Περί της ύλης στα Αρχαία Ελληνικά

Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Νομικός

Μία μέρα μόνο διήρκεσε η αναστάτωση στους κύκλους των εκπαιδευτικών, αλλά και των απανταχού αρχαιοφίλων, για την απόφαση του Υπουργείου Παιδείας να καταργήσει τη διδασκαλία του Επιταφίου και της Αντιγόνης. Η κατακραυγή ήταν τέτοια που το Υπουργείο, ενεργώντας σοφά, πήρε πίσω την απόφαση και η διδασκαλία παραμένει ως έχει. Ο δε σάλος που προκλήθηκε θα έχει ξεχαστεί πολύ σύντομα.

Η κίνηση αυτή δεν ήταν μεμονωμένη. Εδώ και δεκαετίες η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών και της αρχαίας ελληνικής γραμματείας στα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην καλύτερη περίπτωση μένει στάσιμη, στη χειρότερη υποβαθμίζεται από τις κατά καιρούς κυβερνήσεις. Όποτε προτείνεται κάποια αλλαγή συνήθως είναι σε κατεύθυνση περιορισμού των ωρών ή της διδακτέας ύλης, και η προσπάθεια πλέον μετατρέπεται σε αμυντική, να διατηρήσουμε το υπάρχον καθεστώς αντί να επιδιώξουμε τη βελτίωσή του.

Η αρχαία ελληνική γραμματεία είναι μακράν η πλουσιότερη του αρχαίου κόσμου. Φιλοσοφία, ιστορία, επιστήμη, μυθολογία, πολιτική, ρητορική, νομική, είναι λίγοι μόνο από τους τομείς που πρώτοι κάλυψαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι, και μάλιστα καταγράφοντας και διασώζοντας τις αναζητήσεις και τα επιτεύγματά τους. Οι σύγχρονοι απόγονοί τους πάλι από το σύνολο του τεράστιου έργου τους διδασκόμαστε μόνο συγκεκριμένα κείμενα (ούτε καν ολόκληρα έργα) που εδώ και χρόνια παραμένουν σταθερά και πλέον διδάσκονται τελείως μηχανικά, με μοναδικό σκοπό τις εξετάσεις.

Πώς γίνεται να υπάρχουν μαθητές που υποτίθεται διδάχθηκαν την Ιλιάδα και δεν ξεχωρίζουν τον Έκτορα από τον Αχιλλέα; Ή να έχουν υποτίθεται μελετήσει Θουκυδίδη και να μη γνωρίζουν ποιος κέρδισε τον Πελοποννησιακό πόλεμο; Είναι το αποτέλεσμα του συστήματος διδασκαλίας, που εστιάζει στην αποστήθιση και την οικειότητα με τα ‘σος θέματα’, με μοναδικό στόχο την επιτυχία στις κάθε λογής εξετάσεις και όχι την αληθινή επαφή με το αντικείμενο. Όπως γίνεται αντιληπτό ένα τέτοιο σύστημα δεν επιτρέπει ούτε τη σωστή διδασκαλία των κειμένων που έχουν επιλεγεί ως μέρος της διδακτέας ύλης ούτε τη διεύρυνση-ανανέωση αυτής. Κάπως έτσι καταλήγουμε στη διδασκαλία 5-10 μόνο έργων που και αυτά διδάσκονται μόνο αποσπασματικά και οι μαθητές δε μαθαίνουν ουσιαστικά τίποτα.

Αναρωτιέται λοιπόν κανείς για ποιο λόγο καμία μεταπολιτευτική κυβέρνηση δεν ασχολήθηκε σοβαρά με την ανανέωση της ύλης στην αρχαία ελληνική γραμματεία;

Γιατί εδώ και χρόνια οι μαθητές διδάσκονται μόνο δύο τραγωδίες, κι αυτές αποσπασματικά, από τις δεκάδες που έχουν διασωθεί; Στα έργα αυτά έχουν καταγραφεί και αναλυθεί μέσω της αναπαράστασης διαχρονικά φαινόμενα που παρουσιάζονται ακόμα ως και σήμερα. Πχ πόσα έργα πραγματεύονται το φαινόμενο της προδοσίας από δικούς του ανθρώπους που οδηγεί κάποιον από την κορυφή στον πάτο τόσο καλά όσο ο Αγαμέμνων του Αισχύλου; Οι νέοι θα μπορούσαν να αντλούν πολύτιμα διδάγματα για τη μετέπειτα ζωή τους αν ασχολούνταν με τις αρχαίες τραγωδίες πιο συστηματικά, και η συνολική εικόνα της κοινωνίας σε επίπεδο ηθικής θα ήταν σίγουρα καλύτερη.

Γιατί οι μαθητές διδάσκονται Ηρόδοτο, Θουκυδίδη και Ξενοφώντα χωρίς να μαθαίνουν ουσιαστικά τίποτα για τα γεγονότα που αυτοί εξιστορούν; Όλβιος όστις ιστορίης έσχε μάθησίν. Η ελληνική κοινωνία θα είχε πολύ καλύτερη αντίληψη του τρόπου που διαμορφώνεται η εξωτερική πολιτική και οι διεθνείς σχέσεις αν είχαμε καλύτερη επαφή με την περίοδο προ Πελοποννησιακού πολέμου. Όπως και για τον τρόπο αντιμετώπισης εξωτερικών κινδύνων κάθε είδους αν μαθαίναμε περισσότερα για τους Περσικούς πολέμους και γενικότερα τη σχέση Ελλήνων-Περσών. Και σίγουρα θα είχαμε αποφύγει πολλούς διχασμούς αν γνωρίζαμε καλύτερα πως εξελίχθηκε και κατέληξε ο Πελοποννησιακός πόλεμος, με κυριότερο τον τελευταίο, μεταξύ μνημονιακών και αντιμνημονιακών.

Γιατί δεν υπάρχει στη διδακτέα ύλη καμία από τις κωμωδίες του Αριστοφάνη; Από τον τρόπο που εκδηλώνει αστεϊσμό και γελάει μια κοινωνία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό το πολιτιστικό της υπόβαθρο. Μέσα από το γέλιο μπορεί κανείς να αντιληφθεί την αλήθεια καταστάσεων που υπό άλλες συνθήκες αγνοεί. Πχ πόσα διδάγματα αντλεί κανείς για τη σχέση ανδρών-γυναικών διαβάζοντας τη Λυσιστράτη; Και το γεγονός ότι στην Ελλάδα έφτασε να θεωρείται εθνικός εκφραστής χιούμορ και σάτιρας ένα άτομο σαν το Λάκη Λαζόπουλο είναι ενδεικτικό της πολιτιστικής κατάπτωσης.

Γιατί οι μόνοι που αποκτούν μια στοιχειώδη επαφή με τη φιλοσοφία της κλασικής και ελληνιστικής Ελλάδας είναι οι μαθητές της σχετικής θεωρητικής κατεύθυνσης; Πώς να διαμορφωθούν σωστοί πολίτες όταν δε διδάσκονται ποτέ ουσιαστικά το Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη, τους σοφιστές κοκ; Στην έρευνα και τις αναζητήσεις αυτών βασίστηκαν όλα τα μεγάλα φιλοσοφικά και κοινωνικά ρεύματα μέχρι σήμερα. Στοιχεία από τις θεωρίες τους έχουν δανειστεί οι μεγαλύτερες θρησκείες. Τα πολιτικά συστήματα και το ιδεολογικό υπόβαθρο όλου του δυτικού κόσμου έχουν βασιστεί στην αρχαία πολιτική φιλοσοφία. Κι όμως στην Ελλάδα περιμένουμε να φτιάξουμε σωστή κοινωνία όταν η μόνη επαφή των πολιτών με αυτήν ήταν στα μαθητικά τους χρόνια για να περάσουν τις εξετάσεις.

Όπως γίνεται αντιληπτό, σκεπτόμενος κανείς τις παθογένειες και τη γενικότερη παρακμή της νεοελληνικής κοινωνίας αναπόφευκτα θα τα συνδέσει με το χαμηλό επίπεδο της παιδείας μας. Οι ελλείψεις στη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γραμματείας είναι από τους βασικούς λόγους του χαμηλού αυτού επιπέδου. Οι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα μπορούσαν να μαθαίνουν πολλά αν η διδακτέα ύλη ανανεωνόταν τακτικά και διδασκόταν όπως πρέπει, χωρίς να εστιάζει αποκλειστικά στις εξετάσεις. Αντί αυτού κάθε χρόνο συζητάμε πώς θα υποβαθμίσουμε το μάθημα ακόμα περισσότερο. Πως θα περιοριστούν οι ώρες εξέτασης και η διδακτέα ύλη και πως θα στενέψει έτι περαιτέρω το γνωστικό αντικείμενο.

Γι’ αυτό πάμε κατά διαόλου. Όταν θα αρχίσουμε ως κοινωνία να συζητάμε πως θα αξιοποιήσουμε σωστά το εκπαιδευτικό όπλο των αρχαίων ελληνικών αντί να δίνουμε μάχες οπισθοφυλακής για τη διατήρηση του status quo θα έχουμε κάνει όντως ένα μεγάλο βήμα για την παιδεία, και κατ’ επέκταση για το μέλλον. Και η πρώτη κυβέρνηση που θα αντιμετωπίσει τα αρχαία ελληνικά ως ένα χρήσιμο εργαλείο και όχι ως έναν περιττό μπούσουλα που πρέπει απλά να διατηρηθεί θα μείνει στην ιστορία ως η πρώτη που ενδιαφέρθηκε όντως για την παιδεία των Ελλήνων.