Η μυθολογία του προοδευτισμού και η θρησκεία

Γράφει ο Δημοσθένης Δαββέτας
Καθηγητης Φιλοσοφίας της Τέχνης , ποιητής, εικαστικός, γεωπολιτιστικός αναλυτής

Η πιο συνήθης πολιτική φρασεολογία του καιρού μας είναι η διαμάχη μεταξύ ” προόδου και συντήρησης”. Αν όμως για τον συντηρητισμό γράφτηκαν ουκ ολιγα (αλλα μ’ ενδιαφερον κι αλλα μ’ εμπαθεια) για τον προοδευτισμό πιστεύω ότι δεν έχει τολμηθει μια κριτική προσέγγιση που να φέρνει στο φως κάποια βασικά χαρακτηριστικά του . Το επιχειρώ ξέροντας ότι δεν έχω το μονοπώλιο της αληθειας.

Από τον όρο ήδη “προοδευτικός” καταλαβαίνουμε ότι το κεντρικό του σημείο είναι η πρόοδος. Ο Αμερικανός κοινωνιολόγος Ρόμπερτς Νισμπετ στο βιβλίο του “η ιστορία της ιδέας της προόδου” μας εξηγεί για το πως αυτή η τελευταία από την σύλληψη της ήταν δεμένη με την εννοια της ιστορίας που ‘χε ο Χριστιανισμός.

Αυτή την ριζα αρνήθηκαν οι προοδευτικοί, οι οποίοι προτίμησαν την μυθοποίηση της. Την μετέτρεψαν δηλαδή σ’ ενα είδος ατελείωτου παγκόσμιου ορίζοντα , δίχως ριζες ιστορίας , δίχως πολιτισμικές η παραδοσιακές μνήμες, απογυμνωμένος από τις εξελιξεις του εκάστοτε συγκεκριμένου και ρεαλιστικού που πρέπει να διέπει την Ζωη μας.

Η “πρόοδος”μεταξύ άλλων των προοδευτικών πήρε τις διαστάσεις ενός γενικού αορίστου ονείρου . Πολλά βιβλία μιλούν γι’αυτην την αέρινη κι αιθεροβάμονα αντίληψη : αυτά του Ζυλ Ρομάν ( το “άνθρωποι μ’ αγαθη θέληση “) ή του Ρομέν Ρολαντ( το ” Ζαν Κριστοφ”) κλπ. Οι συνήθως μεγαλοσχημες λέξεις-κλειδιά των ” προοδευτικών “είναι : ” επανάσταση ” ,” η μεγάλη μέρα “, ” ανθρωπιά”, ” προλεταριάτο ” η αξεπέραστη φιλοσοφία “( ο μαρξισμός), “για το καλό των άλλων” κλπ. Ο Ραιμον Αρον τις αναλύει με εντυπωσιακή λεπτομέρεια στο πασίγνωστο βιβλίο του “το όπιο των διανοουμένων”.

Όλοι αυτοί οι προοδευτικοί ” μύθοι” είναι η ουσία του προοδευτισμού κι όχι βέβαια της προόδου .

Η αρχιτεκτονική ενσάρκωση αυτής της μυθολογίας είναι ο ναός της παγκοσμιοποίησης . Είναι εκεί που ποτίζεται ιδεολογικά ο προοδευτισμός. Τους βρίσκουμε όλους αυτούς τους άντρες που θεμελίωσαν αυτήν την μυθολογία ενταφιασμενους στο περίφημο “Πανθεον” στο Παρισι. Το Να ‘σαι όμως ενταφιασμενος σ’ ενα μέρος που ‘ναι στην θέση μιας εκκλησίας , σηματοδοτεί ακριβως αυτό που ανεφερα στην αρχή του κειμένου μου . Ότι δηλαδή , η προοδος κι όχι ο προοδευτισμός και οι μύθοι του, είναι θεμελιωμένη παρά την φαινομενικοι αρνηση των προοδευτικών , στην θρησκευτική πίστη και την ιστορία της θρησκειας. Άλλωστε υπάρχει και το βιβλίο του Καρδινάλιου Λουμπακ που μιλά γι’ αυτο.

Βέβαια δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο προοδευτισμός του 2019 είναι διαφορετικός του ιστορικού προοδευτισμού. Όμως το πνεύμα και των δυο είναι ουσιαστικά κοινό: να δράς και να σκέφτεσαι κάτω από την φωτεινη επίδραση μιας ουτοπίας προβαλλομενης σ’ ενα ιδεαλιστικό μέλλον. Να ‘σαι κοντολογίς μέσα ” στην αίσθηση της Ιστορίας”. Ενώ αντιθετως η προοδος αλλά κι ο συντηρητικός, δρουν και σκέφτονται στο παρόν υπό την επίδραση μιας ιστορικής εμπειρίας.

Το Δράμα αν θέλετε , όπως πιστεύω , του προοδευτισμού είναι ότι , όλες οι σκέψεις και πράξεις του που διαδηλώνουν την υπαρξη τους σ’ αυτή την ” αίσθηση της ιστορίας”, γέννησαν πικρες καταστροφικες ιστορικές ψευδαισθήσεις : οι ολοκληρωτισμοι του 20ου αιώνα το μαρτυρούν .

Γι’ αυτο και σήμερα οι προοδευτικοί πενθούν τις άλλοτε πλούσιες σ’ ουτοπια ελπίδες τους . Η πραγματικότητα είναι σκληρή : δεν τους αγαπά όπως αυτοί δεν την αγαπούν.

Συνεπώς τι απομένει πλέον από αυτούς τους συνοδοιπόρους της προοδευτικής μυθολογίας; Απ’ οτι φαίνεται τίποτα το ιδιαίτερα ελκυστικό. Μοιάζουν με άλλοτε “θεολογουντες” που εχουν πια χάσει την πίστη τους. Τι κάνουν λοιπόν ; Πως αντιδρούν σ’ αυτην την οδυνηρή πραγματικότητα; Συμπεριφέρονται ,ως αυτοί που προσφεύγουν για να επιβιώσουν, στην Τεχνική, στον εμπειρισμό και σε μια κενή ρεαλισμού καθημερινότητα.

Άλλωστε στην Γαλλία η κρίση των κίτρινων γιλεκων είναι ενα παράδειγμα , που αντιμετωπίστηκε μέσα από αυτόν τον γηρασμένο προοδευτισμό. Αντιμετωπίστηκε δίχως όραμα , δίχως καλή θέληση εκ μέρους της Δημοσιας πολιτικής, δίχως διάθεση πραγματικής προόδου που βασίζεται στην ίδια την πραγματικότητα : αυτήν του λαού και των αιτημάτων του . Δίχως την πραγματικότητα του λαού, η προοδος παίρνει το προσωπείο του προοδευτισμού κι αποτυγχάνει όπως το γνωρίζουμε ήδη πολιτικά κι ιστορικά σήμερα.