Για την πρόθεση παραίτησης Σάρατζ στη Λιβύη

Γράφει ο Σίμος Ανδρονίδης *

Πριν από λίγες ημέρες, ο Λίβυος πρωθυπουργός της κυβέρνησης ‘Εθνικής Ενότητας’ Φάγεζ Αλ- Σάρατζ εξεδήλωσε την πρόθεση του να παραιτηθεί. Η πρόθεση παραίτησης έρχεται σε μία στιγμή όπου πραγματοποιούνται διαπραγματεύσεις στο Μαρόκο μεταξύ εκπροσώπων της κυβέρνησης ‘Εθνικής Ενότητας’ και του κοινοβουλίου που εδρεύει στην Ανατολική Λιβύη, όπου μάλιστα ήδη επιχειρούνται εκατέρωθεν συμβιβασμοί με διακύβευμα την εύρεση ενός ‘οδικού χάρτη’ που θα συμβάλλει στην πολιτική επίλυση της χρονίζουσας πλέον ένοπλης εμφύλιας σύγκρουσης. Που εν προκειμένω, θεωρούμε πως έχει κλιμακωθεί τα τελευταία χρόνια, καθότι εμπλέκονται άμεσα, όχι μόνο οι δύο κύριες παρατάξεις (Σάρατζ/Χαφτάρ), αλλά και ένοπλες πολιτοφυλακές που δρουν ανά την επικράτεια και δεν διστάζουν να αλλάξουν συμμαχικό στρατόπεδο.

Σε αυτό το πλαίσιο, θεωρούμε πως εν τοις πράγμασι, εντός της χώρας, λαμβάνει χώρα ένας «υβριδικός πόλεμος» (‘hybrid warfare’), που εναλλάσσει χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στην κλασική μορφή του πολέμου, όπως είναι, για παράδειγμα, η πρόσφατη μάχη για τον έλεγχο της πρωτεύουσας Τρίπολης, με μη συμβατικά μέσα η χρήση των οποίων άπτεται της δράσης παραστρατιωτικών ομάδων και ένοπλων πολιτοφυλακών, που στοχεύουν στον έλεγχο ζωτικών σημείων. Παραπέμποντας στον ορισμό περί «υβριδικού πολέμου» που δίνει ο Hoffman, θα επισημάνουμε πως αυτή η μορφή πολέμου εμπερικλείει «ένα συνδυασμένο μείγμα συμβατικών όπλων και ακανόνιστων τακτικών».1

Η πρώτη έχει να κάνει με το γεγονός της αποτροπής της επίθεσης που εξαπέλυσαν οι δυνάμεις που πρόσκεινται στον στρατάρχη Χαλίφα Χάφταρ την περασμένη άνοιξη, με στρατηγικό διακύβευμα την κατάληψη της Τρίπολης και των στρατηγικής σημασίας υποδομών της. Η συγκεκριμένη απόκρουση της επίθεσης, που επήλθε και λόγω της επιμελητειακής υποστήριξης που προσφέρει η Τουρκία στην κυβέρνηση ‘Εθνικής Ενότητας,’ σταθεροποίηση την εξουσία της στην Τρίπολη και στα περίχωρα της, προσφέροντας της χρόνο για τον σχεδιασμό των επόμενων κινήσεων της. Και η δεύτερη παράμετρος συνδέεται με την πρώτη, στο βαθμό που η απόκτηση χρόνου μετά την απόκρουση της στρατιωτικής επίθεσης στην Τρίπολη, αξιοποιήθηκε για την πραγματοποίηση συνομιλιών, με πρωτοβουλία του καθεστώτος Αλ-Σάρατζ.

Απότοκος αυτής της πρωτοβουλίας προσέγγισης (που επεδίωξε να πλησιάσει δια της πλαγίας οδού την πλευρά Χάφταρ), είναι οι τωρινές διαπραγματεύσεις που πραγματοποιούνται στο Μαρόκο, εκεί όπου στο προσκήνιο τίθεται και η προσωρινή έστω, κατάπαυση του πυρός. Πιο πάνω έγινε λόγος για το στοιχείο της αρχικής έκπληξης, όσον αφορά την δήλωση παραίτησης του πρωθυπουργού ενός μπλοκ που χαίρει κοινωνικής-πολιτικής υποστήριξης. Και το στοιχείο αυτό αίρεται, εάν καταπιαστούμε βαθύτερα με τα τεκταινόμενα στη Λιβύη. Απέχοντας από το να θεωρήσουμε τις κινήσεις της κυβέρνησης ‘Εθνικής Ενότητας’ ως ‘success story’ (‘ιστορία επιτυχίας’), θα τονίσουμε το ό,τι η πλευρά αυτή του πολυ-επίπεδου Λιβυκού μωσαϊκού, δεν κατάφερε να ‘κεφαλαιοποιήσει’ την στρατιωτική της επικράτηση στην Τρίπολη, αξιοποιώντας την προς την κατεύθυνση άσκησης πολιτικών που θα περιστρέφονταν γύρω από τον άξονα της βελτίωσης των υποδομών και των εγκαταστάσεων της πρωτεύουσας, της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των κατοίκων της, της απουσίας συγκρότησης μίας στρατηγικής που θα προέβαλλε το ‘χαρτί’ της ενότητας. 2

Παράλληλα, και παρά τα πολιτικά και στρατιωτικά οφέλη που ενέσκηψαν συνεπεία αυτής της επικράτησης, δεν διαμορφώθηκαν οι όροι για την διεύρυνση της κοινωνικοπολιτικής επιρροής της κυβέρνησης ‘Εθνικής Ενότητας’ και πέραν των ορίων της Τρίπολης και των γύρων περιοχών. Οι διαπραγματεύσεις βέβαια είναι ένα βήμα ‘προς τα εμπρός,’ πολιτικά, δίχως όμως να αποκρύπτουν τα μείζονα ζητήματα διαχείρισης που έπρεπε να χειριστεί η κυβέρνηση.

Όσον αφορά, το πλαίσιο της εμπλοκής διεθνών και περιφερειακών δρώντων στα της Λιβύης, η πρόθεση παραίτησης έτσι όπως εκφράσθηκε, δεν δύναται να μεταβάλλει την στάση και περαιτέρω την στρατηγική συμμαχία μεταξύ της Λιβυκής δομής εξουσίας και της Τουρκίας, κάτι που έθιξε με δηλώσεις του και ο σύμβουλος του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Η Τουρκία, λειτουργώντας υπό το πρίσμα της περιφερειακής επέκτασης που περιλαμβάνει και την Λιβύη που για την ίδια προσδιορίζεται ως ‘ζωτικός χώρος,’ δεν εξαντλεί την συμμαχία της με την κυβέρνηση μόνο στην ύπαρξη Αλ-Σάρατζ στο τιμόνι της. Αντιθέτως, η στο επίκεντρο της συμμαχίας τίθεται η δυνατότητα της ενίσχυσης της, στο σημείο όπου η έμφαση, πέραν των προσώπων, δίδεται στα στρατηγικά της χαρακτηριστικά.

Ως προς αυτό το σημείο, εάν η μία διάσταση της συμμαχίας συναρθρώνεται ή συσχετίζεται με την υπογραφή συμφωνίας οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών μεταξύ Τουρκίας και Λιβυκής κυβέρνησης ‘Εθνικής Ενότητας,’ κίνηση που σπεύδει να επικυρώσει το περιφερειακό πρόσημο της συμμαχίας, φέροντας και τις δύο πλευρές και ιδίως την Τουρκία, στην ‘καρδιά’ της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, τότε, θα ειπωθεί πως η δεύτερη έχει να κάνει με την ίδια την μεταιχμιακή γεωγραφική θέση της Λιβύης που αποτελεί δίοδο, και προς την Ευρώπη, αλλά και προς το εσωτερικό της Αφρικής.

Κάτι που γεω-πολιτικά και γεω-στρατηγικά δεν αφήνει αδιάφορη την Τουρκία, και ως προς την δυνατότητα απόκτησης επιρροής και προγεφυρώματος στην Αφρικανική ήπειρο, ως επιστέγασμα μίας πολιτικής που στοχεύει στην ανάδειξη της Τουρκίας, όχι πλέον σε περιφερειακή δύναμη, αλλά σε ηγεμονική δύναμη αναβαθμισμένης ισχύος, που αναγάγει, διπλωματικά και συμβολικά, την μη κυριαρχική της, παρελθοντική εμπλοκή σε συγκεκριμένες περιοχές-ζώνες, αλλιώς, το μη αποικιακό της παρελθόν σε σημαίνον όρο ‘διείσδυσης’. 3

Η Τουρκία δεν δείχνει διατεθειμένη, γεω-πολιτικά, να απωλέσει τα πλεονεκτήματα που της έχει προσφέρει η εμπλοκή και δη η ενεργή εμπλοκή στο Λιβυκό εμφύλιο πόλεμο, τα τελευταία 2-3 χρόνια. Η στρατηγική συνυφαίνει το βραχυπρόθεσμο με το μεσο-μακροπρόθεσμο στοιχείο, με το Τουρκο-Αφρικανικό πλαίσιο να διαμορφώνεται σταδιακά και με εντάσεις. Οι διαφόρων ειδών διεργασίες στη χώρα της Βόρειας Αφρικής, συνεχίζουν να παραγάγουν συμβάντα.

1 Βλέπε σχετικά, Hoffman, F.G. ‘Hybrid vs. compound war,’ Armed Forces Journal, https://armedforcesjournal.com/hybrid-vs-compound-war

2 Στο επίπεδο της εγχώριας πολιτικής, εξέλιπε αυτό που ο Νίκος Πουλαντζάς ορίζει ως ‘κατάλληλα αποτελέσματα.’ 3 Αυτού του τύπου οι συμβολικές αφηγήσεις-αναπαραστάσεις, διαφορετικής χροιάς από τα «οπλοποιημένα αφηγήματα» (‘weaponized narratives’), που χρησιμοποιεί σε άλλες περιοχές δράσης της, αποκτούν μεγαλύτερη συμβολική αξία και ισχύ ως προς το πρόταγμα ‘διείσδυσης’ της σε μία ‘παρθένα’ περιοχή για την ίδια όπως η Αφρική και οι πληθυσμοί που διαβούν στη ζώνη του Σάχελ.

*Ο Σίμος Ανδρονίδης είναι υποψήφιος διδάκτωρ στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.