Όταν η πολιτική χάνει την αρνητική της εντροπία

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, οικονομολόγος – σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Υπάρχει μια στιγμή στην πορεία κάθε ζωντανού οργανισμού, και κάθε πολιτικού οργανισμού, όπου η επιβίωση παύει να εξαρτάται από τη διατήρηση της μορφής και αρχίζει να εξαρτάται από την ικανότητα μεταβολής. Όχι μεταβολής επιφανειακής, επικοινωνιακής ή τακτικής, αλλά μεταβολής δομικής. Ο Erwin Schrödinger, στο εμβληματικό «Τι είναι η ζωή;», μας υπενθυμίζει ότι η ζωή δεν ταυτίζεται με τη συνήθεια, ούτε με την επανάληψη, ούτε με τη στατιστική αδράνεια. Η ζωή υπάρχει μόνο όσο καταφέρνει να αντιστέκεται στην εντροπία, αντλώντας «αρνητική εντροπία» από το περιβάλλον της, διατηρώντας τάξη εκεί όπου η φύση τείνει στην αταξία. Όταν αυτό παύει να συμβαίνει, το σύστημα δεν πεθαίνει θεαματικά, αλλά απλώς αδρανοποιείται. Φτάνει σε μια κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας. Σε πολιτικούς όρους, πιάνει πάτο.

Η Νέα Δημοκρατία του Μητσοτάκη μοιάζει σήμερα με έναν οργανισμό που συνεχίζει να κινείται μηχανικά, αλλά έχει χάσει τη ζωτική του αρχή. Η ταυτότητα, το πολιτικό της «γενετικό υλικό», έχει υποστεί μεταλλάξεις όχι δημιουργικές αλλά εκφυλιστικές. Και όμως, για πολλούς, η ιδέα του αποχωρισμού προκαλεί σχεδόν υπαρξιακό τρόμο. Όχι επειδή δεν βλέπουν τη μετάλλαξη, αλλά επειδή αρνούνται να αποδεχθούν τις συνέπειές της. Όπως ακριβώς περιγράφει ο Schrödinger, είναι δυνατόν δύο οργανισμοί να έχουν τον ίδιο φαινότυπο αλλά διαφορετικό γονότυπο. Να μοιάζουν εξωτερικά ίδιοι, αλλά να φέρουν εντελώς διαφορετικό κώδικα. Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα. Το όνομα, τα σύμβολα, η ρητορική της παράταξης παραμένουν, αλλά ο εσωτερικός κώδικας έχει αλλάξει. Και η αλλαγή αυτή δεν είναι ουδέτερη.

Οι μεταλλάξεις, μας λέει ο Schrödinger, δεν είναι κατ’ ανάγκην κακές. Όλα τα «κανονικά» χαρακτηριστικά υπήρξαν κάποτε μεταλλάξεις. Το ζήτημα είναι ποιες μεταλλάξεις επιβιώνουν μέσω της επιλογής και ποιες οδηγούν το είδος στην παρακμή. Όταν ένα σύστημα προστατεύει συστηματικά τις επιβλαβείς μεταλλάξεις, όταν εξουδετερώνει κάθε μηχανισμό επιλογής, όταν επιβραβεύει την υποτέλεια, τον συγκεντρωτισμό και την αναξιοκρατία, τότε η φυσική επιλογή αντιστρέφεται. Το αποτέλεσμα δεν είναι η εξέλιξη, αλλά η στασιμότητα που συγκαλύπτεται ως σταθερότητα. Και αυτό ακριβώς βιώνει σήμερα η χώρα.

Η δυσκολία αποχωρισμού της ΝΔ του Μητσοτάκη δεν είναι πολιτική, αλλά ψυχολογική και σχεδόν βιολογική. Ο Schrödinger εξηγεί ότι η συνειδητότητα φωτίζει μόνο τα σημεία όπου υπάρχει εξέλιξη. Όταν κάτι επαναλαμβάνεται μηχανικά, όταν γίνεται ρουτίνα, όταν παύει να γεννά νέες καταστάσεις, ξεγλιστρά από τη σφαίρα της συνείδησης. Έτσι και εδώ, για ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας και του πολιτικού κόσμου, η προσκόλληση στη σημερινή εξουσία δεν είναι αποτέλεσμα συνειδητής επιλογής, αλλά προϊόν αδράνειας. Είναι η αποδοχή της εντροπίας ως κανονικότητας.

Όμως η ζωή, και η πολιτική ζωή ενός έθνους, δεν προχωρά με μικρές, ανεπαίσθητες διορθώσεις όταν έχει φτάσει στο κατώφλι της κατάρρευσης. Ο Schrödinger μιλά για «κβαντικά άλματα», δηλαδή, μεταβάσεις από μια σχετικά σταθερή διαμόρφωση σε μια άλλη, που δεν μπορούν να γίνουν βαθμιαία. Χρειάζονται ενέργεια, ρήξη, υπέρβαση ενός κατωφλίου. Κάθε ενδιάμεση, «ασφαλής» κίνηση είναι αδιάφορη, χωρίς διαρκές αποτέλεσμα. Το ίδιο ισχύει και πολιτικά. Δεν υπάρχει επιστροφή στην ταυτότητα μέσω καλλωπισμών. Ή θα υπάρξει το άλμα, ή το σύστημα θα επιστρέφει συνεχώς στην ίδια φθίνουσα κατάσταση.

Η πατρίδα σήμερα δεν πάσχει επειδή δεν βρήκε ακόμη το επόμενο βήμα της. Πάσχει επειδή αρνείται να εγκαταλείψει ένα σχήμα που έχει εξαντλήσει κάθε εξελικτικό του περιθώριο. Όπως ο οργανισμός που δεν αποβάλλει την εντροπία του και καταλήγει αδρανής, έτσι και η χώρα παραμένει εγκλωβισμένη σε μια μορφή διακυβέρνησης που αναπαράγει αταξία, αλλά τη βαφτίζει «τάξη». Και εδώ ακριβώς βρίσκεται η ευθύνη της συνείδησης, για την οποία μιλά ο Schrödinger και ο Spinoza, η ευθύνη του «εγώ» που γνωρίζει ότι κατευθύνει την κίνηση των ατόμων, άρα δεν μπορεί να επικαλεστεί άγνοια.

Ο αποχωρισμός από τη ΝΔ του Μητσοτάκη δεν είναι πράξη μίσους ή άρνησης του παρελθόντος. Είναι πράξη βιολογικής και πολιτικής αυτοσυντήρησης. Είναι η αποδοχή ότι αυτό που κάποτε υπήρξε φορέας τάξης, σήμερα παράγει εντροπία. Και ότι χωρίς ρήξη δεν υπάρχει μετάβαση. Όπως μας διδάσκει η ίδια η ζωή, η εξέλιξη δεν ευνοεί όσους προσκολλώνται στη μορφή, αλλά όσους τολμούν να αλλάξουν τον κώδικα. Όταν έχουμε πιάσει πάτο, η επιλογή δεν είναι ανάμεσα στη σταθερότητα και την περιπέτεια. Είναι ανάμεσα στην αδράνεια και στο άλμα. Και το άλμα, όσο επώδυνο κι αν είναι, είναι η μόνη πράξη ζωής.