Τα ταμπού, οι μύθοι και η σκληρή πραγματικότητα

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος – Σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Φοβάμαι ότι με τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τις οικονομικές επιπτώσεις από τα μέτρα για τον κορωνοϊό κινδυνεύουμε για μια ακόμη φορά να πέσουμε στα δίχτυα του Ήφαιστου. Ο μύθος λέει ότι η Αφροδίτη δέχεται τον εραστή της, τον Άρη, μέσα στο ίδιο το σπίτι του άντρα της, τού Ήφαιστου. Ειδοποιημένος από το Φοίβο για την απιστία της γυναίκας του, ο Ήφαιστος φτιάχνει ένα γερό, αόρατο δίχτυ. Πιάνει τους εραστές στο κρεβάτι, μαζεύονται οι θεοί και ξεκαρδίζονται στα γέλια με το πάθημα των μοιχών. Ενώ η χώρα είναι παντρεμένη με το παρόν, ερωτοτροπώντας παράνομα συνέχεια με το άσχημο παρελθόν της αδυνατεί να πάει στο μέλλον, πολλώ δε μάλλον να κάνει το άλμα του βατράχου!   

Εγκλωβισμένη στα δίχτυα του Ήφαιστου, όπως και η Αφροδίτη με τον παράνομο εραστή της, την ώρα που όλοι ξεκαρδίζονται μαζί της στα γέλια, δείχνει ότι αυτή δεν έχει πάρει το μάθημα της. Ερωτοτροπώντας επικίνδυνα με το άσχημο παρελθόν της, αρνείται να δει την πραγματικότητα, πολλώ δε μάλλον την ανάγκη για όποια αναγκαία και απαραίτητη μεταρρύθμιση. Ας δούμε γιατί; 

Η πραγματικότητα είναι ότι η πανδημία του κορωνοϊού αλλάζει τα δεδομένα στον εργασιακό χώρο, με ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις να υιοθετούν μόνιμα το μοντέλο των ευέλικτων μορφών εργασίας και τηλεργασίας. Αφού θα κλείσουν επιχειρήσεις, αναπόφευκτα θα υπάρξουν και απολύσεις, τον αριθμό των οποίων, όμως, το παραπάνω μοντέλο θα μετριάσει. Όλα αυτά για τον ιδιωτικό τομέα. Γιατί τόσο την Ελληνική όσο και Ευρωπαϊκή ιερή αγελάδα δεν την αγγίζουν αυτά. Δε θα εκπλαγώ μάλιστα καθόλου αν την «παχύνουν» κι άλλο. Μια και είναι ταμπού δε θα μιλήσω για απολύσεις, αλλά αν δεν υιοθετήσει και ο δημόσιος τομέας, όπου και όταν είναι αναγκαίο, και αυτός τις ευέλικτες μορφές εργασίας και τηλεργασία για τι μεταρρύθμιση θα μιλάμε; π.χ. για τις δημοσιονομικές βόμβες ΟΑΣΑ, ΕΛΤΑ και ΕΤΑΔ, που προειδοποιεί η Ε.Ε. να μην κάνουμε τίποτα;

Την ίδια στιγμή η κατάσταση με τον κορωνοϊό θα οδηγήσει πολλές επιχειρήσεις σε συγχωνεύσεις και εξαγορές. Και εδώ έχουμε άλλο ταμπού. Δεν θέλουμε να ακούμε για παραχωρήσεις και ιδιωτικοποιήσεις δημόσιας περιουσίας και επιχειρήσεων. Προτιμάμε να συντηρούμε δημοσιονομικές βόμβες και να λιμνάζει ανεκμετάλλευτη περιουσία, αφού αποδεδειγμένα το κράτος έχει αποτύχει στην διαχείριση τους, από να τα παραχωρήσουμε σε κάποιον που μπορεί επιτυχημένα να τα διαχειριστεί. Καταλαβαίνω ότι πρόκειται για λέξεις ταμπού αλλά άνευ παραχώρησης και ιδιωτικοποίησης για τι μεταρρύθμιση θα μιλάμε;    

Στο κομμάτι των επενδύσεων αγνοούμε ένα παράγοντα πολύ σημαντικό. Για να μπορέσουν να γίνουν επενδύσεις πέραν του ενός ισχυρού τραπεζικού συστήματος και απλοποίησης διαδικασιών απαραίτητος είναι ένας επιχειρηματικός σχεδιασμός που θα πείσει τον επενδυτή να αναλάβει το ρίσκο με το τίμημα που του ζητείται. Αν ο σχεδιασμός δεν είναι σωστός ή και δεν υπάρχει καθόλου τότε το προς πώληση περιουσιακό στοιχείο χάνει την πραγματική του αξία. Εξίσου σημαντικό είναι ο επενδυτής, μέσω του σχεδίου, να καταλάβει ότι με το που θα το αγοράσει, το περιουσιακό στοιχείο αυτό θα του παράγει έσοδα π.χ. κάποιος που διαθέτει τα χρήματα (ίδια κεφάλαια+δανεισμό) του για την απόκτηση ενός ακινήτου ενδιαφέρεται να μάθει όχι μόνο την υπεραξία του μετά από 10 έτη που θα σκεφτεί να το πουλήσει αλλά και το ότι θα μπορεί από την πρώτη μέρα να το νοικιάσει, ώστε τουλάχιστον να μπορεί να αποπληρώνει το μέρος του δανεισμού. Ας πούμε ότι σύμφωνα με τα λεγόμενα της κυβέρνησης η αναπτυξιακή τράπεζα θα χρηματοδοτήσει την αγορά και θα απλοποιηθούν περαιτέρω οι διαδικασίες. Χωρίς ταμειακές ροές, τουλάχιστον στους τομείς – τουρισμό, εστίαση – πολύ δύσκολα θα αποφασίσει κάποιος να δώσει τα χρήματα του. Αν το κράτος δεν στηρίξει επενδύσεις με ευρείες ταμειακές ροές, κυρίως στον δευτερογενή και πρωτογενή τομέα για τι μεταρρύθμιση θα μιλάμε;     

Επίσης, πολλή πρωτοποριακή η επιδότηση της απασχόλησης, αλλά και εδώ για τι μεταρρύθμιση μιλάμε, αν αυτόν που επιδοτώ, έστω και εάν εργάζεται, θεωρητικά μπορεί να δημιουργεί προϋποθέσεις ενεργούς ζήτησης, αλλά δεν παραγάγει καμία υπεραξία στην οικονομία της χώρας; Και λέω θεωρητικά δημιουργεί προϋποθέσεις ενεργούς ζήτησης αφού πρακτικά σήμερα εξαιτίας του κορωνοϊού αλλά και μακρόχρονης οικονομικής κρίσης θα αδυνατούμε να καλύψουμε το καταναλωτικό έλλειμμα καθώς η όποια επιδότηση, δηλαδή αύξηση της καταναλωτικής ικανότητας στο μεγαλύτερο μέρος της θα εξοφλεί συσσωρευμένες υποχρεώσεις προηγούμενων ετών και σε ένα μικρότερο θα αποταμιεύεται. Έτσι θα καταστρέφεται ως αγοραστική δύναμη καταναλωτικών εμπορευμάτων. Από την άλλη ο εργαζόμενος όχι μόνο δεν θα καταναλώσει τα αναμενόμενα, αλλά θα συνεχίσει να απασχολείται σε ένα τομέα της οικονομίας μη παραγωγικό, που οδηγείται σε συρρίκνωση π.χ. εστίαση, αντί να μεταφερθεί σε ένα άλλο παραγωγικό τομέα που μπορεί να αναπτυχθεί π.χ. δευτερογενής, πρωτογενής τομέας.

Τέλος, θετική και η επιδότηση επιχειρήσεων, αλλά άλλο τόσο όμως και εδώ για τι μεταρρύθμιση μιλάμε αν αυτό που επιδοτώ προκαλεί και αυξάνει το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών της χώρας και κατάρρευση του εθνικού εισοδήματος; Επιδοτούμε επιχειρήσεις για να συνεχίσουν να εισαγάγουν βιομηχανικά και αγροτικά προϊόντα, μια και εμείς ελάχιστα να τα παράγουμε; Ως προς την πλευρά της προσφοράς αγαθών η Ελλάδα έχει διαχρονικό πρόβλημα, καθώς βιομηχανία και πρωτογενής τομέας έχουν συρρικνωθεί επικίνδυνα. Εξαιτίας του κορωνοϊού, η Ελλάδα αντιμετωπίζει σήμερα πρόβλημα και με την πλευρά της ζήτησης υπηρεσιών. Ο ελληνικός τουρισμός είναι αβέβαιο ακόμα πότε, αν και σε τι βαθμό θα μπορέσει να ανακάμψει.   

Ακόμη και να εστιάσουμε σήμερα σε βιομηχανία και πρωτογενή τομέα, όμως, μάλλον δεν έχουμε καταλάβει πόσο μακρύ θα πρέπει να είναι το άλμα του βατράχου. Απέναντι στην στρατηγική σημασία των έξυπνων εργοστασίων που δίνουν ανεπτυγμένες χώρες και που δεν είναι πλέον μόνο σε ανάπτυξη, δεν είναι το μέλλον, αλλά το ζωντανό παρόν, πως θα τοποθετηθεί η χώρα μας; Έως σήμερα έρευνες αποκαλύπτουν με συνέπεια τη βελτίωση του κόστους, της απόδοσης, της ποιότητας, της ασφάλειας και της αύξησης των εσόδων μέσω της ανάπτυξης έξυπνων εργοστασιακών τεχνολογιών που συνδυάζουν, μεταξύ άλλων, διαδίκτυο των πραγμάτων (IoT), ρομποτική αυτοματοποίηση, τεχνητή νοημοσύνη και συστήματα επαυξημένης και εικονικής πραγματικότητας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, αναμένεται ότι τα έξυπνα εργοστάσια θα είναι ο κύριος μοχλός ανταγωνισμού έως το 2025. Οι επιχειρήσεις αυτές έχουν ήδη αρχίσει να αφήνουν ουσιαστική και αποδεδειγμένη υπεραξία στην αμερικάνικη οικονομία.

Επειδή, εγώ δεν είδα χρήματα να πετάγονται από κάποιο ελικόπτερο, αλλά και αυτά που δόθηκαν μεγάλο μέρος θα είναι απαιτητό τα επόμενα έτη, όπως στην περίπτωση της ιερής αγελάδας έτσι και σε αυτήν της επιδότησης της μη παραγωγικής εργασίας αλλά και επιχείρησης, δεν απαξιώνω την κατανάλωση και εισαγωγές ως παράγοντα ανάπτυξης του ΑΕΠ, αλλά μετά από 30 έτη διόγκωσης του ελληνικού χρέους, 10 έτη οικονομικής κρίσης και κορωνοϊού σήμερα δεν μπορεί η Ελλάδα να μην έχει υιοθετήσει ακόμα ένα άλλο αναπτυξιακό μοντέλο. Κι αν όχι υιοθετήσει να μην αρχίσει έστω να σκέφτεται. Όσο αξιόλογο και αν είναι το έργο της ελληνικής κυβέρνησης – και πραγματικά είναι – θα πρέπει να κάνει πολλά παραπάνω για να μπορέσει να επιτύχει το άλμα του βατράχου!

Φαντάζομαι πως γνωρίζετε τον μύθο του Λυκούργου που αναφέρεται στα δυο σκυλιά. Συνοπτικά, ο Λυκούργος περιγράφει ότι πήρε δυο μικρά σκυλιά που είχαν γεννηθεί από την ίδια μάνα. Το ένα το μεγάλωσε μέσα στο σπίτι του και το άλλο το έμαθε να κυνηγά. Σε μια συνέλευση των πολιτών της Σπάρτης πήρε μαζί του τα σκυλιά. Έβαλε ένα πιάτο με κρέας και ένα ζωντανό λαγό στη μέση και άφησε ελεύθερα τα σκυλιά. Το οικόσιτο σκυλί πήγε κατευθείαν στο πιάτο, ενώ το κυνηγητικό άρχισε να κυνηγάει το λαγό. «Από το παράδειγμα των άλογων  ζώων», είπε τότε ο νομοθέτης, «θα καταλάβετε πόσο είναι απαραίτητο στο λογικό ζώο, τον άνθρωπο, να συνηθίσει από την παιδική του ηλικία στα καλά λόγια, στις καλές πράξεις, στις καλές συναναστροφές και γενικά σε όλα τα καλά και χρήσιμα στην ζωή του επιτηδεύματα». Και εμείς συνεχίζουμε να συντηρούμε μόνο οικόσιτους σκύλους, κυριολεκτικά και μεταφορικά!    

Όπως με τον Λυκούργο, έτσι και με τον Αντώνη Σαμαρά καταλάβαμε πως ένας μεγάλος ηγέτης πρέπει να είναι παιδαγωγός, να μπορεί να γεφυρώνει το χάσμα ανάμεσα στο μέλλον του λαού και την εμπειρία του. Ο Αντώνης Σαμαράς πήρε πάνω του το βάρος της δράσης με βάση την εμπιστοσύνη στη δική του εκτίμηση για το που πηγαίνουν τα πράγματα και πως μπορούν να επηρεαστούν και έτσι ξεκίνησε να οικοδομεί την Ελλάδα. Δεν έμεινε στον να αναλύει τα προβλήματα της ή να προσδιορίσει τι είναι αυτό που θέλει ο λαός. Δεν διάλεξε το πρόβλημα που ήθελε απλά για να το μελετήσει, έλυσε όσα του επιβλήθηκαν. Εστίασε την προσοχή του στον κόσμο μέσα στον οποίο ζούσε. Μπόρεσε να διακρίνει μέσα από τη δίνη των αποφάσεων τακτικής τα πραγματικά μακροπρόθεσμα συμφέροντα του τόπου του και να σχεδιάσει την κατάλληλη στρατηγική για να τα επιτύχει. Εκτίμησε πετυχημένα τη σχέση των δυνάμεων και τις χρησιμοποίησε για την εκπλήρωση των μακροπρόθεσμων σκοπών του. Χάρις στη ικανότητα του Αντώνη Σαμαρά, η σημερινή κυβέρνηση έχει πολλές εναλλακτικές λύσεις σήμερα. Ο Αντώνης Σαμαράς απέδειξε ότι η ευθύνη των πολιτικών έχει περισσότερο να κάνει με την επίλυση προβλημάτων παρά με την ενατένιση τους. 

Για ηγέτες που δεν μπορούν να διαλέξουν μια από τις εναλλακτικές τους λύσεις, η περίσκεψη γίνεται άλλοθι για την απραξία. Η πολιτική μορφή που απεγνωσμένα αγωνίζεται να προσδιορίσει τι είναι αυτό που θέλει ο λαός, θα καταλήξει κάποια στιγμή στο χώρο των ανεπιθύμητων, αν όχι αυτών που ο λαός μισεί.     

Οι περισσότεροι σύγχρονοι Έλληνες πολιτικοί ζούνε από φόβο γιατί προβάλουν το παρελθόν στο μέλλον. Εγκλωβισμένοι στα δίχτυα του Ήφαιστου, ζούνε στο άσχημο παρελθόν αλλά την ίδια στιγμή το αγνοούν, χάνοντας, έτσι, το παρόν και αδυνατώντας να μας πάνε στο μέλλον. Και έτσι αρνούνται κάθε αλλαγή που ενδεχομένως να μας έκανε καλύτερους, επιλέγοντας την «ασφάλεια» έστω και ενός άσχημου παρελθόντος. Ίσως επειδή δεν είναι δυνατόν να χάσω μια προσπάθεια που δεν την έχω κάνει ακόμα! 

Ναι, αλλά χωρίς συναίνεση πως θα προχωρήσουμε; Έχουμε και την συναίνεση βλέπεις! Συναίνεση με κάθε μέσο με ποιον και γιατί, λοιπόν; Με αυτούς που θυσιάζουνε τη δική μας και δική τους ευημερία για χάρη της κομμουνιστικής ή και σοσιαλιστικής ιδεολογίας και της κομματικής ηγεμονίας; Δεν το καταλαβαίνετε! 

Υπάρχουν 3 κύριοι οδηγοί αποτελεσμάτων στη ζωή: η τύχη (τυχαιότητα), η στρατηγική (επιλογές), και οι ενέργειες (συνήθειες). Μόνο 2 από τα 3 βρίσκονται υπό τον έλεγχο μας. Αλλά αν τα καταφέρουμε με αυτά τα 2, μπορούμε να βελτιώσουμε τις πιθανότητες ότι η τύχη θα λειτουργήσει προς το συμφέρον μας και όχι εναντίον μας. Το έκανε ο Σαμαράς! Ας το κάνει τώρα και ο Μητσοτάκης…