Πότε θα βρει έκφραση η οργή που έχω μέσα μου;

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος – Σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Κίνδυνο να αντιστραφεί η εποχή της παγκοσμιοποίησης τριών δεκαετιών βλέπουν στελέχη επιχειρήσεων και επενδυτές. Οι γεωπολιτικές συνέπειες από τον πόλεμο στην Ουκρανία, σε συνδυασμό με τη διακοπή των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού που προκαλείται από τον κορονοιό, έχουν ξεκινήσει έντονη κουβέντα για «αποπαγκοσμιοποίηση», ή «ανέγερση οικονομικών και εμπορικών τειχών», ή «εθνικός οικονομικός προστατευτισμός» ή ριζική μεταβολή της παγκόσμιας παραγωγικής κατανομής και επανασχεδιασμός εφοδιαστικής αλυσίδας.

Τεράστια συμβολική σημασία έχει η αποχώρηση ευρωπαϊκών και αμερικάνικων επιχειρήσεων από την Ρωσία, δίνοντας ένα σαφές μήνυμα ότι η χώρα δεν είναι πλέον ένα μέρος στο οποίο επιθυμούν να βρίσκονται ως επιχειρήσεις. Σε πιθανή απώλεια € 920 δισ. στο ΑΕΠ σε όλη την Ευρωζώνη θα μπορούσαν να οδηγήσουν σωρευτικά έως το 2023, οι προκλήσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα, απόρροια της πανδημίας και της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα από την Accenture. Η πιθανή αυτή απώλεια αντιστοιχεί στο 7,7% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης για το 2023. Στο περιβάλλον αυτό, οι σημερινές πολιτικές ηγεσίες αδυνατούν να δώσουν πιστικιές απαντήσεις και για την ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη που θα σαρώσει εκατομμύρια θέσεις απασχόλησης. 

Αν υποθέσουμε ότι οι κινήσεις στην ιστορία καθορίζονται από τον ιστορικό ντετερμινισμό, δηλαδή από νόμους στατιστικής φύσεως, ανάλογους με τους φυσικούς νόμους των πιθανοτήτων, τότε μια μεγάλη λαϊκή μάζα που επί μακρό χρονικό διάστημα υφίσταται ορισμένης μορφής πιέσεις – κλιματολογικές, οικονομικές κτλ – αργά ή γρήγορα θα αντιδράσει κατά τρόπους που, χονδρικά, μπορούν να προβλεφθούν. 

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, αντίστοιχη κρίση αντιμετωπίστηκε οικονομικά με την ρωσική εθνικοποίηση και προγραμματισμό – κρατικός καπιταλισμός – αντί του ιδιωτικού καπιταλισμού, και κατά την ίδια έννοια το σύστημα ελέγχου των εξαγωγών και συμψηφισμού (κλήρινγκ) του Σαχτ – το  σύστημα  κλήρινγκ (clearing)  στις  διεθνείς   εμπορικές  συναλλαγές  είναι διακρατικό  σύστημα  περιορισμού  των συναλλαγματικών  εκροών  δια  μέσου  της  συμψηφιστικής  λειτουργίας. Το clearing συνίσταται στον συμψηφισμό των απαιτήσεων και υποχρεώσεων, που προκύπτουν στη διάρκεια της συναλλαγής -, καθώς και ο ναζιστικός οικονομικός προγραμματισμός, αντικατέστησαν το δυτικό laiser-faire. Η εθνικοποίηση και ο προγραμματισμός μπορεί να οδηγήσουν στον σοσιαλισμό ή στον φασισμό – εξαρτάται από τα πολιτικά και ηθικά συμφραζόμενα. 

Για τον οικονομολόγο η διάκριση μεταξύ κρατικού καπιταλισμού και κρατικού σοσιαλισμού δεν έχει νόημα. Καπιταλισμό έχουμε και στις δυο περιπτώσεις. Η διαφορά μεταξύ των δυο βρίσκεται στην πολιτική και κοινωνική διάρθρωση της χώρας, δηλαδή στις ηθικές αξίες. Αυτό που αξίζει να κρατήσουμε είναι ότι ο καπιταλισμός αντικατέστησε τα θρησκευτικά πιστεύω της μεσαιωνικής φεουδαρχίας με τον οικονομικό ανταγωνισμό. Χωρίς αυτόν ο καπιταλισμός δεν θα υπήρχε. Ο σοσιαλισμός κατάργησε τα πιστεύω του κέρδους και τον οικονομικό ανταγωνισμό. Για παράδειγμα, ο καταστηματάρχης έγινε υπάλληλος του κρατικού τραστ, δηλαδή δημόσιος υπάλληλος, που ο μισθός του δεν εξαρτιόταν πια από τον τζίρο του· ο αγρότης βαθμιαία έγινε μισθοσυντήρητος που πληρωνόταν εν μέρει σε προϊόντα, αλλά δεν είχε άμεσο αίσθημα της ιδιοκτησίας για το χωράφι ή τα ζώα του. Γενικότερα, η κατανομή των πόρων και η λήψη αποφάσεων γινόταν έξω από το μηχανισμό της αγοράς. 

Οι ηθικές αξίες του σοσιαλισμού ήταν: ο κολεκτιβισμός που θα αντικαθιστούσε τον ατομικό ανταγωνισμό· η εκούσια πειθαρχία αντί του οικονομικού και του νομικού καταναγκασμού· η συνείδηση της ευθύνης απέναντι στο σύνολο· η διεθνής ταξική αλληλεγγύη που θα αντικαθιστούσε την αξιοπρέπεια της καταγωγής ή της θέσης· ένα πνεύμα αδελφοσύνης μεταξύ ίσων που θα αντικαθιστούσε την πατρική εξάρτηση από τον Θεό και τον ηγέτη· γενικά ένα νέο πνευματικό κλίμα διαποτισμένο με αισθήματα αδελφοσύνης, ισότητας, αλληλεγγύης.

Όλα τα ανωτέρω ηχούν σήμερα σαν πικρή ειρωνεία. Οι συντηρητικοί ιστορικά δικαιώθηκαν, για το ότι η ανθρώπινη φύση είναι αμετάβλητη και ποτέ δεν θα κατορθώσει να αναπτύξει τις αλτρουιστικές και υπεύθυνες εκείνες αρετές που απαιτούνται σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Οι λέξεις «ουτοπία», «ρομαντισμός», «συναισθηματισμός» αυτόματα ανακύπτουν ακόμη και στο μυαλό των φανατικών αριστερών. Μια κοινωνία χωρίς ηθικές αξίες, οποιαδήποτε και αν είναι η οικονομική της δομή, είτε θα περιπέσει στο χάος και στην αναρχία είτε θα μεταβληθεί σε βουβή μάζα ποδηγετούμενη με το μαστίγιο. Στις περιπτώσεις κρατικής ιδιοκτησίας και προγραμματισμού – κρατικός καπιταλισμός – οδηγηθήκαμε στην δεύτερη περίπτωση με εγκληματικά αποτελέσματα. Και αυτό γιατί στην περίπτωση του σοσιαλισμού το ερώτημα είναι: «Το κράτος ελέγχει τα πάντα, αλλά ποιος ελέγχει το κράτος;».

Το καθεστώς, που ξεπετάχτηκε από τις ρίζες του υλισμού και της οικονομικής θεωρίας του 19ου αιώνα, ουδέποτε παραδέχτηκε την αποφασιστική σημασία του πνευματικού παράγοντα. Η Ρωσική Επανάσταση απέτυχε στο σκοπό της να δημιουργήσει ένα νέο τύπο ανθρώπινης κοινωνίας και ένα νέο ηθικό κλίμα. Απώτατος σκοπός της αποτυχίας της ήταν ο αυχμηρός υλισμός του 19ου αιώνα και το δόγμα του. Αναγκάστηκε να γυρίσει στις παλιές ηθικές αξίες γιατί δεν αναγνώρισε την ανάγκη του ανθρώπου για πνευματική τροφή.

Η ατζέντα του «δικαιωματισμού» και της «κλιματικής αλλαγής» (τα σημερινά «πιστεύω» της «Νέας Αριστεράς» – και όχι μόνο) αφήνουν παγερά αδιάφορη την κοινωνία, παρά το γεγονός ότι τα συστημικά μέσα την προωθούν παντοιοτρόπως. Όλο και περισσότεροι επώνυμοι την καταγγέλλουν – οι απλοί άνθρωποι απλώς την ειρωνεύονται. Ιστορικά η αριστερά, ακόμα και όταν διαθέτει το μονοπωλημένο Τύπο και ραδιόφωνο, αποτυγχάνει να δημιουργήσει νέα πιστεύω στον άνθρωπο, νέες ηθικές αξίες, νέα πίστη που γι’ αυτήν αξίζει να ζήσει και να πεθάνει με αποτέλεσμα η κοινωνία να οδηγείται είτε στην αναρχία, είτε στο μαστίγιο.

Σε κάθε εποχή οι γνήσιες πνευματικές επαναστάσεις απλώθηκαν με την ταχύτητα πλημμυρίδας. Και ο πρώην Πρωθυπουργός και πρόεδρος της ΝΔ, Αντώνης Σαμαράς, έδειξε τον δρόμο. Στο πρόσφατο συνέδριο του κόμματος της κεντροδεξιάς, μίλησε για την αποφασιστικότητα και συνέπεια σε όσα διακηρύσσουν οι ηγεσίες των λαών. Για την εγκαρδίωση, της ζωής του Αγίου Παϊσίου, δηλαδή της Ορθοδοξίας. Για την αντοχή και την πίστη του λαού μας στην Πατρίδα και στις δυνάμεις της. Για την στήριξη στον θεσμό της οικογένειας. Για την σύγκλιση απόψεων και ιδεών των 28 χωρών πλέον της Ευρώπης και μεγαλύτερη συνοχή της. Να ξαναβρούμε τις προτεραιότητές μας, τις αξίες μας και τα ιδανικά μας. Εκείνο το πνευματικό κλίμα της Αναγέννησης, του Διαφωτισμού, της Ορθοδοξίας, της Οικογένειας και της Πατρίδας – το υπέρτατο κριτήριο, για τον καθέναν από μας, για κάθε μας απόφαση.  

Ο Άρθουρ Καίστλερ στο Ο κομισάριος και ο γιόγκι γράφει: «Η πολιτική δεν μετριέται με τους αιώνες αλλά με τα χρόνια, κι έτσι αφήνει ένα περιθώριο ελευθερίας και υποκειμενικής ευθύνης στους ηγέτες. Δεν είναι μια αφηρημένη ευθύνη απέναντι στην ιστορία, αλλά μια ηθική ευθύνη απέναντι στους σύγχρονους τους». Στο «Πότε θα βρει έκφραση η οργή που έχω μέσα μου;» που υποβόσκει στο μυαλό της μεγάλης πλειοψηφίας των σύγχρονων του, ο Αντώνης Σαμαράς έθεσε το πλαίσιο της γνήσιας πνευματικής επανάστασης για να αποφύγουμε τόσο το χάος, την αναρχία όσο και το μαστίγιο. Οι υπόλοιποι ηγέτες ας αναλάβουν την ηθική ευθύνη που τους αναλογεί…