Παράγοντες διαμόρφωσης της εξωτερικής πολιτικής του 1821 και οι επιδιώξεις των επαναστατημένων Ελλήνων
Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης
Ήδη από την προεπαναστατική περίοδο η εγκατάσταση πολυπληθών ελληνικών κοινοτήτων και επιφανών Ελλήνων στην Ρωσία, οι οικονομικές δραστηριότητες Ελλήνων ναυτικών και εμπόρων στην περιοχή της μεσημβρινής Ρωσίας ( σημερινής Ουκρανίας) η εκεί ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας και το γεγονός ότι στην ρωσική κρατική μηχανή είχαν καταλάβει νευραλγικές θέσεις Έλληνες λόγω των ικανοτήτων τους αλλά και της τσαρικής εύνοιας. Με πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις εκείνης του Ιωάννη Καποδίστρια στο τσαρικό διπλωματικό σώμα που είχε ανέλθει μέχρι το αξίωμα του υπουργού Εξωτερικών και του Αλέξανδρου Υψηλάντη στο ρωσικό στράτευμα που υπήρξε υπασπιστής του Τσάρου. Είχε σφυρηλατήσει ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στον υπόδουλο ελληνισμό και την ομόδοξη Ρωσία ενισχύοντας για μία ακόμη φορά την προσδοκία μίας αποφασιστικής ρωσικής υποστήριξης σε μία πιθανή ελληνική επανάσταση. Μία ελπίδα που στο παρελθόν πολλές φορές αποδείχτηκε απατηλή.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στην θρυλική του προκήρυξη << Μάχου Υπέρ Πίστεως και πατρίδος>> της 24ης Φεβρουαρίου 1821 καλλιέργησε αυτή την προσδοκία με έναν χαρακτηριστικό υπαινιγμό « ε και θέλετε ιδεί μίαν κραταιάν δύναμιν να υπερασπισθεί τα δίκαια μας».
Στον ίδιο ιστορικό χρόνο ο θαυμασμός της ευρωπαϊκής διανόησης για τα επιτεύγματα του κλασικού ελληνικού πολιτισμού η προσδοκία πως θα έρθει η στιγμή που η χριστιανική και πολιτισμένη Ευρώπη θα συγκινηθεί από τα δεινά που υφίστανται οι υπόδουλοι Ελληνες και θα προστρέξει για να βοηθήσει με ποικίλους τρόπους την υπόθεση της ελευθερίας της ελληνικής, χριστιανικής ανατολής. Δημιούργησε μία νέα ελπίδα της βοήθειας από την δύση σε μία ενδεχόμενη ελληνική επανάσταση.
Όμως στην αρχή του 19ου αιώνα στις ελληνικές χώρες είχε επικρατήσει η αντίληψη ότι οι Ελληνες μπορούσαν και όφειλαν να διεκδικήσουν μόνοι τους την ελευθερία τους. Αντίληψη που συνοψίστηκε στην ιστορική ρήση << ξένου σπαθί δεν πρόκειται να ελευθερώσει την Ελλάδα>>.
Κατά τα πρώτα έτη του πολέμου της ελληνικής ανεξαρτησίας οι επαναστατημένοι Ελληνες είχαν την ανάγκη να διαλύσουν οποιαδήποτε υπόνοια ότι η ελληνική επαναστατική ενέργεια είχε οποιαδήποτε ιδεολογική συσχέτιση με ανατρεπτικά κοινωνικά κινήματα όπως των καρμπονάρων και των Γιακωβίνων. Εστιάζοντας παράλληλα στο να δημιουργήσουν την αίσθηση στους ευρωπαϊκούς κύκλους πως η ελληνική επανάσταση ήταν μία αμιγώς εθνική και χριστιανική επανάσταση. Αυτή άλλωστε είναι και μία από τις αιτίες του πλήρους παραγκωνισμού του εμβλήματος και του σήματος της Φιλικής Εταιρείας. Την οποία εύκολα τα αντιδραστικά στοιχεία που διεύθυναν την ιερή συμμαχία θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν ως στασιαστική και ανατρεπτική οργάνωση.
Είναι χαρακτηριστικό πως σαφείς αναφορές στην αμιγώς εθνική «ιδεολογία της επανάστασης» που απόρριπταν παράλληλα συχνά με τρόπο εμφατικό κάθε κοινωνική ανατροπή βρίσκουμε σε όλα τα κείμενα ιδιαίτερα της πρώτης επαναστατικής περιόδου. Με πιο χαρακτηριστική την πιο θρυλική προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη << Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος>>, στην διακήρυξη της Μεσσηνιακής Γερουσίας, του Αχαϊκού διευθυντηρίου, αλλά και της πρώτης εθνοσυνέλευσης. Άλλωστε η ίδια προϋπόθεση είναι εμφανής και στην δημηγορία του Κολοκοτρώνη που απότρεψε την εμφύλια αιματοχυσία ανάμεσα στον στρατό και τους τοπικούς προκρίτους ακριβώς << για να μην μας που οι Ευρωπαίοι Καρμπονάρους>>/
Αξίζει να σημειωθεί πως η πλέον φιλοδυτική μορφή της επανάστασης του 1821 και μετέπειτα αρχηγός του Αγγλικού κόμματος με ξένους παράγοντες επιχειρεί να διαλύσει κάθε υπόνοια κινδύνους, επιχειρεί να διαλυθεί κάθε υπόνοια κινδύνου των επαναστατημένων Ελλήνων με τον καρποναρισμό.
Στην διάρκεια του πολέμου της ελληνικής ανεξαρτησίας οι Ελληνες επιζήτησαν από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις ουσιαστικότερη υποστήριξη, προστασία και δάνεια. Παράλληλα επιχειρούσαν να καταστήσουν γνωστή στην Ευρώπη και ότι αναζητούν βασιλιά από κάποια βασιλική οικογένεια της Ευρώπης. Γεγονός που δήλωνε με σαφήνεια πως το υπό διαμόρφωση ελληνικό κράτος θα έμενε συνεπές προς την αρχή της νομιμότητας, των ancient regimes που υποστήριζε η ιερή συμμαχία.
Είναι σαφές πως η προσδοκία υποστήριξης από κάποια μεγάλη δύναμη, Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία διαμόρφωσε τις πολιτικές συμπάθειες αλλά και το πολιτικό περιβάλλον που οδήγησε στον σχηματισμό των πρώτων πολιτικών ομάδων που σε ύστερη περίοδο μετεξελίχτηκαν σε κόμματα.
Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο το γεγονός πως για την συγκρότηση των πρώτων πολιτικών κομμάτων έδειξαν έντονο ενδιαφέρον οι απεσταλμένοι των μεγάλων δυνάμεων στην επαναστατημένη Ελλάδα. Γεγονός που αποδεικνύει πως ήδη από την πρώτη περίοδο της ελληνικής επανάστασης και παρά την ισχυρή επίδραση που είχαν οι αντιλήψεις της ιερής συμμαχίας στις πρωτεύουσες και τις κυβερνήσεις τους. Υπάρχουν κύκλοι και σχολές σκέψης και στις τρεις μεγάλες δυνάμεις που θα υποστήριζαν την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους επιδιώκοντας παράλληλα η δική τους χώρα να έχει όσο το δυνατόν ισχυρότερη επιρροή στο νεοσύστατο κράτος ώστε να διαμορφώσει υπέρ της, τόσο τους εσωτερικούς πολιτικούς συσχετισμούς όσο κυρίως και τον διπλωματικό προσανατολισμό της υπό ίδρυση ελληνικής κρατικής οντότητας. Γεγονός που συνοδεύει πως η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην εσωτερική και την εξωτερική πολιτική ενός κράτους είναι απλά νοητή και πως στο πεδίο των εφαρμοσμένων πολιτικών η εσωτερική συγκρότηση και η εξωτερική πολιτική αλληλεπιδρούν επηρεάζοντας άμεσα η μία την άλλη.
Επομένο ήταν λοιπόν τα πρώτα ελληνικά κόμματα να ήταν κόμματα εξωτερικής πολιτικής, κόιμματα ελπίδας όπως χαρακτηρίστηκαν ήδη από την εποχή εκείνη.
Είναι γεγονός πως η επίσημη διπλωματία των Μεγάλων Δυνάμεων ενθάρρυνε αυτές τις πολιτικές κινήσεις και όπως αναφέραμε επιτετραμμένοι τους, υπήρξαν φορείς μυστικής διπλωματίας που προκάλεσαν αυτές τις κινήσεις με στόχο να προωθήσουν τα συμφέροντα των δυνάμεων που εκπροσωπούσαν.
