Η χαίνουσα πληγή του 1922

Γράφει ο Γεώργιος Λ. Κωνσταντόπουλος, Νομικός

Το 1922 συνιστά μια τομή για τον ευρύτερο, τον οικουμενικό Ελληνισμό. Σηματοδοτεί το ιστορικό τέλος 3.000 και πλέον χρόνων διαρκούς και αδιάσπαστης παρουσίας των Ελλήνων στη δεξιά όχθη του Αιγαίου.

Το 1922 συνέβη κάτι ανεπανόρθωτο και μοιραία μη αναστρέψιμο. Μέχρι τότε ο Ελληνισμός συμπεριελάμβανε και αγκάλιαζε την Ελλάδα. Έκτοτε ακολουθήθηκε η αντίστροφη διαδρομή: μια σπείρα ενενήντα σχεδόν χρόνων καθοδικής πορείας και εθνικών τραγωδιών μάς οριοθέτησε ως πολίτες ενός περιθωριακού έθνους-κράτους.

Ό,τι έχει απομείνει από τον ανατολικό πνεύμονα του Ελληνισμού είναι το προκεχωρημένο φυλάκιο της Κύπρου. Η Ιωνία, “σαν μια παλιά αγαπημένη σε ξένη αγκαλιά”, υπενθυμίζει τον ασίγαστο “καημό της Ρωμιοσύνης”. Η ιδιοπροσωπία του Ελληνισμού, ως εναλλακτικού πολιτισμικού παραδείγματος, που είχε ως αφετηρία της το Αιγαίο έσβησε οριστικά και αμετάκλητα. Το Αιγαίο ήταν η ραχοκοκκαλιά που ένωνε την ελληνική χερσόνησο με την Μικρά Ασία. Και από επίκεντρο μετετράπη αίφνης σε σύνορο και μάλιστα αμφισβητήσιμο.

Ο μικρασιατικός, ο αιγυπτιώτης, ο πολίτικος, ο ποντιακός και εσχάτως ο βορειοηπειρώτικος Ελληνισμός στριμώχτηκε σε μια πιθαμή γης. Οι αρχέγονες κοιτίδες και οι αμμουδιές του Ομήρου όπου δομήθηκε ένας διακριτός πολιτισμός εξέλιπαν οριστικά.

Η εθνική ολοκλήρωση έμεινε στα χαρτιά και η ελληνική ιστορία χωρίστηκε στα δυο με ορόσημο το 1922. Η πρόκληση της απώλειας απαντήθηκε αποσπασματικά και έλαβε έναν ιδιόμορφο χαρακτήρα: αφ’ ενός γαλβανίστηκε το αίσθημα της ανιστασιακής οντότητας μέχρι την επίτευξη της πλήρους αυτεξουσιότητας της -ασχέτως εάν προϊόντος του χρόνου ευνουχίστηκε- και αφ’ ετέρου η επονομαζόμενη “Γενιά του ’30” προσπάθησε να επανασυνδέσει τον διαμελισμένο Ελληνισμό σε επίπεδο πνευματικής αυτοδυναμίας και εξεύρεσης ταυτότητας αξιοποιώντας τα νάματα μιας αργόσυρτης και μακραίωνης παράδοσης.

Το ερώτημα που εγείρεται επιτακτικά είναι εάν θα καταφέρουμε να απαντήσουμε επιτέλους σε αυτήν την πρόκληση και να επουλώσουμε τη χαίνουσα πληγή που άνοιξε το 1922. Η απάντηση -όσο επουσιώδης κι αν ηχεί τώρα σε καιρούς άγονου μνημονιακού περιβάλλοντος- θα καθορίσει την επιβίωση μας, ως συλλογικού υποκειμένου, σε έναν κόσμο που αναδιατάσσεται και ακονίζει τα δόντια του. Ο Ελληνισμός βρίσκεται σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι υπαρκτικού χαρακτήρα.