Η πολιτική βρίσκεται έξω από το περιβόλι της αγνής τέχνης

Τα πολιτικά θέματα και η πολιτική βρίσκονται έξω από το περιβόλι της αγνής τέχνης

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος, Σύμβουλος χρηατοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Την τελευταία εβδομάδα ακούσαμε διάφορες δημόσιες τοποθετήσεις σχετικές με την προσπάθεια της Ελληνικής αστυνομίας να επιβάλλει, πολύ ορθά κατ’ εμέ, την νομιμότητα στη χώρα μας. Στην προσπάθεια τους να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα, να προβάλλουν την προφανή ιδεολογική τους ταύτιση, αλλά κυρίως για να κρύψουν την δική τους αδιαφορία και ανεπάρκεια όταν υπήρξαν κυβέρνηση, να διαχειριστούν αντίστοιχες καταστάσεις, ακούσαμε αριστερούς να βαφτίζουν αναρχομπάχαλους μέχρι και μποέμ καλλιτέχνες-διανοητές. 

Πολλές από αυτές τις φωνές σηκώθηκαν και από μέρος του «ευαίσθητου» καλλιτεχνικού χώρου, με αφορμή τον τρόπο καταστολής κάποιων αναρχομπάχαλων αλλά και την σύλληψη και προφυλάκιση ενός παραγωγού και σκηνοθέτη διαφημιστικών ταινιών. Προσοχή! Ο τελευταίος, δεν συνελήφθη και προφυλακίστηκε για το καλλιτεχνικό του έργο! Πολλώ δε μάλλον οι αναρχομπάχαλοι! Αγνοώντας την προφανή αδυναμία των αριστερών να παραγάγουν σοβαρό πολιτικό λόγο και έργο, θα ήθελα να σταθώ στην στάση των «ευαισθητούληδων» καλλιτεχνών, η οποία οφείλω να ομολογήσω δεν με εξέπληξε, αλλά για μια ακόμη φορά με προβλημάτισε ιδιαίτερα.  

Αρχικά, θα συμφωνήσω απόλυτα με τον τίτλο του άρθρου, φράση που ανήκει στον Γιώργο Θεοτοκά. «Η επανάσταση γίνεται μόνο στον έρωτα και στην τέχνη, όχι στην πολιτική», υποστήριζε ο Μαγιακόφσκι. Προσοχή! Ο μποέμ – ο όρος προέρχεται από τη λέξη boheme: τσιγγάνος από τη Βοημία – Μαγιακόφσκι, ένας από τους μεγαλύτερους υμνητές και εκφραστές του μποεμισμού, επαναστατεί μόνο στον έρωτα και στην τέχνη! Όχι στην πολιτική!

Ο Ντέιβιντ Χέιρ, σύγχρονος θεατρικός συγγραφέας, σε μια ομιλία του είχε πει: «… ποτέ δεν θα είχα την ψευδαίσθηση ότι ένας συγγραφέας και ένας πολιτικός θέλουν τα ίδια πράγματα. Η μια πλευρά θέλει να υπηρετήσει αυτό που αποκαλεί κοινή υπόθεση, η άλλη αυτό που της αρέσει να αποκαλεί αλήθεια». Όντως, ο καλλιτέχνης, όπως και ο επιστήμονας και ο ιερωμένος, έχουν ως αρχή τους την απόλυτη και υπέρτατη αλήθεια. Ο πολιτικός τον κοινό τόπο. 

Ο Όσκαρ Ουάιλντ πάει ακόμα παραπέρα και μας λέει ότι, «η μορφή κυβέρνησης που είναι καταλληλότερη για τον καλλιτέχνη είναι πλήρης απουσία κυβέρνησης. Η άσκηση εξουσίας πάνω σε αυτόν και την τέχνη του είναι κάτι εντελώς γελοίο». Το ίδιο γελοίο, θα έλεγα εγώ, είναι η άσκηση της τέχνης πάνω στην πολιτική. Παρεμπιπτόντως, το είδαμε έντονα πρόσφατα και στα έδρανα του ελληνικού κοινοβουλίου, παρακολουθώντας αποσβολωμένοι έναν κυριολεκτικά γελοίο τύπο να φωνάζει «Παραδίνομαι, παραδίνομαι, παραδίνομαι». Άλλος «ευαισθητούλης» που, να το πω λαϊκά, «έχει χάσει τα αυγά και τα καλάθια». Δε λέω, όταν αποτυγχάνεις καλλιτεχνικά είναι ένας τρόπος και αυτός να βγάλεις το ψωμί σου. Τώρα γιατί, για να την περνάς εσύ, να το πω πάλι λαϊκά, «ζωή και κότα», λέγοντας ότι σου κατεβάζει η γκλάβα, θα πρέπει να σε αποζημιώνει ο Έλληνας φορολογούμενος είναι «άλλου παππά ευαγγέλιο» – λαϊκό και αυτό. 

Πάμε παρακάτω… Ο καλλιτέχνης άλλοτε υπηρετεί με πάθος ένα δόγμα και άλλοτε με το ίδιο πάθος το καταρρίπτει. Υπακούει μόνο στον δικό του θεό, έρχεται σε σύγκρουση με ότι θεωρεί κατεστημένο και αρνείται να συμβιβαστεί. Είναι πρωτοπόρος και βρίσκεται πάντα μπροστά από την εποχή του. Σε όλα αυτά βέβαια, υπάρχει ένας αναγκαίος και μόνιμος περιορισμός. Η απόλυτη και υπέρτατη αλήθεια αλλά και η επανάσταση του μπορούν να βρεθούν αυστηρά και μόνο πάνω στο θεατρικό σανίδι, στους στίχους και μουσική, στον καμβά, στην κινηματογραφική ή και τηλεοπτική οθόνη, στις σελίδες και φύλλα ενός βιβλίου κ.α. μορφές έκφρασης τέχνης. Όχι στην πολιτική!    

Ο πολιτικός δεν εκπροσωπεί την αλήθεια. Εκπροσωπεί τον λαό, εκφράζει την νομιμότητα και ευθύνεται απέναντι στην πατρίδα, στο έθνος και στην ιστορία. Ο πολιτικός θέλει να επιτύχει κάτι. Τον ενδιαφέρει να φέρει κάποιο αποτέλεσμα. Υπηρετεί μια ιδέα και ένα σκοπό. Σε αυτόν τον στόχο πρέπει να συντείνουν όλες του οι προσπάθειες. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στα συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης: Ελευθερία, Ισότης, Αδελφότης, δεν βρίσκουμε τη λέξη Αλήθεια. Το ίδιο ισχύει και με τα δικά μας, αρχικά «Ελευθερία ή Θάνατος» και αργότερα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία». Κανένα από τα μεγάλα πολιτικά, κοινωνικά και εθνικά κινήματα δεν αναφέρεται στην «Αλήθεια». Με τόσο αίμα, όμως, που χύθηκε, κατανοούμε απόλυτα και τον Μαγιακόφσκι, που επιθυμεί να κάνει τη δική του επανάσταση μόνο στον έρωτα και στην τέχνη. 

Ο πολιτικός και η κυβέρνηση του είναι φανερό πως είναι απαραίτητοι, αν πρόκειται να υπάρξει κάτι άξιο να ονομαστεί πολιτισμός. Η δημοκρατία αποβλέπει στο να κάμει την εξουσία προσωρινή και να την εξαρτήσει από τη λαϊκή επιδοκιμασία. Και εκεί έγκειται ο περιορισμός του πολιτικού, για να μην μπορεί να καταχράται την εξουσία, αλλά και να εξασφαλίζει την απαραίτητη ελευθερία. Πρωτίστως εξασφαλίζει να είναι το έθνος του ελεύθερο από ξενική κατοχή, και ύστερα το να είναι ελεύθεροι οι πολίτες στην επιδίωξη των νόμιμων σκοπών τους. Και αυτό πραγματικά ισχύει σήμερα, περισσότερο από ποτέ, στη χώρα μας. 

Ας πούμε σε όλες τις παραπάνω διαφορετικές περιπτώσεις επαναστάσεων μπορεί να υπήρξε αίμα χαμένο αλλά υπήρξε και αίμα κερδισμένο. Σήμερα ποια πραγματικά είναι η δικαιολογία για όλο αυτό το μπάχαλο;;; Ποιος απειλείται ή περιορίζεται, νόμιμα να επιδιώκει αυτό που θέλει, από τη σημερινή δημοκρατία;;;

Θα πάω ακόμα παραπέρα. Σκεφτείτε έναν καλλιτέχνη που για να μπορέσει να δημιουργήσει να έπρεπε να κάνει δημοψήφισμα και ένα πολιτικό που να λάμβανε αποφάσεις χωρίς να ακούει τον λαό, στην πλειοψηφία του. Στην πρώτη περίπτωση θα μιλούσαμε για δικτατορία στην τέχνη και στην δεύτερη για δικτατορία στην πολιτική. Ο καλλιτέχνης, σε αντίθεση με τον πολιτικό, νιώθει το πλήθος μονάχα σαν ένα ακατέργαστο υλικό για να φτιάξει το δικό του έργο ή σαν ένα βάθρο για να στηρίξει απάνω του τη δική του ατομικότητα. «Η κόλαση είναι οι άλλοι», είχε πει ο Ζαν-Πωλ Σάρτρ – Γάλλος υπαρξιστής -, μάλλον καλλιτεχνικά σκεπτόμενος, συνοψίζοντας έτσι την απόλυτη μοναξιά, δηλαδή ατομικότητα, μέσα στο κοινωνικό σύμπαν, όπου του έλαχε να ζήσει.  

Ενώ τα παραπάνω είναι πολύ ξεκάθαρα μεταξύ τους, η σύγχυση αρχίζει να δημιουργείται όταν ο καλλιτέχνης επιχειρεί να παίξει το ρόλο του πολιτικού και ο πολιτικός το ρόλο του καλλιτέχνη. Στην πολιτική, όποιος ενεργεί χωρίς επιφύλαξη, πιστεύοντας πως η αλήθεια αποτελεί το μονοπώλιο ενός μόνο κόμματος, προκαλεί πάντοτε καταστροφή. Στην πολιτική δεν κερδίζει κανένας τίποτε, αν κινείται μέσα στο απόλυτο. Το βιώσαμε πρόσφατα αυτό με το καθεστώς ΣΥΡΙΖΑ. Το ζούμε σήμερα με την στήριξη και προστασία στο πάσης φύσης αριστερό μπάχαλο και ανομία.

Ο καλλιτέχνης έχει φαντασία πιο ελεύθερη από τους πολιτικούς και χαίρεται με την ψευδαίσθηση πραγμάτων πολύ διαφορετικών από εκείνα που έχει συνηθίσει. Σε πολλές περιπτώσεις, καταλήγει σε ουτοπία και μια ουτοπία αντανακλά υποχρεωτικά τις αισθητικές ιδέες του καιρού της. Ο Νίτσε το είχε ξεκαθαρίσει πολύ εύστοχα αυτό, λέγοντας ότι, «εχθρός της αλήθειας δεν είναι το ψέμα, αλλά η πεποίθηση». Ο καλλιτέχνης χάνει το μέτρο όταν αναδεικνύει μια πεποίθηση και όχι ένα ψέμα ή μια αλήθεια. Πολλώ δε μάλλον όταν αυτό το προβάλει στο χώρο της πολιτικής. 

Πολιτική θέση δεν μπορεί να πάρει ένας καλλιτέχνης, θα ρωτήσουν κάποιοι. Βεβαίως, αλλά με όρους καθαρά πολιτικούς, όχι καλλιτεχνικούς. Αν προσπαθήσω να περάσω στο βήμα της πολιτικής και όχι σε μια θεατρική σκηνή ή σε οποιοδήποτε άλλο μέσο καλλιτεχνικής μου έκφρασης ότι καλλιτεχνικά θέλω να προβάλω καταντάω από γελοίος, γραφικός μέχρι επικίνδυνος. Μπορεί να φανταστεί κάποιος έναν πολιτικό, αντί να χρησιμοποιεί το λόγο και έργο του, να ζωγράφιζε και να παρουσίαζε κάθε φορά που ήθελε να πει κάτι π.χ. πίνακες ζωγραφικής; Απουσία πολιτικού λόγου και έργου, όπως αναφέραμε και παραπάνω, η τέχνη πολιτικοποιείται ασύστολα και στοχευμένα από την αριστερά.

Από την άλλη, ένας πολιτικός δεν μπορεί να έχει καλλιτεχνικές ανησυχίες; Βεβαίως, αρκεί να μην τις περιορίζει στα στενά πλαίσια της πολιτικής. Και ο καλλιτεχνικός και πνευματικός φασισμός της αριστεράς είναι μεγαλύτερος σήμερα από ποτέ στην Ελλάδα.

Στη χώρα μας, δυστυχώς, άλλοτε από αμάθεια, άλλοτε από αφέλεια, άλλοτε από ενθουσιασμό και άλλοτε από καθαρή προπαγάνδα δεν έχουμε μάθει να διακρίνουμε τέχνη και πολιτική. Καλλιτέχνες που επιχειρούν να περάσουν τη δική τους, στην καλύτερη περίπτωση απόλυτη αλήθεια και στη χειρότερη πεποίθηση πέρα από τη θεατρική σκηνή ή από οποιοδήποτε άλλο μέσο καλλιτεχνικής τους έκφρασης και στα κοινά ευθύνονται τα μάλα για την πολιτική κατάντια της χώρας. Πολιτικοί που επιχειρούν να προσβάλουν την απόλυτη αλήθεια των καλλιτεχνών από οποιοδήποτε μέσο καλλιτεχνικής τους έκφρασης επιβάλλοντας το «κοινό» ευθύνονται για την πολιτιστικής μας πτώχευση.

Ο ελληνικός λαός, όπως και ο Μαγιακόφσκι, δεν ψάχνει σήμερα για πολιτική, αλλά για τεχνολογική, επιστημονική και πολιτισμική επανάσταση. Δεν αναζητά την αλήθεια πολιτικά, αλλά ένα κοινό τόπο να μπορέσει να αναπτύξει την επανάσταση του αυτή. Αν μεγάλο μέρος του καλλιτεχνικού χώρου δεν το αποδεχτεί αυτό, δεν συμπράξει σε αυτή την κοινή θέση, η Ελλάδα θα συνεχίσει την βαθιά της κατρακύλα. Στην τελική, όσο ειλικρινής είναι απέναντί στο θεατή ας είναι και απέναντι στην κοινωνία, και ας μας πουν έντιμα ότι ασκούν αριστερή προπαγάνδα. Όπως και να’ χει, αποδείξαμε ότι τα πολιτικά θέματα και πολιτική βρίσκονται έξω από το περιβόλι της αγνής τέχνης… Εύχομαι, από εδώ και πέρα το ίδιο να ισχύσει και από την πλευρά της τέχνης για το περιβόλι της πολιτικής.