Μελέτης Μελετόπουλος: «Από πουθενά δεν μπορεί να συναχθεί ότι η επανάσταση είχε ταξικό χαρακτήρα» (Α’ Μέρος)

Ο χρόνος που διανύουμε έχει ιδιαίτερη συμβολική σημασία, καθώς φέτος συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης. Με αυτό ως αφορμή ο κύριος Μελέτης Μελετόπουλος, διδάκτωρ πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου της Γενεύης, αξιολογότατος συγγραφέας, διευθυντής των επιστημονικών επιθεωρήσεων «Νέα Κοινωνιολογία» και «Νέα Πολιτική», λυκειάρχης της ιστορικής Ιονίου σχολής και αρθρογράφος στην εφημερίδα τα Νέα, παραχώρησε συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Κομνηνό, για το LastPoint.gr, σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση και την επίδραση που έχουν όσα έλαβαν χώρα τότε ακόμη και στις ημέρες μας.

Κατά την διάρκεια του 20ου αιώνα ενεφανήσθησαν στην ιστοριογραφία απόψεις, οι οποίες τόνιζαν τον κοινωνικό χαρακτήρα της Ελληνικής Επαναστάσεως, με προεξάρχοντα εκπρόσωπο τους τον Ι. Κορδάτο. Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με αυτό;

Καταρχάς, να αναφέρω ότι ο Ι. Κορδάτος ήταν ένας έντιμος άνθρωπος, ο οποίος όταν παντρεύτηκε και πήρε ως προίκα σπίτι στην Αθήνα δώρισε το σπίτι του στην Ζαγορά Πυλίου στον δάσκαλο του χωριού, λέγοντας ότι «ένας Μαρξιστής δεν μπορεί να έχει δύο σπίτια». Η αντίληψη αυτή είναι βαθύτατα χριστιανική στην πραγματικότητα. Από εκεί και πέρα, ήταν Μαρξιστής από τους πρώτους στην Ελλάδα και όπως όλοι οι νεοφώτιστοι είχε μια δογματική πρόσδεση στην Μαρξιστική θεωρία, η οποία είναι ευρύτατα πλούσια και με αντιφάσεις. Προσωπικά, την έχω μελετήσει πολύ και έχω γράψει και ένα βιβλίο με τίτλο «Μαρξισμός και Τροτσκισμός στην Ελλάδα», όπου αναφέρομαι και στον Ι. Κορδάτο. Όσον αφορά τον χαρακτήρα της Ελληνικής επαναστάσεως νομίζω ότι είναι εσφαλμένη και χωρίς ερείσματα η προσπάθεια του Ι. Κορδάτου να αποδείξει ότι ήταν ταξική επανάσταση.

Αντιθέτως, ήταν μια εθνική επανάσταση της οποίας ηγήθηκε ο κλήρος, οι προεστοί, οι καπεταναίοι, οι καραβοκύρηδες, οι λόγιοι, δηλαδή η ιθύνουσα τάξη μπήκε μπροστά από τον λαό στην επανάσταση και επομένως όλες οι κοινωνικές τάξεις. Να τονίσουμε σε αυτό το σημείο επίσης, ότι η ελληνική κοινωνία δεν είναι ταξικά συγκροτημένη, αλλά μια κοινωνία υπόδουλων σε ένα ασιατικό τουρκομογγολικό δουλοκτητικό κράτος, εντός του οποίου δεν έχουν σταθερή κοινωνική θέση και ακόμη και αν δεχθούμε την ύπαρξη κάποιων καστών, όπως οι προεστοί, αυτές συμμετέχουν στον αγώνα. Τέλος, οι εμφύλιοι σπαραγμοί σε κάποιες φάσεις της επαναστάσεως δεν έχουν ταξικούς προσδιορισμούς, αλλά περισσότερο τοπικιστικούς και ως εκ τούτου από πουθενά δεν μπορεί να συναχθεί ότι η επανάσταση είχε ταξικό χαρακτήρα.

Η επίκληση από τους επαναστατήσαντες Έλληνες της χριστιανικής τους ταυτότητας ως αιτία που ενέπνεε τον αγώνα τους πιστεύετε ότι είχε εργαλειακό χαρακτήρα, ώστε να καθησυχαστούν οι αντιδραστικές κυβερνήσεις της εποχής της παλινόρθωσης, ή δήλωνε κάτι πιο ουσιαστικό;

Ο Χριστιανισμός ήταν η ταυτότητα τους, η οντολογία τους και κίνητρο τους. Η θρησκεία αποτελούσε μέρος της ιδιοπροσωπίας τους και πυρήνας της εθνικής συνειδήσεως. Το ότι κατά κάποιον τρόπο προεβλήθη από τους φιλέλληνες το θρησκευτικό στοιχείο ως απόδειξη ότι δεν ήταν μια επανάσταση καρμπονάρων, ιακωβίνων, οπαδών του γαλλικού διαφωτισμού και αθεϊσμού είναι άλλο θέμα. Αλλά, η προσκόλληση στην θρησκεία για «του Χριστού την πίστη την αγία» είναι αυθεντικό πράγμα και αποτελεί την αλήθεια τους και την ελληνική αλήθεια γενικότερα.

Ο Αδαμάντιος Κοραής από την άλλη δεν είναι από εκείνους που αποστασιοποιούνται από την τόσο έντονη επίκληση του θρησκευτικού στοιχείου;

Ο Α. Κοραής ήταν ένας άνθρωπος που έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στο Παρίσι, μακριά από την μαχόμενη Ελλάδα και είχε επηρεαστεί καταλυτικά από της ιδεολογία της γαλλικής επαναστάσεως. Επίσης, έτρεφε αντιπάθεια προς την εκκλησία ανάλογη με εκείνη των Γάλλων, διότι αποτελούσε μέρος της φεουδαρχίας. Αυτά όλα δεν είχαν καμία σχέση με ελληνική πραγματικότητα και φαίνεται από τις αντιδράσεις του ίδιου στην ελληνική επανάσταση, και κυρίως προς τον Ι. Καποδίστρια ότι είχε αποξενωθεί από την ελληνική πραγματικότητα. Μάλιστα δεν επισκέφθηκε την Ελλάδα κατά την διάρκεια της επανάστασης, αλλά ούτε και αργότερα.

Στα Συντάγματα της Επαναστάσεως φαίνεται ότι αποτυπώθηκαν και απέκτησαν συνταγματική περιωπή φιλελεύθερες και δημοκρατικές αρχές. Θεωρείτε ότι κάτι τέτοιο οφείλεται στο ρεύμα του «Νεοελληνικού Διαφωτισμού»;

Εάν κανείς μελετήσει τα πρακτικά των εθνοσυνελεύσεων, και κυρίως αυτών της Επιδαύρου, μπορεί να κατανοήσει ότι αυτό που έπαιξε ρόλο δεν ήταν το ρεύμα του Νεοελληνικού διαφωτισμού, αλλά τα αντανακλαστικά άμεσης δημοκρατίας τα οποία είχαν επιβιώσει κατά την διάρκεια των αιώνων. Αυτό που προκύπτει από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου είναι κάτι που ομοιάζει πολύ στην αρχαία Ελλάδα, και στην αρχαία Αθήνα ειδικότερα. Το πολίτευμα, όπως αποτυπώνεται στο Σύνταγμα της Επιδαύρου προβλέπει πως όλοι οι εκπρόσωποι είναι αιρετοί, ανακλητοί, η θητεία τους είναι ενιαύσια κ.α. Αυτά δεν είναι γαλλικός διαφωτισμός, αλλά θεωρώ ότι προήλθαν από την παράδοση των ελληνικών κοινοτήτων.

Τα κείμενα του Ρήγα Φεραίου, ωστόσο, που είχε επηρεαστεί από τον γαλλικό διαφωτισμό και μάλιστα από τις πιο ριζοσπαστικές εκδοχές του, δεν έπαιξαν κάποιο ρόλο στην διαμόρφωση των Συνταγμάτων;

Εδώ ισχύει το «η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα;», υπό την έννοια, ότι ο γαλλικός διαφωτισμός είναι απόρροια της κλασσικής ελληνικής σκέψεως. Όλα αυτά ανήκουν στην σφαίρα της ελληνικής σκέψεως είτε άμεσα, όπως έρχεται διαμέσου του Βυζαντίου και των κοινοτήτων μέχρι τον νεότερο Ελληνισμό, είτε έμμεσα όπως έρχεται με την λεγόμενη «μετακένωση» μέσω Ευρώπης ξανά στην Ελλάδα με τους νεοέλληνες διαφωτιστές. Αλλά σε αυτό που θέλω να επιμείνω είναι ότι οι νεοέλληνες διαφωτιστές δεν θα μπορούσαν ποτέ να προσδιορίσουν τον τρόπο οργάνωσης του ελληνικού κράτους, όπως εκφράστηκε αυθόρμητα στις εθνοσυνελεύσεις, αν δεν υπήρχε ο καλός αγωγός, που ήταν η φύση της ελληνικής κοινωνίας.

Ποια είναι η σημασία των επαναστατικών συνταγμάτων στις μετέπειτα «περιπέτειες», τις οποίες αντιμετώπισαν τόσο ο Ι. Καποδίστριας όσο και η μοναρχία; Πιστεύετε ότι η επέδρασαν σε τέτοιο βαθμό, ώστε επηρεάζουν την πολιτική κουλτούρα των Ελλήνων ακόμη και σήμερα;

Το είδος των πολιτευμάτων, που ανέδειξαν οι εθνοσυνελεύσεις του αγώνα ήταν πολύ κοντά στην αρχαία ελληνική δημοκρατία και εμπνέονταν από δημοκρατικά ιδεώδη. Όμως, όταν η Ελλάδα έγινε ανεξάρτητο κράτος και ετέθη υπό την αναγκαστική κηδεμονία των μεγάλων δυνάμεων, οι οποίες ήταν απολυταρχικές χώρες όπως η Ρωσία και η Αυστρία ή κοινοβουλευτικές βασιλευόμενες δημοκρατίες όπως η Γαλλία της παλινόρθωσης και η Μεγάλη Βρετανία, δεν μπορούσε να γίνει ανεκτό ένα δημοκρατικό αντιπαράδειγμα στο κυρίαρχο πολιτειακό υπόδειγμα της εποχής εκείνης.

Επομένως, η Ελλάδα έπρεπε να πειθαρχήσει και να ακολουθήσει το παράδειγμα των άλλων χωρών και γι’ αυτό επεβλήθη πολίτευμα απολύτου μοναρχίας σε μια χώρα που από το 1821 έως το 1827 λειτουργούσε μια άνθιση άμεσης δημοκρατίας μοναδική στον κόσμο την εποχή εκείνη. Αρκεί να θυμηθούμε ότι οι διατάξεις των Συνταγμάτων του αγώνα απαγορεύονταν οι τίτλοι ευγενείας, η δουλεία, οι εκπρόσωποι ήταν ανακλητοί. Όλα αυτά εξαερώθηκαν και επεβλήθη πολίτευμα απολύτου μοναρχίας με την αυταρχική αντιβασιλεία και τον Όθωνα στην συνέχεια. Να αναφέρω σε αυτό σημείο ότι θεωρώ τον Όθωνα «Έλληνα» και καλοπροαίρετο βασιλιά.

Στην συνέχεια όταν δεν γίνεται αποδεκτή η απολυταρχία ο Όθωνας παραχωρεί Σύνταγμα και η Εθνοσυνέλευση του 1843 που καταρτίζει το Σύνταγμα, με οριζόμενο πολίτευμα την συνταγματική μοναρχία. Από εκεί και πέρα η Ελλάδα έχει φύγει από την πορεία στην οποία είχε μπει κατά την διάρκεια της Επανάστασης και ακολουθεί μια άλλη, που ξεκινά με την απολυταρχία και φτάνει έως την έμμεση κοινοβουλευτική δημοκρατία στις ημέρες, η οποία έχει πολύ έντονα ολιγαρχικά χαρακτηριστικά. Θεωρώ, ότι το σημερινό πολίτευμα της Ελλάδας είναι μια αιρετή ολιγαρχία.

Ενώ, αυτό που κυοφορούσε η Επανάσταση με τις εθνοσυνελεύσεις ήταν η πραγματική δημοκρατία. Κατ’ ουσίαν, από την στιγμή που επεβλήθη η απόλυτη μοναρχία ακολουθήθηκε απλά μια πορεία σταδιακού και σχετικού εκδημοκρατισμού για να φτάσουμε στο σημερινό πολίτευμα, που αποτελεί ένα μείγμα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και κληρονομικής ολιγαρχίας.