Η επανάσταση του 1821 με σημερινή οπτική

Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Νομικός

«Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε «πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα», αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας, και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση». Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Πνύκα 1838.

Πρόκειται για μόνο ένα απόσπασμα της μεγάλης ομιλίας που εκφώνησε ο Γέρος του Μωριά στην Πνύκα ενώπιον νεολαίας και λαού . Μόνο ένα απόσπασμα, τόσο ενδεικτικό όμως για την αλήθεια της εποχής.

Θεωρώ ωστόσο πως στη σημερινή εποχή ερμηνεύουμε την Επανάσταση μέσα από σειρά λανθασμένων οπτικών που καταλήγουν σε λάθος συμπεράσματα. Θα ασχοληθώ με τις δύο βασικότερες.

Η πρώτη είναι η αντιμετώπιση της επανάστασης ως ένα κοινωνικό ή ταξικό κίνημα μερίδας του λαού. Πολλοί ισχυρίζονται ότι η επανάσταση ήταν ταξική, και έγινε από το λαό που ήθελε να απαλλαγεί από τους οικονομικά ισχυρούς Τούρκους, τον κλήρο και τους Έλληνες κοτζαμπάσηδες. Οι τρεις αυτές κατηγορίες εκλαμβάνονται ως η άρχουσα τάξη. Στο πλαίσιο αυτό θεωρούν την επανάσταση εν μέρει μόνο επιτυχημένη και υπονοούν κατ’ επέκταση ότι κάποτε θα ολοκληρωθεί.

Άλλοι πάλι βλέπουν με αντίστροφη οπτική. Θεωρούν ότι η επανάσταση προκλήθηκε από την αστική τάξη της εποχής, δηλαδή εμπόρους, πλοιοκτήτες, ναυτικούς, διανοούμενους, αλλά και ευνοημένους από την τουρκική εξουσία, όπως τους αρματολούς και τους κοτζαμπάσηδες, με σκοπό την αντικατάσταση της τουρκικής εξουσίας και την ανάδειξη των ίδιων ως νέα άρχουσα τάξη, καθώς και τον εκσυγχρονισμό του έθνους σύμφωνα με τα πρότυπα της εποχής. Η οπτική αυτή υποκρύπτει μια αποδοκιμασία-υποβάθμιση της επανάστασης που δήθεν δεν είχε κάτι να προσφέρει στο λαό αλλά εξυπηρετούσε άλλα συμφέροντα.

Και οι δύο οπτικές είναι λανθασμένες για τον ίδιο λόγο. Παραβλέπουν ότι η συμμετοχή στην Επανάσταση ήταν καθολική. Τόσο ο λαός όσο και η αποκαλούμενη αστική τάξη επαναστάτησαν μαζί. Πόσο λογικό είναι ο λαός να συμπλέει με την άρχουσα τάξη που κατά κάποιους ήθελε να εξαφανίσει; Συμμετείχαν οι Δεληγιανναιοι, οι Ζαιμηδες και ο Παλαιών Πατρών Γερμανός σε μια επανάσταση που ήθελε να τους εξαφανίσει; Και γιατί η αστική τάξη να επιδιώξει την ανατροπή ενός καθεστώτος που κατά κοινή ομολογία την ευνοούσε και της είχε επιτρέψει να αναπτυχθεί; Γιατί ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης να στηρίξει μια επανάσταση κόντρα σε ένα καθεστώς που τον έκανε μπέη της Μάνης; Απάντηση: Και για τους δύο το διακύβευμα ήταν κάτι πολύ μεγαλύτερο. Η αποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας του περικλέους εκείνου έθνους των Ελλήνων.

Κάποιοι αδυνατούν να το αντιληφθούν γιατί επιμένουν να εξετάζουν την Επανάσταση ως μια μίμηση άλλων κινημάτων της εποχής, και κυρίως της Γαλλικής Επανάστασης. Όντως τα κινήματα αυτά αποτελούσαν ένα συνδυασμό ταξικής και κοινωνικής πάλης, για αυτό και τελικώς απέτυχαν. Και μόνο ωστόσο το γεγονός ότι η Ελληνική Επανάσταση ήταν επιτυχημένη, η μόνη επιτυχημένη κίνηση της εποχής, δείχνει ότι ο σκοπός της διέφερε. Ήταν η επιθυμία για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού που ένωσε όλους τους Έλληνες. Οποιαδήποτε άλλα κίνητρα που τυχόν υπήρχαν ήταν δευτερεύοντα και παρεπόμενα της Απελευθέρωσης. Ήταν επανάσταση ενός έθνους, όχι μέρους του λαού.

Η δεύτερη λανθασμένη οπτική είναι η αντιμετώπιση της Επανάστασης ως ένα αυθόρμητο ξέσπασμα. Πολλοί θεωρούν ότι η Επανάσταση ήταν προϊόν μιας απόφασης που ελήφθη την ίδια περίοδο που ξέσπασε, δηλαδή το 1821. Με απλά λόγια αποφάσισαν οι Έλληνες ένα πρωί να επαναστατήσουν, πήραν τα όπλα και το πέτυχαν. Μέγα λάθος. Καταρχάς σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας είχε ξεσπάσει μεγάλος αριθμός κινημάτων, κατά κανόνα εξωτερικά υποκινούμενων. Δεν ήταν η πρώτη φορά που οι Έλληνες επεδίωκαν την ελευθερία τους. Η δε Φιλική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1814 και οργάνωνε την Επανάσταση επί 7 ολόκληρα χρόνια πριν τελικά ξεσπάσει. Η οργάνωση αυτή δεν ήταν απλή. Ακόμα και η κοινοποίηση της απόφασης για επανάσταση ήταν μια διαδικασία που απαιτούσε προσοχή και μυστικότητα προκειμένου να διασφαλιστεί η ύπαρξη της Εταιρείας.

Ενδεικτικό είναι πως στα πρώτα τρία χρόνια λειτουργίας της η Εταιρεία είχε μόνο 30 μέλη! Πέρασαν χρόνια μέχρι να καταφέρει η Εταιρεία να επεκταθεί επαρκώς, τόσο σε αριθμό μελών όσο και γεωγραφικά. Έπειτα κατέβαλε τεράστιες προσπάθειες για συγκέντρωση οικονομικών πόρων και οργάνωση στρατιωτικών σωμάτων (πχ ο θρυλικός Ιερός Λόχος), πάντα σε συνθήκες άκρας μυστικότητας, καθώς και για δολιοφθορές εις βάρος των τουρκικών στρατευμάτων. Παράλληλα προσπαθούσε να εξασφαλίσει την υποστήριξη, ή έστω την ανοχή των Μεγάλων Δυνάμεων και να εξεύρει ικανοποιητική ηγεσία. Και φυσικά όταν έφτασε η ώρα του αγώνα είχαν προηγηθεί διαβουλεύσεις και σκέψεις αν ο καιρός ήταν κατάλληλος, καθώς τυχόν πρόωρη ή καθυστερημένη έναρξη μπορούσε να σημαίνει καταστροφή, και για τον κατάλληλο τόπο έναρξης. Και φυσικά οι αναγκαίες προετοιμασίες της περιόδου. Η Επανάσταση ήταν προϊόν μακροχρόνιας προετοιμασίας και διεργασιών, και παρά το πρόωρο της ενάρξεως του Αγώνα και τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η προετοιμασία αυτή ήταν ζωτική για την επιτυχία της.

Το 1821 δεν εκδηλώθηκε απλά ένα κίνημα ή μια εξέγερση, όπως επιθυμούν να το παρουσιάζουν πολλοί. Δεν ήταν μια κίνηση ενός μέρους του λαού που άφηνε αδιάφορους τους υπόλοιπους. Ούτε είχε κίνητρα όπως αυτά που βλέπαμε σε ανάλογες κινήσεις της εποχής. Δεν είχε κοινωνικό ή ταξικό πρόσημο, δεν είχε αιτήματα ή διεκδικήσεις απέναντι στην υφιστάμενη εξουσία. Ήταν ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ. Επανάσταση καθολική, επανάσταση εθνική. Επανάσταση με στόχο την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και την αποκατάσταση της εθνικής ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Μια επανάσταση στην οποία το σύνολο του έθνους, ανεξαρτήτως καταγωγής, μόρφωσης, κοινωνικής θέσης, πλούτου ή ιδιότητας ξεσηκώθηκε και πήρε τα όπλα για να διώξει τους κατακτητές και όχι για να ζητήσει απλά μια καλύτερη συμβίωση μαζί τους. Ήταν μια φωτιά που ξέσπασε από άκρη σε άκρη όπου υπήρχε Ελληνισμός, και είχε σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία του πρώτου σύγχρονου αμιγώς ελληνικού κράτους. Χάρη στην επιτυχία αυτής μπορούμε σήμερα να αποκαλούμαστε Έλληνες και Χριστιανοί, και όσες προσπάθειες κι αν γίνονται να υποβαθμιστεί ή να αλλάξει το νόημά της στη συλλογική συνείδηση του Έθνους θα παραμείνει αναλλοίωτη.