Η Γαλλία του 1789

Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης

Η Γαλλία του 1789 είχε τα ίδια σχεδόν γεωγραφικά όρια με τα αντίστοιχα της σημερινής Γαλλίας ενώ ο πληθυσμός της προσέγγιζε τα 26 εκατομμύρια ανθρώπους. Παρότι ήταν η ισχυρότερη ευρωπαϊκή δύναμη της εποχής αντιμετώπιζε οξύτατα οικονομικά προβλήματα που προερχόταν από το αναχρονιστικό και συνάμα άδικο κοινωνικό και οικονομικό της σύστημα που ήταν το ίδιο με το αντίστοιχο της μεσαιωνικής φεουδαρχίας και χαρακτηριζόταν από πλήρως ανελαστικές οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις.

Ήδη από την εποχή της πρώιμης νεωτερικότητας το γαλλικό μοντέλο είχε δεχτεί πλήγματα από την φιλελεύθερη κοσμοθεωρία των διαφωτιστών.

Οι περισσότεροι ιστορικοί συγκλίνουν στην άποψη πως αυτό το αναχρονιστικό σύστημα και οι παθογένειες του υπήρξαν και η βασική αιτία για την κολοσσιαία σύγκρουση ανάμεσα στις δύο κυρίαρχες κοινωνικές τάξεις της Γαλλίας, τους ευγενείς της παλιάς αριστοκρατίας που βασιζόταν στην μεγάλη γαιοκτησία και στην ανερχόμενη κοινωνική τάξη των αστών που βασιζόταν στην εμποροβιοτεχνική δραστηριότητα.

Οι ίδιοι ιστορικοί που προέρχονται από την περιβόητη γαλλική σχολή ιστοριογραφίας αυτή των analles εντοπίζουν την κύρια αιτία της έκρηξης της Γαλλικής Επανάστασης κυρίως στην σύγκρουση ανάμεσα στις δύο κυρίαρχες τάξεις, στον έντονο μεταξύ τους ανταγωνισμό που οδήγησε σε μία πρωτοφανή ηθική κατάπτωση και όχι στην αναμφίβολα κακή κατάσταση της γαλλικής οικονομίας που μάλλον λειτούργησε συμπληρωματικά στο περιβάλλον της έντονης κοινωνικής πόλωσης.

Αναμφίβολα η επανάσταση του 1789 υπήρξε μια κοινωνική επανάσταση και μάλιστα η επανάσταση με τα οξύτερα κοινωνικά χαρακτηριστικά που γνώρισε η ανθρωπότητα μέχρι την εποχή εκείνη. Με σαφή αποτελέσματα που άφησαν το αποτύπωμα τους στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις σε πολύ σύντομο ιστορικό χρόνο και μέχρι το 1848 την κομμούνα των Παρισίων και την εμφάνιση στο ιστορικό προσκήνιο των ιδεών του κομμουνισμού σφράγισαν την πολιτική ιστορία της χώρας.

Η Γαλλία του τέλους του 18ου αιώνα ήταν μία κυρίως αγροτική χώρα με αποτέλεσμα να στρέφεται στις αγροτικές εκτάσεις τόσο το ενδιαφέρον για την οικονομία όσο και οι επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Η θυμοσοφία του γαλλικού λαού άλλωστε κωδικοποίησε αυτή την κατάσταση με την φράση << Μονάχα η γη, προσφέρει περισσότερα απ΄όσα παίρνει>>.

Καθώς ολόκληρη η οικονομία περιστρεφόταν γύρω από την αγροτική παραγωγή μία κακή σοδειά ήταν αρκετή για να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην πλειοψηφία των καλλιεργητών ειδικά εκείνων που ενοικίαζαν καλλιεργήσιμες εκτάσεις με πολύ υψηλά μισθώματα.

Είναι σαφές πως τα λαϊκά προβλήματα ήταν κυρίως οικονομικά και κοινωνικά. Χαρακτηριστικά περίπτωση η κατάρρευση των μισθών της συντριπτικής πλειοψηφίας των Γάλλων που εργαζόταν με ημερομίσθια ως οδηγοί αμαξών, αλωνιστές και αγρεργάτες υπήρξε ένα από τα κυριότερα ζητήματα της περιόδου.

Στην ουσία ο παράγοντας που ρύθμιζε συχνά με τρόπο καθοριστικό τις δυσκολίες ή την ομαλή εξέλιξη κάθε οικογενειακού προϋπολογισμού ήταν η αύξηση ή η μείωση βασικών διατροφικών αγαθών όπως του ψωμιού και ευρύτερα. Άλλωστε οι δραματικές αυξομειώσεις στην τιμή του ψωμιού αποτελούσε πολύ συχνά την αφορμή για την έκρηξη λαϊκών εξεγέρσεων. Ένα ευρύτερο κλίμα δυσαρέσκειας επικρατούσε στην Γαλλία και ειδικά στις αγροτικές περιοχές της επαρχίας καθώς οι περισσότερες οικογένειες αντιμετώπιζαν με φόβο το φάσμα της επιβίωσης.

Τυπικά την διακυβέρνηση της Γαλλίας ασκούσε ο μονάρχης που είχε απόλυτες εξουσίες. Ήταν ελέω Θεού βασιλιάς και επομένως υπόλογος αποκλειστικά στον Θεό. Όμως στην πραγματικότητα ο Γάλλος βασιλιάς ήταν όμηρος ενός ευρύτερου συνασπισμού εξουσίας των ευγενών της αυλής , των υπουργών και του ανώτατου κλήρου που του επέβαλαν πολιτικές και άλλες αποφάσεις.

Έδρα του Γάλλου μονάρχη ήταν οι Βερσαλλίες, παρότι πρωτεύουσα του κράτους ήταν το Παρίσι. Οι Γάλλοι βασιλείς κατοικούσαν στο Παλάτι των Βερσαλλιών από το 1664. Οι Βερσαλλίες υπήρξαν σημαντική πόλη κατά τον 18ο αιώνα αλλά παρακμάσαν στην διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης.

Χαρακτηριστικό του ευρύτερου πλέγματος εξουσίας είναι πως η ίδια η βασιλική εξουσία στελεχωνόταν από εννέα υπουργούς: Τον πρώτο τη τάξει υπουργό που ήταν υπουργός οικονομικών. Γεγονός που αποδεικνύει την ιδιαίτερη βαρύτητα που έδινε η γαλλική μοναρχία στην οικονομία, της δικαιοσύνης, του Ναυτικού, των Εξωτερικών, των Ανακτόρων και τέσσερις υπουργούς Επικρατείας του πολέμου.

Παρά την φαινομενική ισχύ και τον συγκεντρωτισμό της υπό τον μονάρχη κεντρικής εξουσίας η Γαλλία στην πραγματικότητα ήταν μία πολυδιασπασμένη κρατική οντότητα. Στην πράξη έμοιαζε με μία ομοσπονδία θεσμικών και εξωθεσμικών κέντρων εξουσίας αλλά και συμφερόντων που ήταν συχνά αντικρουόμενα. Ακόμα και οι αμιγώς γεωγραφικοί διαχωρισμοί ήταν έντονοι καθώς κάθε γαλλική επαρχία είχε δικούς της νόμους και σαφώς διακριτά ήθη και έθιμα. Ταυτόχρονα εσωτερικά τελωνεία διαιρούσαν τις επαρχίες σε διακριτές οικονομικές ζώνες σε τέτοιο βαθμό που ο Μιραμπώ σε ανύποπτο χρόνο είχε αποκαλέσει την Γαλλία << άτακτη μάζωξη ξεκομμένων λαών>>. Ο βασιλιάς ανάθεσε την διοίκηση των επαρχιών σε αντιπροσώπους του η επιλογή των οποίων όχι απλά ουδέποτε υπήρξε αξιοκρατική, αλλά στην πράξη και σε μία περίοδο απόλυτης παρακμής και εκφυλισμού της γαλλικής μοναρχικής διοίκησης είχε καταλήξει να είναι κληρονομική.

Στην ουσία με αυτές τις πρακτικές η γαλλική μοναρχία συγκρότησε μια αμιγώς προσοδοθηρική άρχουσα τάξη που στήριζε το κοινωνικό της status στις δημόσιες θέσεις που καταλάμβανε.

Παρόλα αυτά η ισχυρή λαϊκή αντίδραση στις αυθαιρεσίες αυτής της άρχουσας τάξης αρχικά τουλάχιστον δεν στράφηκε εναντίον του Γάλλου βασιλιά, ούτε κατά του θεσμού της μοναρχίας. Άλλωστε οι επαναστάσεις του 1789 δεν εξεγέρθηκαν έχοντας στόχο την ανατροπή του στέμματος όπως στρεβλά πιστεύεται, ούτε οι διαφωτιστές υποστήριξαν μία πολιτειακή αλλαγή. Αντίθετα σκόπευαν στην θεσμοθέτηση ενός μοντέλου συνταγματικής μοναρχίας αντίστοιχου εκείνου που ήδη είχε καθιερωθεί στην Αγγλία.

Συμπερασματικά επιδίωξη τόσο των Γάλλων διαφωτιστών όσο και των επαναστατημένων Γάλλων ήταν να μετεξελίξουν και να εκσυγχρονίσουν τον θεσμό της γαλλικής μοναρχίας και όχι να τον καταργήσουν.