Συναίνεση και κατευνασμός οδηγούν σε κατάρρευση κοινωνία και κράτος

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος – Σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Φαντάζομαι, όλοι θυμόμαστε την πρόσφατη κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας. Αιτία για την χρεοκοπία της χώρας ήταν ο δημοσιονομικός της σχεδιασμός – τρόπος του λέγειν – ή μάλλον καλύτερα εκτροχιασμός. Αλλά ο άστοχος και τελικά αποτυχημένος δημοσιονομικός της σχεδιασμός ανέδειξε τόσο την ανεπάρκεια του τραπεζικού της συστήματος όσο και τις παθογένειες της ελληνικής αγοράς και επιχειρήσεων.

Έτσι, λοιπόν, η ελληνική οικονομία βίωσε ταυτόχρονα κρίση χρέους, τραπεζών και ανταγωνιστικότητας. Χαρακτηριστικά ήταν τα παραδείγματα και μορφές εύκολου και ασύστολου πλουτισμού. Και τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν, από εικονικά τιμολόγια, επιδοτήσεις μέχρι και διακοποδάνεια, κοτεροδάνεια, μετοχοδάνεια ακόμη και παρατράπεζες που βιώσαμε αρχικά κατά την περίοδο της «Αλλαγής» και του «Εκσυγχρονισμού» αργότερα.

Εικονικά τιμολόγια που αποσκοπούσαν και πετύχαιναν ευρείας κλίμακας φοροδιαφυγή. Μια πρακτική που αφενός βασιζόταν στην εκμετάλλευση ενός κακοσχεδιασμένου, προβληματικού, δαιδαλώδους και μη στοχευμένου καταρχήν σε μακροπρόθεσμη και σταθερή πολιτική φορολογικού συστήματος. Αφετέρου σε ένα μηχανισμό που συνεχίζει να χαρακτηρίζεται από αναποτελεσματικότητα, διαφθορά και υδροκεφαλισμό και ακόμα και μετά την πολυσυζητημένη ψηφιοποίηση του να βασίζεται στις υψηλού κόστους – τόσο για το κράτος όσο και για τον πολίτη – υπηρεσίες του αλλά και να ενθαρρύνει τεράστια ποσοστά παραοικονομίας.

Επιδοτήσεις που όπως αποδείχτηκε δόθηκαν με βάση μια στρεβλή και παρωχημένη διαδικασία αξιολόγησης αλλά και ένα χαλαρό και αμφιλεγόμενο έλεγχο εκταμιεύσεων των χρημάτων. Επιδοτήσεις που δόθηκαν χωρίς να υπάρχει ολοκληρωμένος αναπτυξιακός σχεδιασμός και παράλληλες μεταρρυθμίσεις. Και που σε κάποιες περιπτώσεις η χώρα, εξαιτίας της κακοδιαχείρισης τους, καταγγέλθηκε, καταδικάστηκε και κλήθηκε να τις επιστρέψει εντόκως πίσω στα ευρωπαϊκά ταμεία. Και που σε άλλες, εξαιτίας της απουσίας ολοκληρωμένου αναπτυξιακού σχεδίου, αδυνατεί να τις απορροφήσει.

Ένα τραπεζικό σύστημα που ενθάρρυνε την δημιουργία παρατραπεζών μέσα από την χρηματοδότηση εικονικών μεταχρονολογημένων επιταγών και αλληλόχρεων χρηματοδοτικών λογαριασμών και δημιούργησε «φούσκες» στα ακίνητα, στις μετοχές και στην κατανάλωση στηρίζοντας μια καιροσκοπική και μη παραγωγική και ανταγωνιστική επιχειρηματικότητα και μια ασύστολη καταναλωτική συμπεριφορά. Μέσα από ένα τραπεζικό σύστημα, αρκετά στελέχη του οποίου συμμετείχαν στην διαμόρφωση αυτής της παρωδίας ανάπτυξης και που όχι μόνο δεν έχουν τουλάχιστον περιθωριοποιηθεί από την αγορά αλλά και συνεχίζουν να κατέχουν ενεργό ρόλο και λόγο ακόμη και σήμερα.

Και έτσι διαμορφώθηκαν συγκεκριμένες ελίτ. Οι ελίτ της ελληνικής κοινωνίας ήταν ο εργατοπατέρας, ο δημόσιος υπάλληλος, το τραπεζικό στέλεχος και ο κρατικοδίαιτος επιχειρηματίας. Η περιωπή και το κύρος επιτυγχάνονταν σχεδόν αποκλειστικά με το να γίνεται κανείς δημόσιος υπάλληλος ή και τραπεζικό στέλεχος. Κρατικοδίαιτοι επιχειρηματίες έχαιραν εκτίμησης και αναγνώρισης. Ξεβλαχέψαμε την εποχή που ήταν της μόδας να μη θέλει κανείς να’ χει τη ρετσινιά του τίμιου ανθρώπου. Έβλαπτε στη σταδιοδρομία του· όλοι τον έπαιρναν για χαζό.

Ήταν οι εποχές που ζούσαμε το όνειρο που η Ψωροκώσταινα ξαφνικά μέσα σε μια νύχτα του 2002 είχε μεταμορφωθεί και με τη βούλα Ευρώπη, με ισχυρό νόμισμα, ισχυρό τραπεζικό σύστημα και ισχυρό κράτος. Βιώσαμε γενιές αφισοκολλητών, κλακαδόρων, μελών κλαδικών και τοπικών κομματικών οργανώσεων και εργατοπατέρων που ούτε στον ύπνο τους δεν το ’χαν δει ποτέ, να κάνουν καριέρα στο δημόσιο αλλά και τραπεζικό τομέα και να καθαρίζουν έναν σκασμό λεφτά, σχεδόν από το πουθενά.

Ο ιδιωτικός τομέας, με την θερμή στήριξη του δημοσίου, συνεχίζει να λειτουργεί με τρόπο αντιπαραγωγικό, με τους πόρους να μετακινούνται από τους εμπορεύσιμους στους προστατευμένους τομείς, που ζούσαν από τις κρατικές επιδοτήσεις και παρεμβάσεις και τη «φούσκα» της κατανάλωσης. Η δε υγιής επιχειρηματικότητα θάβεται στην αντίσταση του δημοσίου τομέα και κράτους να μεταρρυθμιστεί και να προσαρμοστεί στις ανάγκες μιας ελεύθερης παγκοσμιοποιημένης αγοράς και πρόσφατα 4ης βιομηχανικής επανάστασης.

Ακόμη και σήμερα, δεν μάθαμε τίποτα από όλα αυτά ή έστω και άθελα μας συνεχίζουμε να τα ενθαρρύνουμε; Οι γενναίες προσπάθειες της τριετούς διακυβέρνησης Σαμαρά, όπου μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα έγιναν απαραίτητες μεταρρυθμίσεις πολλών δεκαετιών και η χώρα έδειξε να ανακτά την χαμένη της ανταγωνιστικότητα, αξιοπιστία και να μπαίνει σε ένα ενάρετο κύκλο, διακόπηκαν βίαια και καθεστωτικά από τους οπαδούς του φαύλου κύκλου. Αλλά και η σημερινή κυβέρνηση παρουσιάζεται φοβική στο να τις συνεχίσει. Δεν έχουμε καταλάβει ακόμα πόσο κακό κάνουμε όταν ανεχόμαστε τη γενική τάση κομμάτων που θέλουν να δικαιώνουν την ύπαρξη τους με το να σώζουν το κράτος (ή το λαό) από τους εχθρούς του. Τάση καθαρά τυραννικών καθεστώτων!

Χωρίς να σπάσεις αυγά ομελέτα δεν γίνεται, λοιπόν. Δυστυχώς οι γενναίες προσπάθειες της κυβέρνησης Σαμαρά διακόπηκαν βίαια και η Ελλάδα παραμένει ακόμη και σήμερα ένα είδος κορπορατιστικής κοινωνίας στην οποία οι οργανωμένες συντεχνίες μοιάζουν με οιονεί ανεξάρτητα και αυτοδιοικούμενα «φέουδα». Και μια κολεκτιβιστική κοινωνία ονομάζεται και κλειστή κοινωνία… μια κοινωνία στην οποία τα άτομα δεν αντιμετωπίζουν προσωπικές αποφάσεις. Μια κοινωνία που εσκεμμένα αποσπώνται εισοδήματα και πλούτος από ένα υποσύνολο προς όφελος ενός άλλου υποσυνόλου. Μια κοινωνία που θέλει τα άτομα να αισθάνονται οικονομικά ασφαλή αλλά όχι ελεύθερα. Μπορεί να φταίνε τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, δεν ξέρω, πάντως το επιτελικό κράτος δείχνει να εντείνει παρά να μετριάζει αυτήν την πραγματικότητα.

Η μακροχρόνια οικονομική κρίση έχει ελαττώσει την κατανάλωση, αλλά σε επίπεδο νοοτροπίας και σχεδιασμού η Ελλάδα παραμένει δέσμια του ίδιου φαύλου κύκλου. Από τις ανεξέλεγκτες πορείες και φασιστικού τύπου ακτιβισμό και δικαιωματισμό των μειοψηφιών μέχρι την αδυναμία αλλαγής αναπτυξιακού μοντέλου, συνεχίζεται η καθολική συντριβή του κράτους δικαίου, αστικής δημοκρατίας και ενάρετου κύκλου καθώς δεν υπάρχουν πουθενά κανόνες που να εφαρμόζονται πάντα και χωρίς εξαιρέσεις. Με την οικονομική της κατάρρευση, καταλάβαμε ποιες αποδείχτηκαν οι γραμμές άμυνας της; Αφού κάποιοι πήραν τα πακέτα από τις εθελούσιες, τα νυχάδικα και τα σουβλατζίδικα φύτρωναν σαν τα μανιτάρια μετά τη βροχή.

Ο ψηφιακός μετασχηματισμός από μόνος του δεν αλλάζει τα πράγματα και η χώρα παραμένει δέσμια, έστω ψηφιακά, ενός, σε όλους τους τομείς και τα επίπεδα, μυωπικού σχεδιασμού και συνεχίζει να στηρίζεται στην ίδια παρωχημένη λογική των επιδοτήσεων – πρόσφατα διείσδυσαν δε και σε εταιρείες επιχειρηματικών κεφαλαίων και στα, μόνο κατ’ ευφημισμό, cluster επιχειρήσεων –, σε ένα τραπεζικό τομέα που, ακόμη και μετά από μια δεκαετή κρίση και δεκάδες δισεκατομμυρίων ευρώ στήριξης, γίνονται νωχελικές προσπάθειες εξυγίανσης και σε ένα κράτος που παρουσιάζεται χαλαρό στις μεταρρυθμίσεις.

Παρά την σωρεία των πολυδιαφημιζόμενων δυνητικών επιδοτήσεων η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να δημιουργήσει ακόμα ένα θεσμικό πλαίσιο προκειμένου το ταλέντο να μετασχηματιστεί σε θετική δύναμη. Η σημερινή κυβέρνηση συνεχίζει να υποστηρίζει το δόγμα της συναίνεσης και κατευνασμού σε όποιον αντιδρά απέναντι της, τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων, επειδή θεωρεί ότι μόνο έτσι θα μπορέσει να οδηγήσει την χώρα σε μια αόριστη για εμένα αλλά νέα για αυτή εποχή.

Κάποιοι, ποταμίσιοι κυρίως, κύκλοι στην κυβέρνηση αλλά και στο κυβερνών κόμμα για να επιλέγουν την συναίνεση και τον κατευνασμό μάλλον αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν ότι δεν υπάρχει επιστροφή σε μια αρμονική φυσική κατάσταση. Κάθε φορά που συμβιβαζόμαστε με όσους θέλουν να μας γυρίσουν πίσω, πρέπει να πορευτούμε ως το τέρμα του δρόμου μαζί τους, να επιστρέψουμε στη ζωή των θηρίων. Και αυτό δεν λέγεται ενάρετος αλλά φαύλος κύκλος.

Έχοντας η χώρα να αντιμετωπίσει σοβαρούς κινδύνους και προκλήσεις, τόσο οικονομικούς όσο και εθνικούς, οι κύκλοι αυτοί δυστυχώς παρασύρουν επικίνδυνα πλέον την κυβέρνηση, και δεν ξέρω τι λένε οι δημοσκοπήσεις ή αν θα διαψευστώ, αλλά η καθυστέρηση ή και αδυναμία μας να βγούμε από τον φαύλο αυτό κύκλο σε συνδυασμό με την απουσία εθνικού οράματος, προσωπικά πιστεύω αλλά και από ότι δείχνουν τα πράγματα σπρώχνει επικίνδυνα την χώρα σε μια συνακόλουθη πολιτική αστάθεια, η οποία τελικά θα οδηγήσει σε μια ακόμα κατάρρευση τόσο του κράτους, όσο και της κοινωνίας, καθώς εντός του φαύλου αυτού κύκλου διαφορετικές ομάδες θα συνεχίσουν, πιο έντονα αυτή τη φορά, να συγκρούονται για τον έλεγχο των κλειστών θεσμών – το ένα υποσύνολο θα επιχειρεί να αποσπάσει εισοδήματα και πλούτο από το άλλο.