Η γη δεν είναι επίπεδη… είναι σφαιρική

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος – Σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Η πρώτη ιστορικά τεκμηριωμένη μέτρηση της περιμέτρου της Γης αποδίδεται στον Ερατοσθένη τον Κυρηναίο, τον 3ο αι. π.Χ, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, καθώς υπολόγισε μια τιμή η οποία παρουσιάζει μικρή απόκλιση συγκρινόμενη με τις σημερινές μετρήσεις. Το «πείραμα του Ερατοσθένη» αποτελεί την ιστορική του μέθοδο για τον υπολογισμό της. Ενώ όλοι οι άνθρωποι της εποχής του πίστευαν ότι η γη είναι επίπεδη, ο Ερατοσθένης με μόνα εργαλεία μια ράβδο, «βηματιστές» – στρατιώτες της εποχής για τη μέτρηση αποστάσεων -, βασικές αρχές της τριγωνομετρίας και φυσικά κουλτούρα καινοτομίας κατάφερε να αποδείξει ότι είναι σφαιρική.

Το «πείραμα του Ερατοσθένη» αποδεικνύει ότι η καινοτομία συχνά εξαρτάται, όχι τόσο από τα εργαλεία που χρησιμοποιείς, αλλά από το ότι κάποιος έχει μια διαφορετική προοπτική. Η προοπτική πηγάζει από την πείρα. Και η πείρα αποκτάται από το κατά πόσο το μέρος που γεννιέται και μεγαλώνει κανείς, η ίδια η κοινωνία, διοχετεύει τους ανθρώπους με τόσες πολλές μεταβλητές και εμπειρίες από το σχολείο. Η τεχνολογική καινοτομία, είναι μια ριζικά πειραματική προσπάθεια και πρέπει να διαχειρίζεται με αυτόν τον τρόπο. Κάθε νέα εφαρμογή θα πρέπει να είναι μια σημαντική δοκιμασία και πηγή δεδομένων και όχι μια εφαρμογή ρουτίνας των παρελθοντικών πρακτικών. Ο Ερατοσθένης έζησε και σπούδασε στα μεγαλύτερα φιλοσοφικά και επιστημονικά κέντρα της εποχής του, στην Αλεξάνδρεια και την Αθήνα.

Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα, μετά από την τελευταία αξιολόγηση του Παγκόσμιου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας (WIPO) σε επίπεδο καινοτομίας κατατάσσεται 39η ανάμεσα στις 51 χώρες υψηλού εισοδήματος, 30η μεταξύ των 39 οικονομιών της Ευρώπης και 47η ανάμεσα σε 132 κράτη για το 2021, αυτό δεν αποτυπώνεται καθόλου στην κοινωνία, πολλώ δε μάλλον οικονομία της. Η ελληνική κοινωνία δεν διακατέχεται καθόλου από κουλτούρα καινοτομίας. 

Αφενός, τα πανεπιστήμια μας, και γενικότερα εκπαίδευση, ως μέρος και συνέχεια του ελληνικού δημοσίου έχουν τις ίδιες ακριβώς παθογένειες με αυτό. Σε μεγάλο βαθμό διακατέχονται από μια υπέρμετρη τυπολατρία που θέτει εμπόδια στην ανάληψη καινοτόμων πρωτοβουλιών. Επίσης, χαρακτηρίζονται από μια ευθυνοφοβία και απουσία λογοδοσίας. Τέλος, διευρύνουν την έλλειψη φαντασίας και την αδυναμία ενίσχυσης της αριστείας, οδηγώντας έτσι το σύστημα στην ισοπέδωση προς τα κάτω, αφού ένας πετυχημένος ερευνητής, όπως αντίστοιχα και  κάθε δημόσιος υπάλληλος, αμείβεται το ίδιο με έναν αποτυχημένο. Σε αυτό το περιβάλλον ζει και σπουδάζει ο σημερινός Έλληνας.

Αφετέρου, η έλλειψη κουλτούρας καινοτομίας αποτυπώνεται στις πρόσφατες εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ για τον μόνιμο πληθυσμό της χώρας. Την περίοδο 1/1/2011-1/1/2020 με βάση τις εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ ο μόνιμος πληθυσμός της χώρας μας μειώθηκε κατά 3,7% (-405.000 άτομα). Ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται συνεχώς μετά το 2010. Εν τω μεταξύ, το ισοζύγιο γεννήσεων – θανάτων σε εθνικό επίπεδο είναι αρνητικό την τελευταία εννεαετή περίοδο αγγίζοντας τις 223.000. 

Η χώρα μας παρουσιάζει σοβαρό πρόβλημα υπογεννητικότητας, όχι τόσο εξαιτίας της πρόσφατης οικονομικής κρίσης αλλά της αδυναμίας της να καινοτομήσει. Χώρες, όπως το Ισραήλ, κατάφεραν να αυξήσουν τον πληθυσμό τους επειδή επένδυσαν στην καινοτομία. Ο πληθυσμός του Ισραήλ διπλασιάστηκε κατά τα πρώτα δύο έτη της ύπαρξης του. Μέσα στα επόμενα επτά έτη η χώρα αυξήθηκε κατά ένα ακόμη τρίτο. Οι δύο στους τρείς Ισραηλινούς ήταν νέες αφίξεις. 

Η Ελλάδα, μόνο κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης απώλεσε πάνω από 500.000 Έλληνες, εργατικό δυναμικό υψηλών προσόντων. Αντιλαμβάνεστε με το παράδειγμα του Ισραήλ, ότι η οικονομική ανάπτυξη πολλώ δε μάλλον αύξηση του πληθυσμού δεν είναι ορθολογικό να βασιστεί σε λαθρομετανάστες, εργατικό δυναμικό χαμηλών προσόντων, που εισπράττουν επιδόματα για να λιάζονται στις πλατείες και δεν έχουν καμία διάθεση να υιοθετήσουν τον δυτικό τρόπο ζωής – στην πλειοψηφία τους μουσουλμάνοι που ήρθαν στην χώρα είτε εξαιτίας ασφάλειας είτε εργαλειοποίησης, όχι πάντως από προσωπική επιλογή. Ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να αυξηθεί ορθολογικά ο πληθυσμός είναι πρώτα αντίστοιχα να αυξηθεί το κατά κεφαλήν κεφάλαιο επενδύσεων σε επιχειρήσεις, να αυξηθεί το ποσοστό πυκνότητας νέων επιχειρήσεων και φυσικά το εκπαιδευτικό της σύστημα και κοινωνία να αποκτήσουν κουλτούρα καινοτομίας. Όπως και στο Ισραήλ, μέσα από κίνητρα επιχειρηματικότητας και καινοτομίας, μια δηλαδή αναπτυξιακή προοπτική για να μπορέσουν όλοι οι Έλληνες οικονομικοί μετανάστες των τελευταίων ετών να επιστρέψουν στην χώρα τους.  

Μετά από τρία διαδοχικά χαμένα, η Ελλάδα δεν έχει το περιθώριο να χάσει και το επόμενο τρένο. Η 4η βιομηχανική επανάσταση χαρακτηρίζεται από την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας και παρουσιάζει τρομακτικές ευκαιρίες. Η μηχανική μάθηση (machine learning) και η τεχνητή νοημοσύνη (artificial intelligence) αλλάζουν τον τρόπο ανάλυσης δεδομένων στις επιστήμες, τη βιομηχανία, τις υπηρεσίες και την πολιτική. Αλλάζουν τα πάντα. Για παράδειγμα, οι εφαρμογές Fintech, δηλαδή η κυβερνοασφάλεια, οι συναλλαγές μέσω κινητών συσκευών, η ανάλυση δεδομένων, τεχνολογίες κατανεμημένου καθολικού (blockchain), οι ομότιμες (peer-to-peer) ηλεκτρονικές συναλλαγές, η ρομπο-συμβουλευτική (robo-advising) και το διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), αλλάζουν όχι μόνο τον τρόπο που σκεφτόμαστε, αλλά και εκείνον που οργανωνόμαστε και λειτουργούμε. 

Η 4η βιομηχανική επανάσταση δεν βασίζεται πλέον στη μηχανικού τύπου διαίρεση εργασίας, αλλά σε δεξιότητες που απαιτούν μεγάλη πνευματική ευρύτητα και ευελιξία. Η μετάδοση τους δεν μπορεί να γίνει με μηχανικό τρόπο. Και αυτό δεν μπορεί να προκύψει μόνο με τον εκσυγχρονισμό. Για να μπορέσει να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί το εκπαιδευτικό μας σύστημα, όχι στα λόγια αλλά στην πράξη. Να δημιουργηθεί ένα εκπαιδευτικό σύστημα που να προάγει την δημιουργική και αναλυτική σκέψη, την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων. Να γεφυρωθεί η έρευνα και η ακαδημαϊκή κοινότητα με τον κόσμο των επιχειρήσεων, συνδέοντας την εκπαίδευση με την αγορά εργασίας και παντρεύοντας τομείς της οικονομίας μεταξύ τους. Είναι θεμελιώδες να καταλάβουμε ότι δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να παράγουμε επιδοτούμενους εργαζομένους και δημόσιους υπάλληλους. Αλλά και το ελληνικό δημόσιο επιτέλους θα πρέπει να αποκτήσει ένα καινοτόμο μάνατζμεντ (οργάνωση, διοίκηση, διαδικασίες και βασικούς δείκτες απόδοσης). Τέλος, σημαντικό είναι να αναπτυχθούν διαφορετικές, και καλύτερες δημόσιες υπηρεσίες με πολύ χαμηλότερο κόστος. 

Ο Ερατοσθένης τον 3ο αι. π.Χ με μόνα εργαλεία μια ράβδο, «βηματιστές» – στρατιώτες της εποχής για τη μέτρηση αποστάσεων – και βασικές αρχές της τριγωνομετρίας, χωρίς δηλαδή όλη την παραπάνω σύγχρονη τεχνολογία, μπόρεσε να καταλάβει ότι η γη είναι σφαιρική. Έχουμε πήξει από εκθέσεις ιδεών, εκσυγχρονισμό και απόψεις που το μόνο που καταφέρνουν είναι να συνδέουν το πουθενά με το τίποτα. Η δε ελληνική κυβέρνηση δεν μπορεί συνέχεια να συναινεί με το κατεστημένο. Οι κοινωνίες είναι φτιαγμένες τόσο από συμφωνίες όσο και από συγκρούσεις. Εξίσου σημαντικό είναι να καταλάβει ότι ο κόσμος αλλάζει από το παράδειγμα που δίνεις, όχι από την άποψη που έχεις. Θα καταφέρεις ποτέ να αποκτήσεις κουλτούρα καινοτομίας, να αναπτυχθείς σοβαρά, να αυξήσεις τις θέσεις απασχόλησης, να δημιουργήσεις εργατικό δυναμικό υψηλών προσόντων και φυσικά να λύσεις το πρόβλημα γεννήσεων όταν ακόμα και με τα εργαλεία της 4ης βιομηχανικής επανάστασης σου είναι αδύνατο να καταλάβεις ότι η  γη δεν είναι επίπεδη; Ότι η γη είναι σφαιρική…