Χρειαζόμαστε ένα κοινό σημείο αναφοράς γεγονότων
Γράφει ο Βασίλης Βρανάς, Υπ. Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας (ΕΚΠΑ)
Πρόσφατα, ο αμερικανός τηλεπαρουσιαστής David Letterman, μετά από τηλεοπτική αποχή δύο ετών, επέστρεψε με νέα εκπομπή η οποία έχει τον τίτλο «My next guest». Πρώτος του καλεσμένος ήταν ο τέως Πρόεδρος των ΗΠΑ, Barack Obama. Η συνέντευξη είχε προσωπικό χαρακτήρα, εντούτοις, ο διάλογος πήγε και στην πολιτική. Μεταξύ των λεγομένων του Obama για την πολιτική κατάσταση σήμερα, ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα ήταν η άποψή του για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το δημοκρατικό πολίτευμα. Παραθέτω αυτούσια την άποψή του:
«Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις για τη δημοκρατία μας είναι ο βαθμός στον οποίο δεν μοιραζόμαστε ένα κοινό σημείο αναφοράς γεγονότων. […] Λειτουργούμε σε τελείως διαφορετικά πληροφοριακά σύμπαντα. Αν δεις τις ειδήσεις του καναλιού Fox, ζεις σε ένα διαφορετικό πλανήτη, συγκριτικά με ό,τι ακούς στο σταθμό NPR. […] Αν οι πληροφορίες προέρχονται από αλγόριθμους που στέλνονται σ’ ένα κινητό τηλέφωνο και αυτό με τη σειρά του ενισχύει τις προτιμήσεις σου […] (τότε) κάποια στιγμή ζεις σε μια φούσκα και εν μέρει αυτός είναι ο λόγος που η πολιτική μας είναι τόσο πολωμένη.»
Η θεμελιώδης αυτή παρατήρηση εδράζεται στην παραδοχή ότι: α) οι αναζητήσεις που κάνουμε στο διαδίκτυο με τον καιρό σχηματίζουν αλγοριθμικό μοτίβο και έτσι ο ιστός παραθέτει πρώτες τις σελίδες που προσήκουν στα ενδιαφέροντά μας και β) οι σελίδες και οι λογαριασμοί που έχουμε επιλέξει για ενημέρωση, εξ ορισμού μας δίνουν την πληροφόρηση της αρεσκείας μας. Δηλαδή τα ΜΜΕ, αλλά και οι λογαριασμοί που επιλέγουμε να ακολουθούμε για την πολιτική μας ενημέρωση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατά κύριο λόγο, επιλέγονται βάσει των πολιτικών μας πεποιθήσεων. Εξαιτίας αυτού, για το ίδιο πολιτικό γεγονός, παρουσιάζεται διχογνωμία. Επί παραδείγματι, το πλεόνασμα που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, από άλλους ερμηνεύτηκε ως επιτυχία της κυβέρνησης και από άλλους ως αφαίμαξη της αγοράς για την επίτευξη πλεονάσματος.
Ακολούθως, η στρατευμένη είδηση, προσλαμβάνεται από τον πολίτη ο οποίος θα την σχολιάσει και θα τη μοιραστεί με το κοντινό του περιβάλλον. Πού έγκειται το πρόβλημα; Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι ο πολίτης δεν έχει ένα «κοινό σημείο αναφοράς γεγονότων». Δηλαδή για το ίδιο πολιτικό θέμα, ο καθένας έχει λάβει τελείως διαφορετική πληροφόρηση και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την πόλωση. Αυτό συνεπάγεται ότι δεν συμφωνούμε ούτε καν στον κεντρικό πυρήνα της είδησης.
Ειρήσθω εν παρόδω, αν στο παραπάνω πρόβλημα προσθέσει κανείς και το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων (fake news), τότε το πρόβλημα οξύνεται καθώς όχι μόνο οι πολίτες δεν έχουν «κοινό σημείο αναφοράς γεγονότων», αλλά στον αντίποδα αντιπαρατίθενται για μια πολιτική είδηση που δεν υφίσταται καν! Το φαινόμενο αυτό είναι ακόμα πιο έντονο και επικίνδυνο στην περίπτωση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης όπου οι χρήστες του Facebook και του Twitter, υιοθετούν την είδηση που έλαβαν και την πολλαπλασιάζουν τόσο γρήγορα που η είδηση δεν έχει προλάβει καν να επιβεβαιωθεί για την αυθεντικότητά της.
Είναι αυτονόητο ότι ο πλουραλισμός είναι θεμιτός στη δημοκρατία και πως είναι θετική η ύπαρξη πολλών ΜΜΕ και η ανταλλαγή απόψεων. Είναι αυτονόητο ότι ο καθένας πρέπει να μπορεί να επιλέγει τα ΜΜΕ που τον ικανοποιούν για την ενημέρωσή του και φυσικά η πολιτισμένη αντιπαράθεση είναι ευπρόσδεκτη. Θα πρέπει όμως ο πολίτης να αναλογιστεί την αντικειμενικότητα των μέσων που επιλέγει για ενημέρωση και την εγκυρότητα των «πομπών». Σε τελευταία ανάλυση, θα πρέπει να αναζητήσει και την άλλη ανάγνωση της είδησης. Η στρατευμένη πολιτική ενημέρωση και η άκριτη αναπαραγωγή μιας είδησης ή ο σχολιασμός της, πληγώνουν τη δημοκρατία.
Συμπερασματικά, τα διαφορετικά «πληροφοριακά σύμπαντα» είναι ένα πρόβλημα που χρειάζεται άμεσα λύση και αρμόδιοι να τη δώσουν – εκτός από τους πολίτες – είναι και οι δημοσιογράφοι, οι οποίοι θα πρέπει να επιδιώκουν την αντικειμενικότητα της ενημέρωσης. Όταν η ενημέρωση είναι αντικειμενική τότε η είδηση μεταφέρεται σωστά από τον πολίτη και έτσι η πόλωση θα δώσει τη θέση της στην εποικοδομητική αντιπαράθεση, η οποία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δημοκρατίας.
