Το παρακράτος των υποκλοπών και η ελληνική εκδοχή του Watergate

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, οικονομολόγος – σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Η εικόνα που έχει διαμορφωθεί από όσα έχουν αποκαλυφθεί για το σκάνδαλο των υποκλοπών – στη δίκη, στον Τύπο και στο κοινοβουλευτικό έργο – δείχνει ένα μοτίβο λειτουργίας που παραπέμπει ευθέως στο Watergate. Από την πρώτη στιγμή, όταν ο πρωθυπουργός υπήγαγε την ΕΥΠ απευθείας στο γραφείο του, δημιουργήθηκε ένα κέντρο συγκεντρωμένης εξουσίας χωρίς θεσμικά αντίβαρα. Η απόφαση αυτή δεν ήταν τεχνική, αλλά προοίμιο μιας νοοτροπίας που επιτρέπει την παρακολούθηση πολιτικών αντιπάλων, δημοσιογράφων και στελεχών του ίδιου του κράτους, υπό το πρόσχημα της «ασφάλειας».

Η παρακολούθηση του Νίκου Ανδρουλάκη από την ΕΥΠ, σε συνδυασμό με τη δράση του παράνομου Predator, κατέδειξε ότι ο μηχανισμός δεν λειτουργούσε για εθνικούς κινδύνους αλλά για πολιτικούς υπολογισμούς. Πρόκειται για την ίδια λογική που βρισκόταν πίσω από το Watergate, όπου η εκτελεστική εξουσία εργαλειοποιεί μυστικούς μηχανισμούς για να ελέγξει το πολιτικό περιβάλλον. Το γεγονός ότι στο ελληνικό σκάνδαλο στοχοποιήθηκαν πρόσωπα από διαφορετικά πεδία – πολιτική, δημοσιογραφία, επιχειρηματικότητα – ενισχύει την εικόνα ενός παρακρατικού πλέγματος που λειτουργούσε με συστηματικότητα και διάρκεια.

Η εμπλοκή της κυβέρνησης Μητσοτάκη δεν προκύπτει από κάποια «καπνίζουσα κάννη», διότι μετά τις καταστροφές αρχείων είναι πιθανό να μην βρεθεί ποτέ ένα τέτοιο τεκμήριο. Προκύπτει όμως από το σύνολο των πράξεων, των παραλείψεων και των μεθοδεύσεων που οικοδόμησαν, λειτούργησαν και στη συνέχεια προστάτεψαν αυτό το σύστημα. Η πολιτική ευθύνη του πρωθυπουργού πηγάζει από το γεγονός ότι ο ίδιος επέλεξε το μοντέλο συγκέντρωσης των υπηρεσιών στο Μαξίμου. Ότι στελέχωσε κομβικές θέσεις με ανθρώπους πλήρους εμπιστοσύνης, γνώριζε την κρισιμότητα των αρμοδιοτήτων που ανέλαβε προσωπικά, επέτρεψε, με πράξεις ή με σιωπή, την υποβάθμιση όλων των μηχανισμών ελέγχου και σήμερα επιχειρηματολογεί σαν να πρόκειται για μια θλιβερή παρεξήγηση αντί για ένα θεσμικό έγκλημα που κηλιδώνει την ποιότητα της δημοκρατίας.

Όλα αυτά συνθέτουν την ουσία του επιχειρήματος ότι πρόκειται για ένα «ελληνικό Watergate». Στην καρδιά του βρίσκεται η ίδια παθολογία, δηλαδή, η αντίληψη πως ένας πρωθυπουργός μπορεί να ελέγχει απόλυτα τους μηχανισμούς παρακολούθησης χωρίς αντίβαρα, πως μπορεί να στοχοποιεί πολιτικούς αντιπάλους εν ονόματι μιας αόριστης «ασφάλειας», πως μπορεί να καταστρέφει στοιχεία και να περιορίζει μάρτυρες χωρίς να χάνει την πολιτική και θεσμική νομιμοποίηση. Το Watergate δεν ήταν απλώς ένα σκάνδαλο. Ήταν η κατάρρευση μιας ολόκληρης αντίληψης εξουσίας και το σημείο καμπής που έδειξε ότι κανείς, ούτε ο πρόεδρος των ΗΠΑ, δεν βρίσκεται πάνω από τους θεσμούς. Η Ελλάδα βιώνει σήμερα την αντίστοιχη στιγμή, αλλά χωρίς ακόμα τη θεσμική κάθαρση που έζησαν οι Αμερικανοί.

Και έτσι προκύπτει το τελευταίο ερώτημα. Πώς είναι δυνατόν μια κυβέρνηση που εμπλέκεται σε ένα σκάνδαλο τέτοιας θεσμικής έντασης να συνεχίζει να κυβερνά; Η απάντηση βρίσκεται σε ένα μείγμα ελέγχου της πληροφόρησης, επικοινωνιακής ηγεμονίας, θεσμικής κόπωσης της κοινωνίας και ενός πολιτικού συστήματος που δυσκολεύεται να παραγάγει αξιόπιστες εναλλακτικές. Όμως αυτό δεν μειώνει το βάρος του σκανδάλου. Αντίθετα, το μεγεθύνει, διότι μια δημοκρατία που ανέχεται τέτοια έκταση παρακρατικών πρακτικών χωρίς πολιτικές συνέπειες, κινδυνεύει να συνηθίσει την εκτροπή ως κανονικότητα.

Το ελληνικό Watergate, όπως διαμορφώνεται μέσα από τα μέχρι σήμερα στοιχεία της δίκης και την εικόνα της υπόθεσης, δεν αφορά μόνο το παρελθόν. Είναι ένας καθρέφτης του τι είδους κράτος, τι είδους θεσμική κουλτούρα και τι είδους πολιτικό μέλλον διαμορφώνεται. Και όσο η χώρα παραμένει με μια κυβέρνηση που δεν λογοδοτεί για ένα τόσο βαθύ πλήγμα στη δημοκρατία, το ερώτημα γίνεται όλο και πιο πιεστικό, όχι τι έγινε τότε, αλλά πώς μπορούμε να συνεχίσουμε να λειτουργούμε ως φιλελεύθερη δημοκρατία μετά από κάτι τέτοιο.