Οι τελευταίες ώρες πριν την επιστροφή στην πυρηνική συμφωνία
Γράφει η Εύα Κουλουριώτη
Πριν από την έναρξη του 6ου γύρου της Βιέννης, οι αντιπροσωπείες που συμμετείχαν στις κλειστές διαπραγματεύσεις μεταξύ δυτικών χωρών με επικεφαλής την Ουάσινγκτον από την μια πλευρά και το Ιράν από την άλλη, έκαναν μια ξαφνική παύση. Η διάχυτη αντίληψη είναι ότι η Ουάσινγκτον επιστρέφει στην πυρηνική συμφωνία από την οποία αποχώρησε ο Τραμπ, ενώ η πορεία των διαπραγματεύσεων πήρε μια νέα κατεύθυνση που είναι να ωθήσει την Τεχεράνη να επιστρέψει στην προηγούμενη πυρηνική συμφωνία, η οποία με την σειρά της επέκτεινε την βάση των διαπραγματεύσεων για να συμπεριλάβει και άλλους φακέλους στη Μέση Ανατολή, οι πιο σημαντικοί από τους οποίους είναι το Ισραήλ και η επιρροή του Ιράν στην περιοχή.
Αρχικά, πρέπει να τονιστεί ότι τα εμπιστευτικά στοιχεία που θα συμφωνηθούν θα είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τον καθορισμό της πορείας των επόμενων τεσσάρων ετών στην Μέση Ανατολή γενικά. Αυτό το συμπέρασμα συνάγεται από την παρατήρηση των γεγονότων πριν από την υπογραφή της πυρηνικής συμφωνίας το 2015, η οποία περιλάμβανε αμερικανικές και ιρανικές υποσχέσεις σχετικά με την Συρία, το Ιράκ, τον Λίβανο και την Υεμένη. Το πιο σημαντικό ερώτημα πριν από τον επόμενο γύρο συνομιλιών είναι ποιές θα είναι οι παραχωρήσεις των ΗΠΑ και του Ιράν, ενώ είναι πιο πιθανό να ανακοινωθεί η επιστροφή στην πυρηνική συμφωνία στο τέλος των διαπραγματεύσεων.
Συνήθως, μιλώντας για το Ιράν υπάρχουν πάντα φάκελοι που επηρεάζονται άμεσα από οποιεσδήποτε αλλαγές, σχέδια ή συμφωνίες στις οποίες η Τεχεράνη είναι συμβαλλόμενο μέρος. Ένας από τους πιο σημαντικούς είναι η επιρροή του Ιράν σε πολλές χώρες της Μέσης Ανατολής, συν το πυρηνικό και πυραυλικό πρόγραμμά του και, τέλος, το όραμα του Τελ Αβίβ για την εθνική του ασφάλεια. Ως εκ τούτου κάθε ζήτημα πρέπει να διαβαστεί ξεχωριστά και να αναλυθούν λεπτομερώς οι πιθανότητες να επηρεαστεί από οποιαδήποτε νέα πυρηνική συμφωνία με το Ιράν.
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν
Αρχικά, πρέπει να τονιστεί ότι στον Ιράν υπάρχουν δύο πλευρές που μερικές φορές αγωνίζονται να επιβάλουν η κάθε μία το όραμά της στην άλλη και να πείσουν τον Ανώτατο Ηγέτη Αλί Χαμενεΐ. Η πρώτη πλευρά εκπροσωπείται από το στρατιωτικό λόμπι με επικεφαλής τους στρατηγούς των Φρουρών της Επανάστασης. Το άλλο λόμπι αποτελείται από τους μετριοπαθείς και εκπροσωπείται από τους αξιωματούχους του υπουργείου Εξωτερικών, με επικεφαλής τον Javad Zarif. Μετά την δολοφονία του στρατηγού Soleimani, η επιρροή της στρατιωτικής πτέρυγας επηρεάστηκε υπέρ της διπλωματικής πτέρυγας. Όμως η άφιξη του Μπάιντεν και των Δημοκρατών στον Λευκό Οίκο συνέβαλε στην διαφοροποίηση των διαθέσεων της Τεχεράνης, όπου η συζήτηση σήμερα είναι ότι το Ιράν δεν βιάζεται να επιστρέψει στην πυρηνική συμφωνία και να παραιτηθεί από τον εμπλουτισμό ουρανίου που έχει επιτύχει τους τελευταίους μήνες. Δεδομένης μάλιστα μιας αμερικανικής κυβέρνησης ανοικτής σε παραχωρήσεις προς την Τεχεράνη και χωρίς το σθένος να προχωρήσει σε στρατιωτικές ενέργειες, γιατί να μην εκμεταλλευτεί αυτήν την πραγματικότητα και να πιέσει για την παραγωγή πυρηνικής βόμβας;
Αυτή η συζήτηση ήταν και εξακολουθεί να είναι ο λόγος για την καθυστέρηση στην επιστροφή στην πυρηνική συμφωνία μέχρι τώρα. Η Ουάσιγκτον, από τον πρώτο γύρο διαπραγματεύσεων στη Βιέννη, ήταν έτοιμη να άρει κυρώσεις και να επιστρέψει στην συμφωνία του 2015, αλλά η διαφορά απόψεων στο εσωτερικό του Ιράν την καθυστέρησε εξαιτίας μιας σύγκρουσης που βρίσκεται μακριά από το προσκήνιο μεταξύ των δύο πτερύγων του Χαμενεΐ. Αυτή η ιρανική εσωτερική σύγκρουση δημοσιοποιήθηκε πρσφάτως μέσω των διαρροών από μια συνέντευξη του Ιρανού υπουργού Εξωτερικών Javad Zarif, η οποία έπληξε σοβαρά την φήμη του στο Ιράν αλλά και στα μάτια του Ανώτατου Ηγέτη, ο οποίος τον επέκρινε δημοσίως πάραυτα.
Υπό το πρίσμα αυτής της πραγματικότητας, με το Ιράν να ισορροπεί μεταξύ του διπλωματικού και του στρατιωτικού στρατοπέδου και να καθυστερεί στις αποφάσεις του, η Ουάσινγκτον πιέστηκε σε περισσότερες παραχωρήσεις σε άλλα ζητήματα. Το πιο πιθανό είναι ότι το Ιράν θα επιστρέψει δημοσίως στην συμφωνία και θα δώσει υποσχέσεις για την μείωση στον εμπλουτισμό ουρανίου, όμως μυστικά και μέσα στις υπόγειες σύραγγες των πυρηνικών του εργοστασίων τα πράγματα θα είναι τελείως διαφορετικά.
Βαλλιστικό πρόγραμμα
Πρόκειται για ένα από τα πρώτα αρχεία από τα οποία θα παραιτηθεί η Ουάσινγκτον και οι δυτικοί σύμμαχοί της. Το να συζητάμε εάν η Τεχεράνη θα σταματήσει να αναπτύσσει το βαλλιστικό της πρόγραμμα, έχει γίνει παράλογο ή ακόμη και ανορθολογικό. Το Ιράν, μέσω των Φρουρών της Επανάστασης, έχει επεκταθεί στο Ιράκ, την Συρία, τον Λίβανο και την Υεμένη όπου έχει αναπτύξει κέντρα παραγωγής σε όλες αυτές τις χώρες. Ακόμα και η Χαμάς, που πολιορκείται στη Λωρίδα της Γάζας και παρακολουθείται όλο το εικοσιτετράωρο από την Ισραηλινή Μοσάντ, μπόρεσε να αναπτύξει βαλλιστικό πρόγραμμα σε συνεργασία με την Τεχεράνη, όπως φάνηκε κατά τη διάρκεια της πρόσφατης σύγκρουσης στην Γάζα με τους πυραύλους Qassam 250. Ως εκ τούτου είναι πιο πιθανό ότι η Ουάσιγκτον δεν θα θέσει όρους σχετικά με αυτό το πρόγραμμα, οπότε είναι βέβαιο ότι η ανάπτυξη σε αυτόν τον τομέα θα συνεχιστεί πέρα από την επόμενη συμφωνία.
Επιρροή στην περιοχή
Το πιο θερμό θέμα της περιοχής είναι η Υεμένη. Ο απεσταλμένος των ΗΠΑ στην Υεμένη βρίσκεται ακόμη σε έναν γύρο συνομιλιών κινούμενος μεταξύ Σαουδικής Αραβίας, ΗΑΕ και Ομάν όπου συναντήθηκε με τον εκπρόσωπο των Χούτι. Είναι σαφές ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν, της οποίας η πρώτη απόφαση σχετικά με την Μέση Ανατολή ήταν να αφαιρεθούν οι Χούτι από τις τρομοκρατικές λίστες της Ουάσινγκτον, στις οποίες είχαν ενταχθεί από τον Τραμπ λιγότερο από ένα μήνα πριν αφιχθεί ο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο, πλησιάζει περισσότερο στην ικανοποίηση των απόψεων της Τεχεράνης και των συμμάχων της Χούτι στην Υεμένη στο πλαίσιο οποιασδήποτε επερχόμενης συμφωνίας και πιθανότατα θα είναι μεταξύ των μυστικών ρητρών της επικείμενης πυρηνικής συμφωνίας. Η πιθανότερη φόρμουλα θα είναι μια κοινή κυβέρνηση στην οποία οι Χούτι έχουν σημαντική επιρροή.
Στη Συρία και τον Λίβανο, το σκηνικό δεν είναι πολύ διαφορετικό από αυτό της Υεμένης. Η ιρανική παρουσία στηN Συρία, είτε στρατιωτικά είτε οικονομικά, δεν θα αλλάξει παρά τις ισραηλινές υποσχέσεις, ενώ η Τεχεράνη θα εργαστεί για να ασκήσει πίεση στην Ουάσινγκτον να μειώσει τις οικονομικές κυρώσεις στον Άσαντ και στις πολιτοφυλακές του αφενός και αφετέρου στη Χεζμπολάχ στο Λίβανο.
Ισραήλ
Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι ο πρόσφατος σχηματισμός κυβέρνησης εθνικής ενότητας στο Τελ Αβίβ, χωρίς τον Νετανιάχου, συνδέεται άμεσα με τις διαπραγματεύσεις στην Βιέννη μεταξύ Ουάσιγκτον και Τεχεράνης. Το ισραηλινό λόμπυ στην Ουάσιγκτον, κατά την γνώμη μου, έπαιξε σημαντικότητατο ρόλο στην ώθηση των Λαπίντ και Μπενέτ για την δημιουργία κυβερνητικού συνασπισμού ώστε να εκδιωχθεί ο Νετανιάχου από την πρωθυπουργία. Η κυβέρνηση Μπάιντεν από την άφιξή της βρέθηκε αντιμέτωπη με τα αντι-ιρανικά βήματα του Νετανιάχου, κυριότερο των οποίων ήταν η στόχευση του ιρανικού αντιδραστήρα Natanz παρά το αμερικανικό αίτημα για ηρεμία και στη συνέχεια η στρατιωτική κλιμάκωση στη Γάζα. Όλα αυτά συνέβαλαν στην διάρρηξη της εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα από τις πρόσφατες δηλώσεις Νετανιάχου όταν τόνισε ότι “εάν το Ισραήλ αναγκαζόταν να επιλέξει μεταξύ της εθνικής του ασφάλειας (εννοώντας την πυρηνική απειλή του Ιράν) και των Αμερικανών συμμάχων, το Ισραήλ θα επέλεγε την εθνική του ασφάλεια”. Η νέα ισραηλινή κυβέρνηση δεν αντιπαρατεθεί τόσο με το Ιράν και θα είναι πιο πρόθυμη να επικεντρωθεί στα εσωτερικά ζητήματα και τους Παλαιστινίους.
Παρ’όλο που η νέα πυρηνική συμφωνία μπορεί να θεωρηθεί από ορισμένους ως ευκαιρία για ηρεμία και έλεγχο της τεταμένης ατμόσφαιρας στην περιοχή, η προσωπική μου άποψη διαφέρει από αυτήν την αντίληψη. Αυτό που θα συμβεί είναι περισσότερο πόλωση των απόψεων μεταξύ της μιας πλευράς με επικεφαλής το Ιράν και της άλλης πλευράς με επικεφαλής την Ισραηλινή ακροδεξιά και τους Άραβες συμμάχους της στο Αμπού Ντάμπι. Πιθανότατα οποιαδήποτε ηρεμία κατά την επόμενη περίοδο θα είναι ένα προοίμιο για μια νέα καταιγίδα, η σπίθα της οποίας θα ξεκινήσει από τα όργανα του Ιράν στην περιοχή.
