Δημοψήφισμα στα Σκόπια: Το μέλλον της συμφωνίας

Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Δικηγόρος

Έχοντας ήδη διανύσει μια εβδομάδα από το δημοψήφισμα στα Σκόπια για τη συμφωνία των Πρεσπών, και έχοντας δει τις αντιδράσεις κάθε πλευράς και τα ακριβή αποτελέσματα, μπορούμε πλέον να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.

Πρώτον: Η γειτονική χώρα είναι πιο διχασμένη απ’ όσο πιστεύαμε. Στο κάλεσμα του πρωθυπουργού για συμμετοχή ανταποκρίθηκε μόνο η αλβανική μειοψηφία και μέρος των οπαδών του κόμματος του. Οι Σλάβοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία αρνήθηκαν να νομιμοποιήσουν τη διαδικασία, θέτοντας έτσι την υπεράσπιση της (εδώ γελάμε) «εθνικής» τους ταυτότητας πάνω από την προοπτική της χώρας σε ΝΑΤΟ και ΟΕ. Δηλαδή στην ουσία η μια εθνότητα αντιπαλεύεται την άλλη προτάσσοντας τον αυτοπροσδιορισμό της σε σχέση με την ενταξιακή προοπτική. Στις αντιδράσεις δε των αλβανικών κομμάτων για το αποτέλεσμα φάνηκε με τον πλέον επίσημο τρόπο η αδιαφορία τους για τη σλαβόφωνη πλειοψηφία.

Δεύτερον: Η διαίρεση στα Σκόπια δεν είναι μόνο εθνοτική, είναι και πολιτειακή. Ανάμεσα στον πρωθυπουργό Ζάεφ και στον πρόεδρο Ιβανοφ η πλειοψηφία του λαού εμπιστεύτηκε τον Ιβανοφ. Δεν υπάρχει χειρότερη θέση που μπορεί να βρεθεί ένας πρωθυπουργός. Η δημοκρατική του νομιμοποίηση ήδη αμφισβητείται, και η διαμάχη θα κλιμακωθεί όσο περνά ο καιρός.

Τρίτον: Ενδιαφέρουσα ήταν όμως κι η αντίδραση των διεθνών παραγόντων. Η εμπλοκή τους στη διαδικασία του δημοψηφίσματος υπέρ του ΝΑΙ μάλλον κακό έκανε τελικά στο Ζάεφ. Σε κάθε περίπτωση επιβεβαιώθηκε ότι η μεγαλύτερη υποστηρικτής της λύσης του ζητήματος είναι η Μέρκελ, και ο βασικός παράγοντας που αντιτίθεται είναι η Ρωσία.

Τέταρτον: Λίγες μέρες μετά το δημοψήφισμα επιβεβαιώνεται η συμφωνία Μέρκελ-Τσίπρα για την ανταλλαγή Σκοπιανού-συντάξεων. Η διαρροή των τελευταίων ημερών από Γερμανία ότι η γερμανική κυβέρνηση βλέπει θετικά την πρόταση να μη μειωθούν οι συντάξεις, αμέσως μετά το δημοψήφισμα, έδειξε με τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο την πρόθεση της καγκελαρίου να υπενθυμίσει σε διάφορους ενοχλητικούς εντός ελληνικής κυβέρνησης ότι το αντιμνημονιακό τους αφήγημα είναι πάνω από κάθε πατριωτική ευαισθησία που μπορεί κάποτε να είχαν.

Πέμπτον: Ο Ζάεφ δε φαίνεται να πτοήθηκε ιδιαίτερα από το αποτέλεσμα. Παραμένει στη θέση του, προσπαθεί για τη συνταγματική αναθεώρηση, δεν πάει σε πρόωρες εκλογές. Θα συγκρατηθώ και δε θα σχολιάσω πόσο κωμικό είναι ένας σοσιαλιστής ηγέτης που έλεγε κάποτε για τα καλά της άμεσης δημοκρατίας, τη συμμετοχή του λαού στην εξουσία κοκ να γράφει στα παλιά του τα παπούτσια το φτύσιμο που του έριξε ο λαός του και να τα δίνει όλα για να γίνει αποδεκτός στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ. Τελικά Τσίπρας και Ζάεφ θα αποτελέσουν ιστορικό δίδυμο για την ευρωπαϊκή αριστερά.

Έκτον: Ανεξάρτητα από τις προθέσεις των Ζάεφ και Τσίπρα, αυτή η συμφωνία δε μπορεί να προχωρήσει. Καταρχάς το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος σε συνδυασμό με τη στάση του Ιβανοφ μπορεί να δημιουργεί προβλήματα συνταγματικής φύσεως στους γείτονες. Δε θα επεκταθώ περισσότερο γιατί δε γνωρίζω καλά το Σύνταγμα τους, σε κάθε περίπτωση οι συνθήκες είναι ιδιαίτερες. Πέραν όμως τού νομικού σκέλους, μετά τη σαφή αντίθεση του λαού στη συμφωνία είναι ιδιαίτερα δύσκολο να βρεθούν 11 βουλευτές να στηρίξουν τη συνταγματική αναθεώρηση που την υλοποιεί. Και το χρονικό όριο της 31ης Δεκεμβρίου 2018 που έχει τεθεί για την ολοκλήρωσή της είναι δύσκολο να επιτευχθεί.

Έβδομον: Ακόμα κι αν ήταν όμως δυνατή η εφαρμογή της συμφωνίας, τι προοπτικές έχει να λύσει όντως το ζήτημα; Απορρίφθηκε στην πράξη από τους Σκοπιανούς, δε στηρίζεται από τη μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού λαού, καθ’ ομολογία της κυβέρνησης, δε στηρίζεται από το πολιτικό σύστημα καμίας εκ των δύο χωρών, αφού το σύνολο των αντιπολιτευτικών κομμάτων αντιτίθεται. Πόσες πιθανότητες υπάρχουν να γίνει σεβαστή από τα μέρη, κι ειδικά από τους Σκοπιανούς, σε περίπτωση που κυρωθεί;

Όγδοον: Το δημοψήφισμα όμως δεν προκαλεί συμπεράσματα μόνο για το μέλλον της συγκεκριμένης συμφωνίας. Αντιθέτως τα αποτελέσματα του είναι ιδιαίτερα διδακτικά για τη συνολική λύση του ζητήματος.

Οι Σκοπιανοί την Κυριακή απέρριψαν εμπράκτως την καλύτερη δυνατή συμφωνία που μπορούσαν να έχουν. Πήραν τα πάντα, ονομασία, γλώσσα, εθνικότητα, ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς, ένταξη στην ΕΕ. Κι όμως αρνήθηκαν να νομιμοποιήσουν τη μοναδική τους υποχώρηση: Την αλλαγή της συνταγματικής ονομασίας. Από τη στιγμή που απέρριψαν αυτό, τι μας κάνει να πιστεύουμε ότι μπορούν να αποδεχθούν οτιδήποτε λιγότερο;

Είναι φανερό ότι ο ψευδομακεδονικός εθνικισμός έχει ριζώσει βαθιά στο λαό της γειτονικής χώρας, και καθιστά αδύνατη οποιαδήποτε διαπραγματευτική λύση.

Όπως επίσης είναι φανερό ότι η εσωτερική κατάσταση των Σκοπίων δεν επιτρέπει οποιαδήποτε σταθερή λύση. Το δημοψήφισμα απέδειξε ότι αντιμετωπίζουν τεράστια πολιτειακά και εθνοτικά ζητήματα. Τίθεται σε κίνδυνο η επιβίωσή τους ως κράτος. Και αποδείχθηκε ότι οι ίδιοι λόγοι που τους ωθούσαν σε λύση, δηλαδή ο κίνδυνος διαμελισμού τους αν δεν πετύχαιναν την ένταξη σε ΝΑΤΟ και ΕΕ, τους εμποδίζουν να συναινέσουν σε οποιαδήποτε λύση. Πάσχουν από βαθύ διχασμό, και δε θεωρούν την ένταξη στη διεθνή κοινότητα αρκετά σημαντική για να υποχωρήσουν.

Ένατον: Το βασικότερο συμπέρασμα του δημοψηφίσματος. Η Ελλάδα δεν έχει πλέον κανέναν απολύτως λόγο να επιδιώκει λύση με διαπραγματεύσεις. Με τη συμφωνία των Πρεσπών υποχώρησε σε όλα, σε εξευτελιστικό βαθμό. Έδωσε παντού την εντύπωση ότι θέλει πάση θυσία τη λύση, ακόμα και κόντρα στα εθνικά της συμφέροντα. Και παρ’ όλα αυτά οι Σκοπιανοί απέρριψαν τη συμφωνία, και έδειξαν με τη στάση τους ότι καμία λύση δε θα είναι βιώσιμη όταν εξαρτάται από μια χώρα τόσο βαθιά διχασμένη. Η Ελλάδα έκανε το παν, περισσότερα από όσα έπρεπε, κι οι Σκοπιανοί επέμειναν σε μια αδιάλλακτη στάση. Το μπαλάκι είναι πλέον σε αυτούς.

Άλλωστε ακόμα κι αν τη γλιτώσουμε αυτή τη φορά, με τις υποχωρήσεις της κυβέρνησης έχει δυσχεράνει εξαιρετικά η μελλοντική διαπραγματευτική μας θέση, και η έναρξη νέων διαπραγματεύσεων πλέον είναι αντίθετη στο εθνικό συμφέρον.

Δέκατον: Τα ανωτέρω πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη από την επόμενη κυβέρνηση της ΝΔ. Και το Σκοπιανό πρέπει να αντιμετωπιστεί ως ένα ζήτημα εθνικό, όχι ως ένα ζήτημα διεθνές. Σίγουρα θα υπάρξουν πιέσεις από τη διεθνή κοινότητα, ενδεχομένως και προσφορά νέων οικονομικών ανταλλαγμάτων. Το δημοψήφισμα της Κυριακής όμως ξεδιάλυνε την κατάσταση. Αν οι Σκοπιανοί αρνήθηκαν τόσο εύκολα μια συμφωνία που τους έδινε τα πάντα, και μάλιστα σε μια περίοδο που καίγονται, δεν πρόκειται να συμφωνήσουν σε οτιδήποτε καλύτερο. Και εφόσον η εσωτερική τους κατάσταση είναι σε οριακό σημείο, όποια λύση κι αν συμφωνηθεί δε θα είναι βιώσιμη. Αντιθέτως, όλα δείχνουν ότι σε μερικά χρόνια το ζήτημα θα μπορεί να λυθεί μόνο του, χωρίς διπλωματικά μέσα και υποχωρήσεις.