Ο “παγκόσμιος” πόλεμος της Συρίας – Η δεκαετής μαύρη επέτειος

Γράφει ο Ευάγγελος Τσούρης, φοιτητής πολιτικής επιστήμης και δημόσιας διοίκησης του ΕΚΠΑ

Χωρίς καμία απολύτως αμφιβολία η συγκρουσιακή κατάσταση στη Συρία αποτελεί την μήτρα της μεγαλύτερης ανθρωπιστικής κρίσης : του προσφυγικού ζητήματος . Έχουν συμπληρωθεί δέκα χρόνια από τη στιγμή που η συριακή επικράτεια μετετράπη σε μία κόλαση αίματος, θανάτου και ευτελισμού της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι διαδηλώσεις του 2011, ενταγμένες στο πλαίσιο της Αραβικής Άνοιξης, οδήγησαν στον βαρύ χειμώνα της Συρίας. Δέκα χρόνια μετά, η χώρα της Μέσης Ανατολής παραμένει ένα πεδίο σύγκρουσης μεταξύ κυβερνητικών δυνάμεων υπό τον πρόεδρο Άσαντ και αντικαθεστωτικών-τζιχαντιστικών δυνάμεων. Ταυτόχρονα, στη συριακή επικράτεια δραστηριοποιούνται άλλα κράτη, περιφερειακού ή διεθνούς εκτοπίσματος, έχοντας μετατρέψει τη χώρα σε πεδίο ενός <<μίνι παγκοσμίου πολέμου>>.

Η εμπλοκή άλλων κρατών στη συριακή διένεξη, πέρα του γεγονότος ότι ενισχύει το αιματοκύλισμα , μπορεί να ερμηνευθεί με καθαρά πολιτικούς όρους: προώθηση συμφερόντων με κάθε κόστος. Κάθε κράτος, έχοντας τη δική του αντίληψη περί εθνικού συμφέροντος, εμπλέκεται στον πόλεμο, εντάσσεται σε στρατόπεδα και προωθεί την πολιτική του μέσω soft power ή – για να ταιριάζει καλύτερα στη μακάβρια πραγματικότητα- μέσω ωμής στρατιωτικής παρέμβασης. Ρωσία, Τουρκία, ΗΠΑ, Ιράν, Σαουδική Αραβία, η υπερεθνική Ευρωπαϊκή Ένωση, Ηνωμένο Βασίλειο , Ισραήλ και κράτη της αραβικής χερσονήσου συνθέτουν το παζλ των ξένων εμπλοκών σε μία εμφύλια διαμάχη, που εν τέλει έπαψε να είναι εμφύλια και κατέστη διεθνής. Παράλληλα, στη Συρία παρατηρήθηκε το φαινόμενο μία τρομοκρατική οργάνωση, όπως το ISIS ή Ισλαμικό Κράτος, να αξιώσει την ίδρυση κράτους στην κατακερματισμένη επικράτεια. Και πράγματι, de facto ιδρύθηκε ένα κρατικό μόρφωμα υπό τους τζιχαντιστές που ευτυχώς κατέρρευσε με την απώλεια της εξουσίας τους ύστερα από θανατηφόρες προσπάθειες εξολόθρευσής τους. 

Ο πόλεμος, με αφετηρία το μακρινό 2011, προκάλεσε το ενδιαφέρον των μεγάλων παγκόσμιων και περιφερειακών δυνάμεων. Οι ΗΠΑ και τα κράτη της δυτικής Ευρώπης από την αρχή τάχθηκαν κατά της συριακής κυβέρνησης και υποστήριξαν χρηματικά την ένοπλη αντιπολίτευση, χωρίς εξαίρεση για τους ισλαμιστές και φονταμενταλιστές. Η αλήθεια είναι ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική έβλεπε με καλό μάτι την αποσταθεροποίηση της Συρίας , στο πρότυπο του Ιράκ φυσικά, άσχετα από το γεγονός ότι αυτό <<γύρισε μπούμερανγκ>> . Το 2015, και ενώ η συριακή κυβέρνηση βρισκόταν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, η Ρωσία έσπευσε να της προσφέρει τη συνδρομή της. Η Ρωσική στρατιωτική εμπλοκή στη Συρία, με τη μορφή αεροπορικών κυρίως επιχειρήσεων, ενίσχυσε τον Άσαντ . Μία προς μία οι περιοχές της Συρίας απελευθερώνονταν από τις κυβερνητικές δυνάμεις. Η Ρωσία ευελπιστεί ότι με την επέμβασή της θα αυξήσει την παρουσία της στο διεθνές περιβάλλον και θα ελέγχει μια χώρα-κλειδί για τον έλεγχο της περιοχής. Συνοδοιπόρος της Ρωσίας και της Συρίας είναι και το ιρανικό καθεστώς. Το Ιράν, προκειμένου να αυξήσει την επιρροή του στο Ιράκ και τη Συρία, εξοπλίζει σιίτες μουσουλμάνους και υποστηρίζει σθεναρά τον Άσαντ. Πραγματικός στόχος του Ιράν είναι να εμποδίσει κάθε ανάμιξη του Ισραήλ στην περιοχή και αντίστροφα.

Ένα μεγάλο κεφάλαιο στην αιματηρή αυτή ιστορία, είναι η εμπλοκή της Τουρκίας  και – σε μικρότερο βαθμό- της Σαουδικής Αραβίας. Οι δύο αυτές χώρες, χωρίς φανερά κοινά συμφέροντα πλην της ανάσχεσης του Ιράν, χρηματοδότησαν (η Τουρκία σαφώς συνεχίζει) τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους ώστε να ανατρέψουν το συριακό καθεστώς. Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία και η κυβέρνηση του Ερντογάν ανησυχούν για τους Κούρδους. Οι τελευταίοι, που συγκεντρώνονται κυρίως στη Βόρεια Συρία, ανέλαβαν το έργο της συντριβής του ISIS , πετυχαίνοντας μια de facto αυτονομία, χωρίς ωστόσο να έχουν συγκρουστεί με τον πρόεδρο Άσαντ. Εξαιτίας του φόβου ότι αυτό που πέτυχαν οι Κούρδοι της Συρίας μπορεί να θέλουν να το μιμηθούν οι Κούρδοι της Τουρκίας, η κυβέρνηση Ερντογάν εξαπέλυσε από το 2016 στρατιωτική επίθεση στις κουρδικές θέσεις στη Βόρεια Συρία. Παράλληλα, η Άγκυρα υποστήριξε οικονομικά και στρατιωτικά αντικυβερνητικές δυνάμεις και ακραίους ισλαμιστές , μετατρέποντάς τους σε μισθοφόρους της έναντι των Κούρδων.

Η υπόθεση του συριακού πολέμου δεν είναι εύκολη. Αυτό το ρευστό μοτίβο συμμαχιών και αντιτιθέμενων δυνάμεων μπορεί να καταλήξει σε μία αδιάκοπη σφαγή με κληροδότημα την μετατροπή της Συρίας σε failed state (κάτι που φαίνεται να απομακρύνεται οριστικά από το προσκήνιο) και μία ακόμη ενίσχυση των προσφυγικών ροών προς την Ευρώπη καθώς και τη στροφή της τρομοκρατίας στη Δύση.