Υπάρχει τελικά λεφτόδεντρο;
Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Νομικός
Διάβασα με αρκετή προσοχή το οικονομικό πρόγραμμα που εξήγγειλε η κυβέρνηση για την επιστροφή της οικονομίας μετά από την υγειονομική κρίση του COVID19. Και τα περισσότερα σημεία ήταν αναμενόμενα και σε κάποιο βαθμό λογικά.
Χαρακτηρίζεται από έντονη κρατική παρέμβαση. Συμμετοχή του Κράτους στις αμοιβές εργαζομένων, οικονομική ενίσχυση ολόκληρων οικονομικών κλάδων που παραμένουν κλειστοί για υγειονομικούς λόγους, και το μεγαλύτερο χρηματοδοτικό πρόγραμμα του κράτους προς τον ιδιωτικό τομέα στην ελληνική ιστορία. Και είχε προηγηθεί ακόμα μια περίοδος έντονης κρατικής παρέμβασης, στο πρώτο στάδιο αντιμετώπισης του ιού. Χορηγήθηκε στους πληττόμενους αποζημίωση ειδικού σκοπού, τους δόθηκε η δυνατότητα να μην πληρώνουν τις υποχρεώσεις τους προς το κράτος και να πληρώνουν μειωμένο ενοίκιο. Ακόμα και στις επιχειρήσεις παρασχέθηκε έκτακτη ρευστότητα ανυπολογίστου μεγέθους.
Κανείς δεν απαιτεί φυσικά, σε έκτακτες περιόδους όπως η σημερινή, η οικονομική πολιτική να χαρακτηρίζεται από ιδεολογική συνέπεια και συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση. Είναι κατανοητό επίσης ότι τα περισσότερα μέτρα είναι αγνώστου αποτελεσματικότητας, δεν ξέρουμε αν θα έχουν επιτυχία καθώς η κατάσταση που έρχονται να αντιμετωπίσουν είναι πρωτόγνωρη. Θέλω όμως να επιστήσω την προσοχή σε ένα συγκεκριμένο σημείο.
Τη σκληρή δεκαετία 2010-2020, που η χώρα έζησε τη μεγαλύτερη οικονομική προσαρμογή στη σύγχρονη ιστορία της, ένα από τα μεγαλύτερα στοιχήματα σε σχέση με την αποδοχή των μέτρων από την ελληνική κοινωνία, και κατ’ επέκταση την αποτελεσματικότητα τους, ήταν η κατανόηση της ιδέας ότι το κράτος δεν έχει απεριόριστες οικονομικές δυνατότητες. Όχι προσωρινά, λόγω της έκτακτης περιόδου και της δημοσιονομικής αδυναμίας, αλλά σε μόνιμη βάση, επειδή πολύ απλά δεν ήταν αυτή η φυσική ροή των πραγμάτων. Οι πολίτες, οι επιχειρήσεις και η κοινωνία εν συνόλω έπρεπε να βασίζονται στις δικές τους δυνάμεις, και όχι στην συχνή κρατική ενίσχυση, είτε με τη μορφή ενός επιδόματος είτε με τη μορφή ανοχής στη μη πληρωμή φόρων και εισφορών, είτε με την εξασφάλιση μονίμου πελατείας που προερχόταν από κρατικά παρεχόμενη ρευστότητα.
Εν ολίγοις, απαραίτητη προϋπόθεση για τη διάσωση της ελληνικής οικονομίας ήταν να φύγει αυτή από ένα στραβό δήθεν κεϋνσιανό μοντέλο που ακολουθούσε και να στραφεί προς μία κατεύθυνση ανάθεσης μεγαλύτερου βάρους στον ιδιωτικό τομέα. Να δοθεί δηλαδή μεγαλύτερο βάρος στην παραγωγή πλούτου από ό, τι στην αναδιανομή των κρατικών πόρων. Αυτό που μάθαμε σχηματικά να λέμε ότι δεν υπάρχει κάποιο κρατικό λεφτόδεντρο, ο πλούτος παράγεται από την ατομική εργασία και τη συνολική λειτουργία της οικονομίας και οι δυνατότητες του κράτους να παρέχει χρήμα είναι πεπερασμένες.
Η συνειδητοποίηση αυτή ήταν σκληρή για μεγάλο μέρος του πληθυσμού, που είχε μάθει, ενδεχομένως για δεκαετίες, να ζει βασιζόμενο άμεσα ή έμμεσα σε χρήματα προερχόμενα από το κράτος. Έστω όμως και με αυτό το σκληρό τρόπο, δέκα χρόνια μετά την έναρξη αυτής της περιόδου μπορούσαμε να πούμε ότι σε μεγάλο βαθμό αυτό είχε εμπεδωθεί. Σε κάθε περίπτωση, το μήνυμα είχε περάσει σε ασύγκριτα μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού σε σχέση με την περίοδο προ κρίσης.
Η λήξη της λεγόμενης «δεκαετίας του μνημονίου» συνέπεσε με την υγειονομική κρίση του COVID 19, ως αποτέλεσμα της οποίας το κράτος έπρεπε να αναλάβει ευρύτερη δράση σε σχέση με τη λειτουργία της οικονομίας. Ένα από τα άμεσα αποτελέσματα της υγειονομικής κρίσης ήταν η παροχή άμεσης οικονομικής στήριξης του Κράτους σε όσους πλήττονταν από το αναγκαστικό πάγωμα του μεγαλύτερου μέρους της οικονομίας. Δεν μπορεί κανείς να επιχειρηματολογήσει στην παρούσα φάση αν τα μέτρα αυτά είναι στη σωστή ή λάθος κατεύθυνση. Είναι μία έκτακτη περίοδος που αξιολογείται βήμα-βήμα. Αυτό όμως που μπορούμε να πούμε για σίγουρα, και πρέπει η κυβέρνηση να προσέξει, είναι ότι η πολιτική αυτή ενέχει έντονο τον κίνδυνο να επανέλθει η ιδέα ότι οι δυνατότητες του κράτους είναι απεριόριστες.
Ήδη από την πρώτη φάση αντιμετώπισης του ιού είδαμε αρκετά ανησυχητικά σημάδια. Η αποζημίωση ειδικού σκοπού και οι άλλες μορφές στήριξης του Κράτους προς τους πληττομένους αποτέλεσαν αντικείμενο διεκδίκησης για το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού. Πολλά από τα μέτρα που εκ της φύσεως τους είναι έκτακτα (π.χ μείωση ενοικίων) υπάρχει ήδη η απαίτηση από μερικούς να καταστούν μόνιμα. Είδαμε ακόμα και να ζητάνε κάποιοι να τους παράσχει το κράτος δωρεάν μάσκες και γάντια!
Το κράτος εμφανίζει μια εικόνα ότι δύναται να στηρίζει οικονομικά τους πάντες χωρίς να απαιτεί τίποτα από αυτούς. Ότι δύναται να παρέχει επιδόματα χωρίς να εισπράττει φόρους και να επιδοτεί και θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τομέα. Και φυσικά δεν γίνεται πάντα αντιληπτό ότι η εικόνα αυτή είναι προσωρινή και πως δεν υπάρχει εσαεί δυνατότητα του Κράτους να δρα έτσι. Ούτε γίνεται κατανοητό από παντού ότι μία τέτοια δράση του Κράτους έχει και συνέπειες. Και αυτό δεν αφορά μόνο το λαό αλλά και κρατικούς αξιωματούχους, βουλευτές κοκ.
Ο τρόπος που κινήθηκε το κράτος τους τελευταίους μήνες άνοιξε σε πολλούς την όρεξη για επαναφορά της προ 2010 εποχής. Κέρδισε ξανά έδαφος η ιδέα του λεφτόδεντρου. Του κράτους που μπορεί να κάνει τα πάντα χωρίς να απαιτεί τίποτα. Και δεδομένου ότι ο πειρασμός του εύκολου δρόμου είναι πάντα μεγάλος, είναι έντονος ο κίνδυνος να ξανακυλήσουμε.
Το γεγονός ότι μας έχει παρασχεθεί από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης ένα μεγαλύτερο δημοσιονομικό περιθώριο και μπορούμε να εμφανίσουμε μεγαλύτερο έλλειμμα, δε σημαίνει ότι το έλλειμμα αυτό δε θα χρειάζεται να χρηματοδοτηθεί. Το γεγονός ότι μας προσφέρονται χρήματα με χαμηλότερα επιτόκια δεν αναιρεί ότι πρόκειται για δάνεια που θα πρέπει κάποτε να αποπληρωθούν. Το αναγκαστικό κλείσιμο του μεγαλύτερου μέρους της πραγματικής οικονομίας δεν σημαίνει ότι το κράτος δύναται εσαεί να υποκαθιστά αυτή.
Ο κίνδυνος να επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος και να χαθούν όσα πέτυχε με κόπο η οικονομία τη δύσκολη δεκαετία 2010-2020 είναι εξαιρετικά αυξημένος. Είναι δεδομένο ότι η οικονομία θα υποστεί κάποια πλήγματα από τον ιό, και χρειάζεται η στήριξη του κράτους για να είναι όσο το δυνατόν μικρότερα. Τα πλήγματα αυτά όμως θα είναι προσωρινά, όπως και η υγειονομική κρίση. Αντιθέτως, αν η κυβέρνηση επιτρέψει να επικρατήσει ξανά η ιδέα του λεφτόδεντρου και επαναλάβουμε τα λάθη του παρελθόντος, τα πλήγματα που θα υποστούμε μόνο προσωρινά δε θα είναι. Θα έχουν πολύ μεγαλύτερη διάρκεια στο χρόνο.
