Ανάπτυξη και Μεταρρυθμίσεις – Ελλάδα 2021

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος – Σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Κανείς δεν μπορεί να ξέρει ποια θα είναι η μελλοντική πορεία μιας χώρας. Γιατί η πορεία μιας χώρας δεν είναι μαθηματικός υπολογισμός, αλλά ένα χάος που υπόκειται στους κανόνες της στιγμής, ένα χάος όπου τα πάντα είναι πιθανά. Μπορεί, όμως, να πάρει αποφάσεις και να εφαρμόσει πολιτικές που να μειώσουν το χάος, τις πιθανότητες και την αβεβαιότητα αυτή, ιδιαίτερα τη στιγμή που υπάρχουν έντονες διεθνείς οικονομικές, κοινωνικές και πολεμικές αναταράξεις. Μεταρρύθμιση είναι η λέξη που ταιριάζει στην περίπτωση αυτή. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, μήπως, όμως, τείνει να χάσει το νόημα της;

Ο Αντώνης Σαμαράς τον 01/2015 παρουσιάζει το πρόγραμμα της Νέας Δημοκρατίας για ανάπτυξη και μεταρρυθμίσεις με τίτλο «Ελλάδα 2021» (https://primeminister.gr/2015/01/10/13168). Μεταξύ άλλων αναφέρει ότι, η Ελλάδα στο “Going for Growth” του ΟΟΣΑ, κατατάσσεται στις μεταρρυθμίσεις 1η το 2012 και το 2013! Και στο “Adjustment Progress Indicator” που είναι το λεγόμενο Lisbon Council, η Ελλάδα κατατάσσεται 1η το 2012, το 2013 και το 2014! Με τις μεταρρυθμίσεις που έγιναν επί κυβέρνησης Σαμαρά, ο ΟΟΣΑ και άλλοι κορυφαίοι οργανισμοί κατέταξαν την Ελλάδα ως την χώρα με την μεγαλύτερη μεταστροφή προς πολιτικές φιλικές προς την ανάπτυξη, ιδιαίτερα εάν ληφθεί υπόψη και η δυσκολία αυτών των μεταρρυθμίσεων, ο χρόνος και ο χώρος στον οποίο έγιναν.

Στην παγκόσμια κατάταξη έναρξης νέων επιχειρήσεων, μέσα σε δύο χρόνια, σύμφωνα με την κατάταξη της Παγκόσμιας Τράπεζας, η Ελλάδα ανέβηκε 111 θέσεις! Βρέθηκε στην 36η από την 147η θέση. Προώθησε ταυτόχρονα, τη δραστική μείωση της απασχόλησης στο δημόσιο – οι δημόσιοι υπάλληλοι ήταν περισσότεροι από 900.000 το 2009 και έφτασαν περίπου 650.000 το 2014 -, την εισαγωγή της αξιολόγησης και της λογοδοσίας και το ηλεκτρονικό κράτος – ηλεκτρονική εφορία, ηλεκτρονική καταγραφή απασχόλησης, ηλεκτρονική καταγραφή δημόσιας περιουσίας, ηλεκτρονικά πιστοποιητικά, One-stop-shop στην έναρξη νέων επιχειρήσεων και Fast track στην αδειοδότηση νέων επενδύσεων κ.α.!
Βάσει των ανεξάρτητων εκτιμήσεων τριών ερευνητικών οργανισμών, του McKinsey από τις ΗΠΑ, του ΙΟΒΕ και του ΚΕΠΕ από την Ελλάδα, μέχρι το 2021 το ΑΕΠ θα αυξανόταν κατά € 54 δις. και θα είχαν δημιουργηθεί 770 χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Από τις λίγες στιγμές, στην σύγχρονη ιστορία της χώρας και η μόνη μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα, που πραγματικά μιλούσαμε για μεταρρυθμίσεις!
Μεσολάβησε το καθεστώς ΣΥΡΙΖΑ που όχι μόνο σταμάτησε βίαια την αναπτυξιακή προοπτική της χώρας και κάθε μεταρρυθμιστικής της προσπάθεια αλλά την πήγε και πολλά χρόνια πίσω. Η λέξη δεν έχασε μόνο το νόημα της, έπαψε και να υπάρχει στο δημόσιο διάλογο. Σήμερα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη, επιχειρώντας να την επαναφέρει στο δημόσιο διάλογο, έχει ξεκινήσει ένα πραγματικά φιλόδοξο έργο, κυρίως συνεχίζοντας την παρακαταθήκη που άφησε η κυβέρνηση Σαμαρά, αλλά αυτό που παρακολουθούμε μπορεί να θεωρηθεί, όπως και τότε, μια ολοκληρωμένη προσπάθεια μεταρρύθμισης;

Αναμφισβήτητα η σημερινή κυβέρνηση προχωράει με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς τις «μεταρρυθμίσεις» σε σχέση με την προηγούμενη που συνολικά τις αγνοούσε, τόσο σε επίπεδο στελεχών όσο και σε επίπεδο πολιτικών και ενεργειών. Συγκεκριμένα, στην προσπάθεια της να μεταρρυθμίσει δημόσιες υπηρεσίες και οργανισμούς βλέπουμε την επιλογή και άξιων στελεχών της αγοράς και κάποιων τεχνοκρατών, αν και δημιουργεί άσχημους συνειρμούς το γεγονός ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ήταν τα ίδια πρόσωπα με την προηγούμενη προβληματική κυβέρνηση και μάλιστα σε κρίσιμες θέσεις που θα κρίνουν σημαντικά την αναπτυξιακή πορεία της χώρας.

Στην πλειοψηφία τους, όμως, βλέπουμε την επιλογή πολιτικών στελεχών σε διοικητικές θέσεις – η κομματική ή και ιδεολογική χροιά δεν με ενοχλεί – και όχι ανθρώπων της αγοράς ή τεχνοκρατών. Βλέπουμε επιλογές προσώπων που πέραν του ότι δεν έχουν εργαστεί στον ιδιωτικό τομέα, δεν έχουν και εικόνα και αντίληψη της εφαρμοσμένης οικονομικής επιστήμης και διοίκησης. Πολλοί από αυτούς δε δεν έχουν μόνο έλλειψη πρακτικής εμπειρίας αλλά και θεωρητικής βάσης στο αντικείμενο που τους αναθέτουν.

Εξαιρέσεις αποτελούν περιπτώσεις όπως αυτές των κ.κ. Τσιόρδα και Χαρδαλιά, με εμπειρία στη λειτουργία του μηχανισμού της δημόσιας διοίκησης αλλά έλλειψη εμπειρίας στον ιδιωτικό τομέα και αγορά γενικότερα. Αλλά και πάλι οι περιπτώσεις αυτές είναι λίγες. Στελέχη με την εμπειρία και αποτελεσματικότητα αρκετών από αυτά που ανέλαβαν και εξυγίαναν άμεσα, αποτελεσματικά και επιτυχημένα δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμούς επί κυβέρνησης Σαμαρά σπανίζουν. Και ένα κράτος που θέλει να λέγεται επιτελικό δεν μπορεί να περιορίζεται στο Μαξίμου και σαφώς δεν μπορεί να έχει έλλειμμα ηγεσίας σε διοικητικές θέσεις.

Το ότι η ελληνική κυβέρνηση αποδέχεται το γεγονός ότι με τις αποδοχές που τους δίνονται αλλά και τις πολιτικές και προσωπικές ευθύνες που αναλαμβάνουν, σοβαρά στελέχη του ιδιωτικού τομέα δε θα άφηναν τις καλοπληρωμένες τους θέσεις να πάνε να αναλάβουν μια θέση που, που πέραν των χαμηλών αποδοχών, της δίνεται και καθαρά πολιτικός χαρακτήρας, αντιλαμβάνεστε ότι δεν λύνει το πρόβλημα.

Βλέπουμε και κάτι άλλο, όμως. Να θεωρείται μεταρρύθμιση η μεμονωμένη ψηφιοποίηση μιας διαδικασίας. Στο έργο της αναδιοργάνωσης ενός οργανισμού ο ερευνητής εξετάζει ταυτόχρονα την οργάνωση του, τις διαδικασίες του, την εταιρική του διακυβέρνηση και τις αναφορές και έλεγχο του (reporting). Την εργασία αυτή συνοδεύει η απαραίτητη συγκριτική αξιολόγηση (benchmarking), δηλαδή τι γίνεται σε αντίστοιχους οργανισμούς ανεπτυγμένων χωρών. Αφού ολοκληρωθεί η εργασία αυτή απαραίτητη είναι η σωστή εφαρμογή και διαχείρισης των προτεινόμενων αλλαγών.

Σκεφτείτε ότι απομονώνω την εργασία αναδιοργάνωσης μόνο στις διαδικασίες και καταφέρνω από τα π.χ. 10 βήματα με τα οποία ολοκληρώνεται σήμερα να την ρίξω, με την προσθήκη τεχνολογίας, στα 5 βήματα. Αυτό αυτόματα επηρεάζει και την οργάνωση, καθώς είναι πολύ πιθανό από π.χ. τις 3 θέσεις απασχόλησης και τις 2 υπογραφές που χρειάζονται σήμερα η ίδια διαδικασία να ολοκληρώνεται μόνο μια θέση απασχόλησης και μια υπογραφή όταν θα μειώσω τα βήματα της διαδικασίας. Επηρεάζει, όμως, και τον έλεγχο και αναφορές αλλά και εταιρική διακυβέρνηση. Σκεφτείτε, ότι το κάνω αυτό και χωρίς κάποια συγκριτική αξιολόγηση αντίστοιχων οργανισμών ανεπτυγμένων χωρών. Δεν μπορώ να αλλάζω τα βήματα μιας διαδικασίας χωρίς να επηρεάζεται όλος ο υπόλοιπος οργανισμός. Πολλώ δε μάλλον στηριζόμενος σε κάποια γενική θεωρία ή και στο ένστικτο μου και όχι σε συγκριτική αξιολόγηση αντίστοιχων οργανισμών και αγοράς ανεπτυγμένων χωρών δημιουργικά προσαρμοσμένα στις ανάγκες της δικής μου.

Προσωρινά, μπορεί να μιλάμε για ψηφιοποίηση και μόνο των δημοσίων οργανισμών και πάνω στο σχεδιασμό που είχε υλοποιήσει η κυβέρνηση Σαμαρά, αλλά επ’ ουδενί για ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση τους. Όταν ασχολούμαστε με την εφαρμοσμένη επιστήμη, με την τεχνολογία, με την πολιτική ακόμη και τέχνη, τότε μπαίνουμε στον κόσμο των ανθρώπινων συναλλαγών. Και όταν κινούμαστε στον κόσμο των ανθρώπινων συναλλαγών, υπάρχουν ένα σωρό άλλοι παράγοντες, πέραν του οράματος και της αλήθειας, που μπαίνουν στο παιχνίδι. Ως πολιτικός δεν είναι κακό να έχεις κάποιο όραμα ή και να αναζητάς την αλήθεια αλλά σε ότι εφαρμόζεις καλό είναι να περιορίζεσαι στο πολιτικό σου περιβάλλον και πραγματικότητα. Αν και μιλάμε για ψηφιοποίηση οι συμβιβασμοί συνεχίζουν να παραμένουν γραφειοκρατικοί και οι γραφειοκρατικοί συμβιβασμοί συχνά αντανακλούν την υποσυνείδητη ελπίδα ότι κάτι θα συμβεί στο μεταξύ που θα κάνει το πρόβλημα να λυθεί από μόνο του.
Επίσης, τη στιγμή που η κυβέρνηση Σαμαρά είχε ήδη σχεδιάσει ένα πλήρες, ολοκληρωμένο, στοχοθετημένο, ποσοτικοποιημένο και επιβεβαιωμένο για την αποτελεσματικότητα και επιτυχία του, από διεθνείς και εγχώριους ερευνητικούς οργανισμούς, αναπτυξιακό σχεδιασμό ποιος ο λόγος της συγκρότησης Επιτροπής για το Σχέδιο Ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας;

Σαφώς και δεν αμφισβητεί κανείς το βεληνεκές και αποδεδειγμένη αξία των προσώπων που την απαρτίζουν, αλλά πραγματικά το σκεπτικό της σημερινής κυβέρνησης είναι να χάσουμε και άλλο πολύτιμο χρόνο για να καταλήξουμε, στην καλύτερη περίπτωση, στα ίδια με τότε συμπεράσματα;

Η κυβέρνηση Σαμαρά υλοποίησε και ένα φιλόδοξο πρόγραμμα για την αξιοποίηση της περιουσίας του δημοσίου. Οι αποκρατικοποιήσεις, σίγουρα, βρίσκονται και στο σχεδιασμό και της σημερινής κυβέρνησης. Αντιλαμβανόμαστε όλοι ότι εξαιτίας της πανδημίας και διεθνών συνθηκών, κάποιες από αυτές έχουν προσωρινά παγώσει. Αν και παγωμένες, προσωρινά δεν υπάρχουν κάποιες σκέψεις για το αντίθετο και καλό θα ήταν να μην εγκαταλειφτούν ή ακόμη χειρότερα να μην γυρίσουμε στις επανα-κρατικοποιήσεις μετά.

Σίγουρα, η επιχειρηματική τάξη στην Ελλάδα δεν έχει δείξει και τα καλύτερα δείγματα. Το διακύβευμα, όμως, που τίθεται, από τον κόσμο της αριστεράς πρώην και νυν σοσιολδημοκρατίας, δεν είναι αν επιθυμούμε μια ανταγωνιστική και αποδοτική επιχειρηματική τάξη αλλά αν θέλουμε καθόλου επιχειρηματίες. Έχετε ακούσει τι συνεχίζει να λέει; Δεν λέει ότι η εγωιστική στάση πρέπει να θεωρείται ανήθικη; Δεν λένε πως είναι ανήθικο να κυνηγάμε το κέρδος; Δεν είναι γενικώς αποδεκτό ότι ο σκοπός και η δικαίωση μιας βιομηχανικής επιχείρησης δεν είναι η παραγωγή, αλλά η εξασφάλιση του βιοτικού επιπέδου των υπαλλήλων της;

Δεν συμφωνούν όλοι ότι ο ιδιοκτήτης μιας επιχείρησης είναι ένα παράσιτο, ένας εκμεταλλευτής, κι ότι οι υπάλληλοι είναι αυτοί που καθιστούν εφικτή την παραγωγή των προϊόντων; Δεν παραδέχονται όλοι πως όταν προσλαμβάνεις έναν άνθρωπο, αυτό που μετράει είναι η ανάγκη του για δουλειά κι όχι οι ικανότητες του; Δεν πιστεύουν όλοι ότι για ν’ αποκτήσουμε τα αγαθά, το μόνο που πρέπει να κάνουμε είναι να τα χρειαστούμε;

Δεν έχετε, μήπως, ακούσει ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα συνεχίζει να θεωρείται κάτι σαν απόκρυφη, επαίσχυντη λατρεία, την οποία δεν μπορεί να επιβάλει κανείς σε αγνούς, αμύητους ανθρώπους, πως ο κόσμος την αντιμετωπίζει σαν αναγκαίο κακό – πρέπει να υπάρχει αλλά να μην αναφέρεται ποτέ -, πως όταν μιλάει κανείς για δουλειές, προσβάλει την υψηλή πνευματική ευαισθησία;

Να το πάμε ακόμα παρακάτω… Δεν έχετε ακούσει ότι το δικαίωμα ιδιοκτησίας δεν είναι παρά μια προκατάληψη; Ότι η ιδιοκτησία υπάρχει μόνο χάρη στην ευγενική πρόθεση των άλλων να μην την καταπατήσουν; Ότι οι άνθρωποι μπορούν να την καταπατήσουν ανά πάσα στιγμή; Με αυτούς που συνεχίζουν να υποστηρίζουν θερμά όλα τα παραπάνω περί επιχειρηματικότητας, η ελληνική κυβέρνηση συναινεί να πάει μπροστά αναπτυξιακά την χώρα; Αξιοποιεί και στελέχη τους; Για να ενισχυθεί από τα κάτω μια πλουραλιστική κοινωνία είναι αναγκαία η κοινή αποδοχή βασικών αξιών, που σιωπηρά θέτει όρια στις διεκδικήσεις ανταγωνιστικών ατόμων ή ομάδων. Και η επιχειρηματικότητα και δικαιώματα ιδιοκτησίας είναι δυο από αυτές.

Μεταρρύθμιση δεν δύναται να υπάρξει, χωρίς έμπειρα και καταξιωμένα στελέχη, ολοκληρωμένη αναδιοργάνωση δημοσίων οργανισμών και επιχειρήσεων, σεβασμό στην επιχειρηματικότητα και δικαιώματα ιδιοκτησίας και ενώ σχέδιο ήδη υπάρχει, καθυστερήσεις στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της χώρας. Η λύση προβλημάτων απαιτεί επιμονή και δημιουργικότητα, και αυτές είναι ιδιότητες που όσο περισσότερο τις καλλιεργεί κανείς τόσο το καλύτερο. Καμία καθυστέρηση, εφησυχασμός και αδράνεια. Οποιαδήποτε καθυστέρηση, εφησυχασμός και αδράνεια στο μεταρρυθμιστικό έργο που ξεκίνησε η κυβέρνηση Σαμαρά αντιστέκεται στην οποιαδήποτε μεταβολή της αναπτυξιακής μας κατάστασης.