Γιατί χάθηκαν τ’ αστέρια από τον ουρανό της Aθήνας;

Πώς κατέληξε η πόλη μας να κατέχει τα πρωτεία στην φωτορρύπανση;

Ισχύει εδώ και εκατομμύρια χρόνια: από την πρώτη στιγμή που οι πρωτόγονοι οργανισμοί με νοημοσύνη αντίκρισαν τον έναστρο ουρανό, τον αντιμετωπίζουν με την ίδια απορία και το ίδιο δέος απαράλλαχτα – η λέξη «άνθρωπος», άλλωστε, προέρχεται από τη φράση «άνω θρώσκω», κοιτάω ψηλά. Δεν υπάρχει πολιτισμός που μην προσπάθησε να κατανοήσει τη μαγεία του ουρανού, των αστεριών και την απεραντοσύνη του σύμπαντος, επινοώντας συστήματα επιστημονικά και θρησκευτικά, λογικά και παράλογα, για να καταλάβει τι υπάρχει εκεί πάνω, από πού προήλθε, να αναζητήσει και να εξηγήσει τα φωτεινά σημάδια που προκαλούσαν –και εξακολουθούν να προκαλούν– μεταφυσικές ανησυχίες.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν από την παρατήρηση του νυχτερινού ουρανού είναι ίσως τα πιο ανθρώπινα, περνούν από γενιά σε γενιά και είναι ίδια από τότε που ο πρωτόγονος άνθρωπος αναπαριστούσε σε τοιχογραφίες μέσα σε σπηλιές τη Σελήνη και τα αστέρια, μέχρι σήμερα, που η επιστήμη μας έχει βοηθήσει να έχουμε επίγνωση των πλανητών και του Γαλαξία, κι έχουμε κατορθώσει να ταξιδέψουμε στα αστέρια και πέρα από αυτά. Ωστόσο, κάτι έχει αλλάξει.

Κάποτε ο άνθρωπος γνώριζε λίγα, αλλά είχε πραγματική εικόνα του ουρανού. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια μπορούσε να παρατηρήσει χιλιάδες αστέρια, να γίνει μέρος της απεραντοσύνης απλώς ξαπλώνοντας κάτω από τον νυχτερινό ουρανό, μπορούσε να προσανατολιστεί από τη θέση των αστεριών, γνώριζε τον Γαλαξία, τα νεφελώματα, τα σχήματα που δημιουργούν τα συμπλέγματα των άστρων, του έδιναν έμπνευση για να κάνει τέχνη, να γράψει ποιήματα, τραγούδια. Κυρίως πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση.

Σήμερα, που όλοι γνωρίζουν καλά την εικόνα του ουρανού από φωτογραφίες και βίντεο, που γίνεται θέμα στις ειδήσεις η ανακάλυψη ενός ακόμα πλανήτη ή οι βροχές από αστέρια και μετεωρίτες, οι άνθρωποι έχουν χάσει τον πραγματικό ουρανό.

Έχει εξαφανιστεί σχεδόν από κάθε μεγάλη πόλη, από κάθε αστική περιοχή, ακόμα και από το μεγαλύτερο μέρος των αγροτικών περιοχών – είναι πολύ σπάνιο να δεις σε περιοχή του πολιτισμένου κόσμου τον ίδιο ουρανό που έβλεπαν οι παππούδες μας, ακόμα και αυτόν που βλέπαμε όταν ήμασταν μικροί.

«Κάποτε, σε σκοτεινό ουρανό, μπορούσε να διακρίνει κανείς 5.000-6.000 άστρα. Σήμερα, στην πόλη, μπορεί να διακρίνει 50 περίπου, κάντε τη σύγκριση» λέει ο Αριστείδης Βούλγαρης, αστρονόμος και πρόεδρος του Ομίλου Φίλων Αστρονομίας Θεσσαλονίκης. Υπεύθυνη γι’ αυτό είναι η κατάσταση που δημιουργεί τη νύχτα το έντονο φως, η οποία είναι πλέον μη αναστρέψιμη, καθιστώντας μη ορατό το μεγαλύτερο μέρος του νυχτερινού ουρανού: πρόκειται για τη φωτορρύπανση. Το 80% της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής δεν μπορεί να έχει πια την εμπειρία της «απόλυτης νύχτας».

«Η φωτορρύπανση είναι η άσκοπη διάχυση φωτός στην ατμόσφαιρα», λέει ο κ. Βούλγαρης. «”Καταστρέφει” τον ουρανό, ο οποίος είναι τμήμα της φύσης στην οποία ζούμε, “σβήνοντας” τα αστέρια από το στερέωμα. Η φωτορρύπανση έχει επιπτώσεις στο οικοσύστημα (διώχνει π.χ. τα νυκτόβια πουλιά), αλλά κυρίως στον άνθρωπο: έχει διαπιστωθεί πως δημιουργεί διαταραχές ύπνου, στρες και επηρεάζει το βιολογικό του ρολόι. Όλος ο πλανήτης, όλοι οι οργανισμοί έχουν “κουρδιστεί” εδώ και εκατομμύρια χρόνια βάσει της αέναης εναλλαγής ημέρας και νύχτας: η διαπνοή των φυτών, ο ύπνος των θηλαστικών κ.λπ. Μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, ο άνθρωπος είναι απολύτως υπεύθυνος γι’ αυτή την εναλλαγή, “παρενοχλώντας” γι’ ακόμα μία φορά την “ηρεμία” του πλανήτη μας». 

«Εκτός από το ότι μπορεί να το δει κανείς και ποιητικά», λέει ο κ. Γιώργος Παϊσίδης, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Φωτισμού, «από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων και μετά ο ουρανός είναι εργαλείο, δηλαδή μπορείς να προσανατολιστείς από τη θέση ενός άστρου μια συγκεκριμένη ώρα. Πέρα από αυτό, όπως μιλάμε για ψηφιακό αναλφαβητισμό, μπορούμε να μιλάμε και για αναλφαβητισμό όσον αφορά τη φύση, από τη στιγμή που τα παιδιά στο χωριό ξέρουν ποια είναι η Μικρή και η Μεγάλη Άρκτος, αλλά στην πόλη όχι. Χάνεται η επαφή με τη φύση και απλά πράγματα που ξέρει το παιδί που δεν έχει πρόσβαση στην ποιότητα εκπαίδευσης των αστικών κέντρων, το παιδί της πόλης δεν τα γνωρίζει».

Ο τρόμος που γεννάει η σύγχρονη άγνοια ακόμα και για τα πιο συνηθισμένα φαινόμενα της φύσης φαίνεται από τον πανικό που δημιούργησε το 1994 στο Λος Άντζελες η διακοπή ρεύματος λόγω σεισμικής δόνησης, όχι από το ταρακούνημα αλλά επειδή το απόλυτο σκοτάδι έκανε ορατό τον ουρανό με τα αστέρια σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια. Πολίτες που δεν είχαν ξαναδεί ποτέ τον Γαλαξία και τη γαλακτόχρωμη ζώνη στον ουρανό τηλεφωνούσαν έντρομοι στην Αστυνομία, στην Πυροσβεστική και στα αστεροσκοπεία για να ρωτήσουν τι ήταν αυτό το «περίεργο φαινόμενο» που εμφανίστηκε στον ουρανό και αν ευθύνεται για τη διακοπή. Απλώς έβλεπαν για πρώτη φορά στη ζωή τους τα αστέρια!

M. HULOT   

ΠΗΓΗ: LIFO