτόπισμα της Ρωσίας στη διαχείριση νέων απειλών , όπως η μετανάστευση, η ισλαμιστική ριζοσπαστικοποίηση και τρομοκρατία, είναι σίγουρα αξιόλογο και αναντικατάστατο. Ωστόσο, η αντίληψη της εταιρικής σχέσης με τη Ρωσία στην ασφάλεια έχει πλέον περιοριστεί, ειδικότερα όταν ο επικεφαλής της γερμανικής κυβέρνησης , κ. Scholz , ανακοίνωσε ότι για το 2022 θα δαπανηθούν από τον γερμανικό προϋπολογισμό 100 δισεκατομμύρια ευρώ για την άμυνα και στρατιωτικές επενδύσεις.
