Γιώργος Σιακαντάρης: Μεταπολιτική είναι η μετατροπή της πολιτικής απλώς σε ζήτημα διαχείρισης όμοιων λύσεων

Ο καθηγητής Κοινωνιολογίας και αρθρογράφος Γιώργος Σιακαντάρης μιλά στους Κωνσταντίνο Μανίκα και Αλέξανδρο Κριτσίκη για τη Μεταπολίτευση, τη μετά πολιτική και πολλά άλλα, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050;». 

1. Πώς βλέπετε το μέλλον της πολιτικής και των πολιτικών κομμάτων στο πλαίσιο της μεταδημοκρατίας ή της νεωτερικότητας, τα οποία διαπραγματεύεστε, αν δεν κάνω λάθος και στο τελευταίο σας βιβλίο; 

Τα φαινόμενα της μεταδημοκρατίας, της μεταπολιτικής και των μετακομμάτων στο βιβλίο μου «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050;» από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια εξετάζονται ως εκείνες οι πτυχές του δημόσιου βίου, όπου οι πολίτες δεν καλούνται πλέον να ψηφίζουν μεταξύ εναλλακτικών επιλογών, αλλά μόνο τους καλυτέρους «ειδικούς» για τις ίδιες επιλογές. Αυτοί οι «ειδικοί» κατανοούν δήθεν καλύτερα από τους πολιτικούς τα σύγχρονα και πολύπλοκα προβλήματα. Το μόνο σίγουρο είναι πως αγνοούν το δημόσιο συμφέρον. Από την άλλη, υποτίθεται πως ως αντίδραση στην ομογενοποίηση των πολιτικών διαφορών, γεννιόνται οι «μεσσίες». Αυτοί που δήθεν δεν έχουν καμία σχέση με τους προηγούμενους πολιτικούς. Αυτοί που αντί των αξιών και του προγράμματος του κόμματός τους πουλούν το «πετυχημένο» βιογραφικό τους. Από αυτές τις δυο εξελίξεις ξεκινά η κρίση εμπιστοσύνης στις δημοκρατίες. Σε αυτές τις συνθήκες ο λύκος χαίρεται. Και ο λύκος είναι η Ακροδεξιά. Τελικά μεταπολιτική είναι η μετατροπή της πολιτικής απλώς σε ζήτημα διαχείρισης όμοιων λύσεων τις οποίες κατανοούν καλύτερα οι τεχνοκράτες, μεταδημοκρατία η μετατροπή της δημοκρατίας σε σύστημα αδιάφορο για την ισότητα και μετακόμμα είναι η μετατροπή του κόμματος σουπερμάρκετ σε κόμμα μιας ρευστής βάσης που συνεχώς αλλάζει και ανατρέπει τις αρχές και τις αξίες του κόμματος. Ο τόνος εδώ δίνεται στο «ρευστή», όπως αυτή που προσέρχεται να ψηφίζει στις εκλογές διαφορετικών κομμάτων. Αν υπάρξει αντίδραση και αντίσταση σ’ αυτές τις τάσεις, θα υπάρξει και αναστροφή της κίνησης προς τα φαινόμενα του «Μετά».

 

2. Ποια είναι η μεγαλύτερη κατάκτηση της Μεταπολίτευσης και ποιο το μεγαλύτερο πρόβλημα της; 

Καταρχάς να πούμε πως δεν υπάρχει μια μεταπολίτευση, αλλά πολλές γι’ αυτό και υπάρχουν και διαφορετικές εκτιμήσεις για το τέλος τους. Αλλά ανεξαρτήτως αυτής της διαπίστωσης η επιτυχία της Μεταπολίτευσης ήταν ή εδραίωση της δημοκρατίας. Η χούντα τελείωσε τον Ιούλιο του 1974. Έκτοτε, παρά τις κάποιες αυταρχικές παρεμβάσεις της εξουσίας, δεν αμφισβητήθηκε σοβαρά η πλουραλιστική δημοκρατία. Ως αποτέλεσμα της εδραίωσης της δημοκρατίας ήλθε και η συμμετοχή της χώρας στον πυρήνα της τότε ΕΟΚ και στη συνέχεια της ΕΕ. Επίσης η ελληνική κοινωνία που ως το 1974 ήταν μια βαθιά διχασμένη κοινωνία σε «εθνικόφρονες» και «μιάσματα» ενοποιήθηκε. Το κράτος που «ανήκε» στους «εθνικόφρονες» έγινε κράτος όλων των Ελλήνων, αν και φυσικά οι διαφορετικές ταξικές θέσεις δεν έπαψαν να μειώνουν αυτή την ενοποίηση. Σήμερα η Ελλάδα είναι μια σταθερή δημοκρατία που δεν απειλείται από εξωγενείς παράγοντες (στρατός, πραξικοπήματα κλπ.), παρά μόνο από εσωγενείς (κρίση εμπιστοσύνης στο κομματικό και πολιτικό σύστημα). Και εδώ εντοπίζω το μεγαλύτερο πρόβλημα της Μεταπολίτευσης. Πολλοί θεωρούν πως ο λαϊκισμός ήταν και είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα της. Διαφωνώ. Αν και φυσικά και αυτός έχει βάλει το χεράκι του στα προβλήματα της περιόδου. Το μεγαλύτερο όμως πρόβλημα της ήταν η διευρυνόμενη απόσταση μεταξύ των ισχυρών του πλούτου και των άλλων κοινωνικών και ταξικών ομάδων. Θυμάστε που μιλούσαμε για τη σύγκλιση των χωρών της ΕΕ; Ελάχιστα όμως μιλήσαμε, όλα αυτά τα χρόνια, για τη σύγκληση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών αυτής της χώρας. Αν και συνολικά το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε μέχρι την χρεοκοπία του 2008, οι ανισότητες διευρύνθηκαν, μάλιστα πολύ περισσότερο μετά το 2008. Και αυτό ρίχνει τη σκιά του σήμερα στην κρίση εμπιστοσύνης τόσο ως προς τα κόμματα, όσο και ως προς τη δημοκρατία γενικότερα.

3. Ποιοι είναι οι κυρίαρχοι παράγοντες που καθορίζουν πλέον την κοινωνική δυναμική στην εποχή μας; 

Είναι η καθοδική κοινωνική και ατομική κινητικότητα. Εξαιτίας της ανεβαίνει και ο εθνικολαϊκισμός και η Ακροδεξιά. Όσο οι κοινωνίες μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980 κινούνταν ανοδικά, λίγος χώρος έμενε για την Ακροδεξιά και τους εθνικολαϊκιστές. Έκτοτε λόγω της οικονομικής παγκοσμιοποίησης, χωρίς και την πολιτική, χάθηκε το όπλο της «προοδευτικής φορολογίας» και έτσι η κοινωνική κινητικότητα έγινε καθοδική. Μόνο η παγκοσμιοποίηση της Πολιτικής μπορεί να ανατρέψει αυτή την τάση.

4. Ισχύουν οι ιδεολογικοί διαχωρισμοί έτσι όπως τους βιώσαμε τις προηγούμενες δεκαετίες, κι αν όχι τι έρχεται να τις αντικαταστήσει;

Πολλοί, ίσως οι περισσότεροι, ισχυρίζονται πως η διάκριση Αριστεράς- Δεξιάς έχει τεθεί πλέον στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Φαινομενικά έχουν δίκιο. Όχι όμως για τους  λόγους που στηρίζουν αυτή τη θέση τους. Ότι δηλαδή πλέον τα προβλήματα δεν έχουν  χρώμα και ότι πλέον αυτό που προέχει είναι να πιάνουμε τα ποντίκια και όχι το χρώμα της γάτας που θα τα πιάσει. Εν μέρει, όσο και να σας φανεί παράδοξο, έχουν δίκιο, αν το δούμε από τη σκοπιά του γεγονότος πως την είσοδο στη φάση της οικονομικής παγκοσμιοποίησης δεν την ακολούθησε και η πολιτική. Έτσι φάνηκαν, και σε πολλές περιπτώσεις και έτσι έγινε, πως οι δυο πόλοι πλέον είναι το ίδιο. Αυτό ακριβώς, η ομογενοποίηση των πολιτικών των δυο πόλων, είναι μια από τις αιτίες της ανόδου της Ακροδεξιάς. Αυτή διατείνεται πως όλοι είναι ίδιοι και μόνο αυτή διαφέρει. Έτσι αντί να υπάρξει μια προοδευτική απάντηση στο νεοφιλελεύθερο δόγμα «Δεν υπάρχει εναλλακτική», υπήρξε μια ακροδεξιά απάντηση. Επομένως η αναγέννηση, με εντελώς νέους τρόπους, και όχι η εξάλειψη αυτής της διάκρισης είναι και ο μόνος δρόμος για την ήττα των ακροδεξιών.

5. Τι μπορεί να επαναφέρει την εμπιστοσύνη των πολιτών στα κόμματα. Είναι θέμα θεσμικών παρεμβάσεων ή αξιοπιστίας των προσώπων; 

Είναι και τα δύο. Μάλλον πιο σωστά η απουσία θεσμικών αλλαγών στον τρόπο λειτουργίας των κομμάτων, των κοινοβουλίων, των κυβερνήσεων, των διεθνών οργανισμών είναι η αιτία που χάνεται η αξιοπιστία των προσώπων. Από την άλλη η μη ύπαρξη αξιόπιστων  ή και χαρισματικών πολιτικών εμποδίζει τις θεσμικές παρεμβάσεις που θα οδηγούσαν τις δημοκρατίες ν’ ανακτήσουν την  χαμένη τους εμπιστοσύνη.

 

6. Πως είδατε τις εκλογές στο ΠΑΣΟΚ; Πιστεύετε ότι θα μπορεί να εκφράσει και πάλι τον χώρο της Αριστεράς και να τον ενώσει υπό την ηγεσία του σε ένα ενιαίο σχήμα ώστε να αποτελέσει το θεσμικό αντίβαρο εξουσίας απέναντι στην κεντροδεξιά του Μητσοτάκη;

Με δεδομένη την αντίθεση μου, από το 2004, στην εκλογή από τη ρευστή βάση και όχι από τη βάση των πραγματικών μελών ενός κόμματος, θεωρώ πως το ΠΑΣΟΚ  μπορεί με σιγουριά να ατενίζει το μέλλον του ως δεύτερο αυτόνομο κόμμα. Όχι όμως και ως αυτοδύναμος πόλος εξουσίας, όπως ήταν ως το 2009. Για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει αυτό και η ηγεσία του να ηγηθεί της δημιουργίας κάτι νέου στον χώρο της σοσιαλδημοκρατίας, το οποίο θα συναντηθεί με τις υπόλοιπες δημοκρατικές αριστερές δυνάμεις.  Μπορεί; Ο χρόνος θα δείξει. Προσωπικά αν και το εύχομαι να μπορεί, δεν πιστεύω πως η νέα παλιά του ηγετική ομάδα το θέλει και το μπορεί.