Το Σκοπιανό 25 χρόνια μετά
Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Νομικός
Τελικά εν έτει 2017 το ζήτημα της ονομασίας των Σκοπίων κάθε άλλο παρά έχει ξεχαστεί. 25 χρόνια πέρασαν από το «σωτήριο» 1992 και κανείς δεν ξέχασε το ζήτημα, αντιθέτως όλοι εξακολούθησαν να μιλάνε για αυτό. Και όπως φάνηκε τις τελευταίες ημέρες, δικαίως.
Το κράτος των Σκοπίων, η γνωστή μας ΠΓΔΜ, δημιουργήθηκε μετά την κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας με σκοπό τη διατήρηση ισορροπιών στην περιοχή και την αποφυγή υπέρμετρης αύξησης της ισχύος οποιουδήποτε εκ των ενδιαφερομένων κρατών. Σερβία, Βουλγαρία, Αλβανία και Ελλάδα είχαν σοβαρούς λόγους να μη θέλουν τη δημιουργία του, και αυτό φάνηκε από τα γεγονότα που ακολούθησαν, όχι για 1-2 χρόνια μετά αλλά για δεκαετίες. Το κράτος αυτό περιελάμβανε εθνικές μειονότητες των κρατών αυτών, κατέλαβε εδάφη που οι γείτονες του θεωρούσαν ιστορικά δικά τους και καπηλευόταν το παρελθόν και την ιστορία μας. Ήταν σαν να επιβάλλει κάποιος ανώτερος να ανέχεσαι έναν ενοχλητικό γείτονα.
Στη θεωρία του διεθνούς δικαίου για να αναγνωριστεί μια οντότητα ως κράτος απαιτούνται 4 συστατικά στοιχεία: Έδαφος, λαός, οργάνωση σε νομικό πρόσωπο, αυθυπόστατη πολιτική εξουσία. Με απλά λόγια είναι ένα σύνολο ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους, διαμένουν σε συγκεκριμένο έδαφος, διοικούνται και συμμετέχουν εμμέσως στη διοίκηση. Φυσικά όπως συμβαίνει με κάθε νομική έννοια καμία από τις παραπάνω έννοιες δεν είναι σταθερή και αμετάβλητη, αντιθέτως όλες έχουν ένα περιθώριο ερμηνείας και το νόημά τους αλλάζει ανάλογα με την εποχή, το χώρο, τις εκάστοτε συνθήκες κτλ.
Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών στα Σκόπια απλά αποδεικνύουν ότι ήδη από τη δημιουργία του το κράτος αυτό δεν πληρούσε ένα από τα τέσσερα στοιχεία. Λαός. Η έννοια του λαού ερμηνεύεται σε σχέση με τους λαούς των γειτονικών κρατών την ίδια χρονική περίοδο. Για να καθορίσει κανείς δηλαδή τα κριτήρια χαρακτηρισμού ενός συνόλου ανθρώπων ως λαού ενός κράτους εξετάζει τα χαρακτηριστικά που πληρούν οι αντίστοιχοι λαοί της ευρύτερης περιοχής. Στην περιοχή των Βαλκανίων αλλά και της ευρύτερης Ευρώπης η έννοια λαός ουσιαστικά ταυτίζεται με το έθνος. Υποδηλώνει δηλαδή ένα σύνολο ανθρώπων που συνδέονται με ιστορικούς δεσμούς, έχουν κοινό γλωσσικό και πολιτισμικό υπόβαθρο (στην έννοια του πολιτισμικού κατά κανόνα περιλαμβάνεται και το θρησκευτικό) και αποδέχονται ότι αποτελούν ένα σύνολο, η τύχη και η διαδρομή του οποίου καθορίζει σε μεγάλο βαθμό και την ατομική εξέλιξη του καθενός.
Στην περίπτωση των Σκοπίων δεν υπάρχει τίποτα από αυτά. Ο λαός του κράτους αποτελείται από διαφορετικές εθνότητες που το μόνο τους κοινό παρελθόν είναι οι συγκρούσεις μεταξύ τους, ενώ τα συμφέροντα τους είναι σε μεγάλο βαθμό αντιμαχόμενα και καθορίζονται από άλλα κράτη. Αυτός ήταν κι ο λόγος που για να δώσουν μια ψευτοεντύπωση εθνικής και ιστορικής υπόστασης προσπάθησαν να οικειοποιηθούν την κληρονομιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων, με ιστορικούς ισχυρισμούς που επιστημονικά έχουν μηδενική αξία. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού ουσιαστικά δεν αποδέχεται την ένταξη σε αυτό, ενώ οι διαφορετικές εθνοτικές ομάδες αντιμάχονται μεταξύ τους.
Κάπως έτσι καταλήξαμε να εισβάλουν εθνικιστικές ομάδες στο Κοινοβούλιο για να αποτρέψουν την εκλογή Αλβανού προέδρου Βουλής. Να ξεσπούν συγκρούσεις και επεισόδια σε ολόκληρη τη χώρα και οι ένοπλες δυνάμεις της Αλβανίας να μπαίνουν σε κινητικότητα. 25 χρόνια μετά απλά αποδεικνύεται ότι το κράτος αυτό οικοδομήθηκε σαθρά και είναι σε κίνδυνο.
Το ζήτημα είναι πως κινούμαστε σαν Ελλάδα με τα νέα δεδομένα. Ο αναβρασμός και η κινητικότητα στα Βαλκάνια δεν είναι καινούρια δεδομένα, η κρίση στα Σκόπια όμως μπορεί να αποτελέσει την αφορμή για ευρύτερες εξελίξεις. Η Ελλάδα δεν πρέπει να μείνει αμέτοχη. Καταρχάς πρέπει να εξεταστεί ποιο σενάριο συμφέρει περισσότερο τη χώρα μας. Όπως προαναφέρθηκε η ύπαρξη του κράτους αυτού έχει συγκεκριμένο διπλωματικό σκοπό τη διατήρηση των ισορροπιών. Δεν είναι σίγουρο κατά πόσον η διατάραξη αυτών μας συμφέρει στην παρούσα φάση. Κανένα από τα κράτη των Βαλκανίων δε φαίνεται να είναι σε θέση να μπορεί να διεκδικήσει πράγματα, με δεδομένη όμως τη συνεργασία Τουρκίας-Αλβανίας και την τεταμένη κατάσταση με την Τουρκία στα ανατολικά το συμφέρον μας φαίνεται να είναι στη διατήρηση του κράτους ως έχει και όχι σε οποιαδήποτε αλλαγή. Και φυσικά πρέπει να ληφθεί υπόψη ο αιώνιος ανταγωνισμός ΗΠΑ-Ρωσίας για την επιρροή στα Βαλκάνια, όπως και ο παράγοντας ΕΕ. Αν η Ελλάδα δε μπορεί να διεκδικήσει κάτι από την αλλαγή της κατάστασης δεν έχει νόημα να την ευνοήσει. Απλά θα βγει χαμένη.
Σε κάθε περίπτωση όποια στάση κι αν επιλέξουμε πάνω στο ζήτημα ένα είναι δεδομένο: Θα ζητήσουμε αντάλλαγμα. Και το αντάλλαγμα αυτό πρέπει να είναι μια ευνοϊκή εξέλιξη στο ζήτημα της ονομασίας. Έτσι όπως εξελίσσεται το ζήτημα η ονομασία του κράτους είναι το τελευταίο που πρέπει να ενδιαφέρει την ΠΓΔΜ. Η στήριξη δε ή έστω η ανοχή της Ελλάδας στις εξελίξεις ενδεχομένως να είναι απαραίτητη. Στην εξωτερική πολιτική τίποτα δεν πρέπει να είναι δωρεάν.
Τέλος, να επισημανθεί ότι αν υπάρχει ένα άτομο που πρέπει να νιώθει δικαιωμένος από τις εξελίξεις, για άλλη μια φορά, είναι ο Αντώνης Σαμαράς. Τελικά 25 χρόνια μετά όλοι θυμούνται τα Σκοπιά και όλοι μιλάνε για αυτό. Και σε αντίθεση με ο, τι πίστευαν πολλοί για πρώτη φορά διαφαίνεται μια ελπίδα ότι τα δεδομένα σε αυτό το ζήτημα άλλαξαν. Ενδεχομένως οι εξελίξεις που θα ακολουθήσουν τα τελευταία γεγονότα να δημιουργήσουν τις συνθήκες για να διεκδικήσει για πρώτη φορά η Ελλάδα αυτό που αυτονόητα της ανήκει: Την ιστορική κληρονομιά της. Θα είναι ακόμα μια απόδειξη ότι στην εξωτερική πολιτική ο χρόνος μπορεί να αποδειχθεί ο καλύτερός σου σύμμαχος. Κι ο Αντώνης Σαμαράς έχει αποδείξει ότι καταλαβαίνει την αξία της υπομονής.
