Τοπική Αυτοδιοίκηση: Νέα μοντέλα οργάνωσης πολιτική και επικοινωνία

Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης

Η πρόθεση αλλαγής του εκλογικού νόμου για την αυτοδιοίκηση άνοιξε έναν νέο κύκλου διαλόγου για τον τρόπο εκλογής των αυτοδιοικητικών οργάνων αλλά και τον ρόλο της σύγχρονης αυτοδιοίκησης.

Είναι προφανές πως το ισχύον θεσμικό πλαίσιο αδυνατεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες ανάγκες των τοπικών κοινωνιών αλλά και ότι το πολιτικό προσωπικό που διοικεί τόσο τους πρωτοβάθμιους όσο και τους δευτεροβάθμιους ΟΤΑ είναι κατώτερο το περιστάσεων, που δημιούργησε η κρίση της πανδημίας.

Με νωπές ακόμα τις μνήμες των οδυνηρών εμπειριών που προκάλεσαν οι τραγωδίες της Μάνδρας και του Μαραθώνα αλλά και την αδυναμία διαχείρισης των ζητημάτων της καθημερινότητας από τους αυτοδιοικητικούς παράγοντες γίνεται σαφές πως χρειάζεται μία δομική αλλαγή στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ΟΤΑ μία νέα ρύθμιση στην σχέση τους με την κεντρική κυβέρνηση αλλά και τους πολίτες και μία θεαματική αλλαγή στην νοοτροπία, τα πρόσωπα και την νοοτροπία των αυτοδιοικητικών.

Παράλληλα είναι σαφές πως ο ισχύον εκλογικός νόμος έχει καταστήσει ουσιαστικά αδύνατη την διοίκηση δήμων και περιφερειών αφήνοντας δημοτικά και περιφερειακά συμβούλια έρμαια των μειοψηφιών και των σκοτεινών συνδιαλλαγών.

Στην ουσία ο συγκεκριμένος εκλογικός νόμος μακράν απέχει από το να είναι απλή αναλογική αλλά στην πράξη αποτελεί ένα ιδιόρρυθμο τριφασικό καλπονοθευτικό σύστημα που είναι απαραίτητο να αλλάξει εξ ολοκλήρου.

Όλοι γνωρίζουμε πως η τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί τον πρώτο βαθμό επαφής και επικοινωνίας του πολίτη με τους θεσμούς της συντεταγμένης Πολιτείας. Απολύτως απαραίτητο είναι λοιπόν να πορεύεται μέσω ενός σαφούς πολιτικού και επικοινωνιακού σχεδιασμού. Είναι προφανές πως ο πολιτικός σχεδιασμός οδηγεί στις εκλογικές επιτυχίες και αργότερα στον πρωταρχικό σκοπό κάθε σοβαρής αυτοδιοικητικής αρχής. Την υλοποίηση του έργου που έχει προγραμματιστεί και εγκριθεί από την πλειοψηφία των πολιτών.

Αναμφίβολα η κρισιμότερη διάσταση που οφείλουν οι αυτοδιοικητικοί παράγοντες να συνυπολογίσουν, είναι η συνάρτηση του φυσικού και του πολιτικού χρόνου μιας θητείας. Όσοι ασχολούνται με τα κοινά συνηθίζουν να αναφέρονται στον πολιτικό κύκλο μιας θητείας, τετραετούς μέχρι πρόσφατα, πενταετούς στην μετά Καλλικράτη εποχή. Αυτονόητο είναι λοιπόν, δήμαρχος περιφερειάρχης και η αντίστοιχη ομάδα να ορίσουν στην αρχή της θητείας τους, τον πολιτικό τους σχεδιασμό, την επικοινωνιακή διαχείριση του πολιτικού χρόνου και κυρίως το πρόγραμμα υλοποίησης του έργου τους.

Όμως πάνω απ’ όλα είναι απαραίτητο να αντιληφθούν τις ανάγκες και τις προτεραιότητες που θέτει η τοπική κοινωνία. Βασικές προτεραιότητες μιας σύγχρονης αυτοδιοικητικής αρχής οφείλουν να είναι το οδικό δίκτυο, οι συγκοινωνίες, η ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, η παιδεία, ο πολιτισμός, η ποιότητα ζωής και τα κρίσιμα ζητήματα της πρωτοβάθμιας περίθαλψης και της κοινωνικής πολιτικής. Δράσεις εφαρμοσμένες σ αυτούς τους άξονες αναδεικνύουν τόσο το έργο όσο και την αποτελεσματικότητα της αυτοδιοικητικής αρχής, Στην εποχή της βαθιάς οικονομικής και κοινωνικής κρίσης αλλά και των ραγδαίων αλλαγών και εξελίξεων αυτονόητο είναι οι πολίτες να απαιτούν αμεσότερη προσέγγιση των προβλημάτων η οποία οφείλει να χαρακτηρίζεται από βαθιά γνώση και εμπειρία.

Εδώ όμως επανέρχεται και ο κρίσιμος ρόλος του κράτους και της κεντρικής κυβέρνησης, που οφείλει να διευρύνει την θεσμική κατοχύρωση και τις αρμοδιότητες των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά και να ενεργοποιήσει νέους χρηματοδοτικούς μηχανισμούς που θα δώσουν ώθηση σε νέες δράσεις και μορφές ανάπτυξης. Είναι προφανές πως οι ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές και η θεσμική μετεξέλιξη που ορίζει πλέον η Ευρωπαϊκή Ένωση, οδηγούν νομοτελειακά στην αυτονόμηση της τοπικής αυτοδιοίκησης από την κεντρική εξουσία, εξέλιξη που με την σειρά της οδηγεί στην αυτονόητη επιδίωξη για την δημιουργία μιας νέας τοπικής αυτοδιοίκησης, ακηδεμόνευτης και παράλληλα αυτονομημένης από τα κόμματα της και τις παραδοσιακές δομές της κεντρικής εξουσίας.

Αναντίρρητα όσο θα μεγενθύνεται η αυτονόμηση αυτή, τόσο θα ενισχύεται η αυτοδιοίκηση καθώς θα μπορεί απερίσπαστη να ασχοληθεί με το πραγματικό της αντικείμενο, που δεν είναι άλλο από την βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών. Όμως τα αυτοδιοικητικά στελέχη και οι συνδυασμοί τους δεν προέρχονται από παρθενογενέσεις, αντίθετα έχουν πολιτική αφετηρία και κατά κανόνα ανήκουν σε πολιτικές και ιδεολογικές οικογένειες. Επομένως, για να δημιουργήσουν πραγματικές σχέσεις εμπιστοσύνης με τους πολίτες είναι απαραίτητο να πολιτεύονται πάντα με γνώμονα την αλήθεια, παρουσιάζοντας στις τοπικές κοινωνίες την πραγματική τους ταυτότητα, προτείνοντας σαφείς ιδεολογικές, πολιτικές και προγραμματικές ατζέντες. Μιάς κι είναι γνωστό πως οι πολίτες που αποτελούν και τον καθημερινό τους κριτή τους προσάπτουν τη διττή ιδιότητα του αυτοδιοικητικού στελέχους αλλά και του πολιτικού προσώπου πρώτης γραμμής, που καλείται να διαχειριστεί αυξημένα κονδύλια και διευρυμένες αρμοδιότητες.

Όλα τα παραπάνω σχετίζονται άμεσα με την ανάγκη υιοθέτησης μιας εικόνας διακριτής και αναγνωρίσιμης από τους πολίτες και ενός συγκεκριμένου μοντέλου αυτοδιοικητικής και πολιτικής ηγεσίας. Δίχως άλλο οι αρχές και οι αξίες που εκφράζει μία αυτοδιοικητική παράταξη, ειδικά όταν διοικεί αποτελούν το κυρίαρχο κριτήριο για την δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης με τους πολίτες και είναι ουσιαστικά η σχέση εμπιστοσύνης που αποτελεί τεκμήριο αξιοπιστίας της πολιτικής του αιρετού της τοπικής αυτοδιοίκησης που υπερβαίνει προβλήματα και δυσλειτουργίες. Συμπερασματικά η αμεσότητα, η μετριοπάθεια και η αποτελεσματικότητα είναι οι τρεις πυλώνες πάνω στους οποίους οφείλει να δομηθεί το ύφος της ηγεσίας, προσδίδοντας στους φορείς του ένα ηθικό πλεονέκτημα σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης που θα ωφελήσει τόσο στους ίδιους όσο και την πολιτική οικογένεια στην οποία ανήκουν. Πότε μάλιστα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μετριοπάθεια δεν αποτελεί πολιτική αδυναμία, έλλειψη ισχύος ή κύρους αλλά πολύτιμη αρετή και μέθοδο ψύχραιμης και αποτελεσματικής διαχείρισης καθημερινών καταστάσεων.

Σ’ αυτό το σημείο είναι απαραίτητο να αποσαφηνιστεί πως η επικοινωνία δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αντίθετα αποτελεί διαδικασία διατύπωσης και διάδοσης μιας αυτοδιοικητικής πρότασης. Σε πρώτο ρόλο οφείλει πάντα να βρίσκεται η υλοποίηση του προγράμματος και η επίλυση των καθημερινών προβλημάτων της τοπικής κοινωνίας και η ανταπόκριση στα αιτήματα της. Ωστόσο, αν παραμεληθεί η επικοινωνιακή διάσταση υπονομεύεται και υποθηκεύεται το παραγόμενο έργο, και κατά συνέπεια είναι βέβαιο πως δυσχεραίνεται η αξιοποίηση του από τους πολίτες και τους φορείς που συνθέτουν την τοπική κοινωνία. Γίνεται λοιπόν σαφές πως οι αιρετοί εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι απαραίτητο να διατηρούν την τοπική πρωτοβουλία και να ορίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι δήμοι θα διαχειρίζονται την καθημερινότητα. Κρίνεται αναγκαίο λοιπόν οι ίδιες αυτοδιοικητικές αρχές να εντοπίζουν και να αναδεικνύουν τις αστοχίες και τις ανεπάρκειες τους με σκοπό να τις διορθώνουν.

Ιδιαίτερη σημασία έχει λοιπόν η υιοθέτηση της κοινωνικής λογοδοσίας, μιας πράξης βαθύτατα δημοκρατικής, που χαρακτηρίζει τον τοπικό άρχοντα και το βαθύτερο υπόβαθρο της εξουσίας του. Πέρα από κάθε αμφιβολία η τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά πεδία κοινωνικών ζυμώσεων και πολιτικής συμμετοχής. Νομοτελειακά όσο θα προχωράει η εξέλιξη και ο εκδημοκρατισμός των κοινωνιών τόσο θα αυξάνονται οι απαιτήσεις των πολιτών από ανεξάρτητους θεσμούς και κυρίως την τοπική αυτοδιοίκηση. Τα τελευταία χρόνια καταβάλλεται συστηματική προσπάθεια θεσμικής και οικονομικής ενίσχυσης της τοπικής αυτοδιοίκησης με σκοπό δήμοι και αιρετές πλέον περιφέρειες να μπορούν να διαχειριστούν τα καθημερινά προβλήματα και να κινητοποιούν τους ενεργούς πολίτες.

Δυστυχώς οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης καλούνται να αναλάβουν περισσότερες αρμοδιότητες την ώρα που μία πρωτοφανής για την μεταπολεμικά δεδομένα κρίση, συνθλίβει τον κοινωνικό ιστό της χώρας και τις τοπικές κοινωνίες. Ωστόσο οι σύνθετες δράσεις που οι ΟΤΑ καλούνται να συνδιαχειριστούν αγγίζουν όλους τους πολίτες μέσα από έργα που προορίζονται να αλλάξουν ευρύτερα την ποιότητα ζωής όλων μας. Και είναι η συνέργεια αυτή, το μονοπάτι που οδηγεί στην ισόρροπη και μακροπρόθεσμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, αλλά και στην εξασφάλιση της κοινωνικής συνοχής μέσα σε ένα απαιτητικό και διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.