Το Πάσχα της βιντεοκλήσης και της online μετάδοσης

Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Νομικός

Η συζήτηση γύρω από την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στην καθημερινή ζωή είναι αρκετά παλιά. Προυπήρχε της κρίσης του κορωνοιού, εγέρθηκε όμως εκ νέου επ’ αφορμή αυτού. Μια συζήτηση για τη δυνατότητα να περιοριστεί η ανθρώπινη επαφή και να αντικατασταθεί από τη μεσολάβηση του κινητού, του υπολογιστή ή άλλων τεχνολογικών μέσων μεταξύ των ανθρώπων. Μια συζήτηση που αντλούσε δείγματα από την καθημερινότητα και την ολοένα και μεγαλύτερη αξιοποίηση της τεχνολογίας από το μέσο άνθρωπο. 

Η κρίση του κορωνοιού μας ανάγκασε να αλλάξουμε δραστικά την καθημερινότητά μας. Να μείνουμε στο σπίτι, να καταργήσουμε συνήθειες που πριν φάνταζαν καθημερινές και αναγκαίες, να περιορίσουμε την ανθρώπινη επαφή στο αναγκαίο. Και τελικά, κληθήκαμε να περάσουμε τον εορτασμό του Πάσχα χωρίς να μεταβούμε στα χωριά μας, χωρίς να πάμε στην εκκλησία, χωρίς να προσκυνήσουμε το Σταυρό ή να παραστούμε στην περιφορά του Επιταφίου, χωρίς να λάβουμε το Άγιο Φως, χωρίς να γευματίσουμε με την οικογένειά μας μετά την Ανάσταση, χωρίς να γιορτάσουμε όλοι μαζί την Κυριακή του Πάσχα. 

Υπό τους περιορισμούς αυτούς, τόσο στη θρησκευτική λατρεία όσο και στην κοινωνική ζωή, η τεχνολογία κλήθηκε να απαντήσει και να καλύψει τα κενά. Οι θρησκευτικές ταινίες στην τηλεόραση που παίζονταν κάθε χρόνο έλαβαν ένα σημαντικότερο νόημα, ελλείψει άλλων θρησκευτικών εκδηλώσεων. Για να αντισταθμιστεί η αδυναμία προσέλευσης στις εκκλησίες η Θεία Λειτουργία μεταδόθηκε ζωντανά από διαφορετικές εκκλησίες και περισσότερους τηλεοπτικούς σταθμούς, ακόμα και διαδικτυακά, για να μπορέσουν να την παρακολουθήσουν οι πιστοί. ΚΤΕΛ και εταιρείες ταχυμεταφορών επιστρατεύτηκαν για να προμηθευτούν όσοι βρίσκονταν στα αστικά κέντρα τα παραδοσιακά εδέσματα και τις πασχαλιάτικες λιχουδιές που δε μπορούσαν να φάνε στα χωριά τους ως συνήθως. Βιντεοκλήσεις σε κινητά και υπολογιστές αξιοποιήθηκαν για την ανταλλαγή ευχών μεταξύ των μελών της οικογένειας που βρίσκονταν μακριά ο ένας από τον άλλο. Είδαμε ακόμα και οικογένειες ή φίλους να συνδέονται με βίντεο για να φάνε παρέα, εφόσον δε μπορούσαν να είναι στο ίδιο τραπέζι. 

Εν ολίγοις, πλήθος τεχνολογικών μέσων, είτε παλαιότερων είτε νεότερων, επιστρατεύθηκαν για να απαλυθούν κατά το δυνατό οι συνέπειες του κορωνοιού στον εορτασμό του Πάσχα. Δεν πρόκειται βέβαια για πράγματα που δε γίνονταν στο παρελθόν. Δεν ήταν ούτε η πρώτη χρονιά που στάλθηκαν φαγητά με ΚΤΕΛ, ούτε η πρώτη φορά που λειτουργίες μεταδόθηκαν ζωντανά και οικογένειες επικοινώνησαν μέσω βιντεοκλήσης. 

Ήταν όμως η πρώτη φορά που επιχειρήθηκε, εξ’ ανάγκης, τα τεχνολογικά μέσα να αναλάβουν τόσο μείζονα ρόλο σε μια περίοδο με τόσο έντονη κοινωνική σημασία όσο ήταν το Πάσχα. Ναι γίνονταν και άλλες χρονιές αυτά, ήταν όμως οι εξαιρέσεις, για όσους βρίσκονταν σε αδυναμία. Φέτος ήταν η πρώτη χρονιά που αποτέλεσαν τον κανόνα. Καθώς φέτος η αδυναμία ήταν γενική, όχι εξαίρεση. Και το γεγονός αυτό μας έδωσε για πρώτη φορά τη δυνατότητα να αξιολογήσουμε τις νέες τεχνολογίες υπό το πρίσμα που πολλοί θέλουν να τις βλέπουν. Ως έναν τρόπο περιορισμού έως αντικατάστασης της ανθρώπινης επαφής. 

Κανείς δε θα αρνηθεί ότι οι νέες τεχνολογίες τις μέρες αυτές ήταν αρκετά χρήσιμες. Και έκαναν τις συνέπειες των μέτρων λιγότερο έντονες. Ίσως να μη μπορέσαμε να πάμε Εκκλησία, ακούσαμε όμως τη λειτουργία κάθε ημέρας. Σε άλλες εποχές, που δε θα υπήρχε αυτή η δυνατότητα, θα την είχαμε πλήρως στερηθεί. Όπως δε θα υπήρχε και η δυνατότητα να επικοινωνήσουμε τόσο άμεσα με τους δικούς μας ανθρώπους. Θα μιλούσαμε μόνο τηλεφωνικά, ή θα στέλναμε απλά ένα γράμμα. Είναι δεδομένο ότι τα τεχνολογικά μέσα αποδείχθηκαν κρίσιμα αυτή την περίοδο. 

Αποδείχθηκε όμως και κάτι ακόμα. Όσο χρήσιμα κι αν είναι, τα νέα τεχνολογικά μέσα είναι ανεπαρκή. Όσο κι αν πολλοί θέλουν και φιλοδοξούν να αντικαταστήσουν με αυτά την ανθρώπινη επικοινωνία κι επαφή, αυτό που θέλουν είναι αδύνατο. Για αυτό άλλωστε δεν επιτεύχθηκε και ποτέ μέχρι σήμερα. 

Ήταν ωραίο που φάγαμε πασχαλιάτικα εδέσματα στην Αθήνα. Δεν ήταν όμως ίδια η γεύση τους όπως θα ήταν στο χωριό με την κατάλληλη συντροφιά. 

Ήταν ωραίο που παρακολουθήσαμε τη λειτουργία της Μεγάλης Εβδομάδας απόντα σπίτια μας. Δε συγκρινόταν όμως με την αληθινή παρουσία στη  Εκκλησία. Δε μύριζες το λιβάνι, δεν ένιωθες την ίδια κατάνυξη, δεν έψελνες μαζί με τους άλλους παρισταμένους. 

Ήταν παρήγορο που μπορούσαμε να επικοινωνήσουμε με βιντεοκλήσεις. Όμως δε μπορούσε να αντικαταστήσει την παρουσία και την επικοινωνία στον ίδιο χώρο. Γιατί πολύ απλά, ήταν ένα υποκατάστατο, μια λύση ανάγκης. Κανείς δε θα το διάλεγε από επιλογή του. 

Η φετινή  εμπειρία ήταν μια πολύ καλή απάντηση σε αυτές τις νοοτροπίες που θεωρούν ότι οι νέες τεχνολογίες δύνανται να αντικαταστήσουν τα πάντα, ό, τι έχουμε συνηθίσει ως σταθερό. Οι νέες τεχνολογίες είναι χρήσιμες, πρέπει να τις αξιοποιούμε και να τις αναπτύσσουμε, όχι να τις φοβόμαστε. Όμως δε θα μπορέσουν ποτέ να αντικαταστήσουν την επαφή με τους ανθρώπους. Μόνο να τη διευκολύνουν, είτε σε δύσκολες είτε σε εύκολες περιόδους. Δε θα μπορέσουμε ποτέ να ζήσουμε μια ζωή στο σπίτι μας, να κάνουμε όλες τις δουλειές μας και να επικοινωνούμε με όλο τον κόσμο αποκλειστικά μέσω κινητών και υπολογιστών. Η ανθρώπινη φύση είναι συγκεκριμένη και δεν πρόκειται να αλλάξει. Η τεχνολογία πρέπει να αναπτύσσεται και να αξιοποιείται, γιατί βοηθά τον άνθρωπο. Βοηθά, δεν αντικαθιστά.