Τα διαφορετικά “πρόσωπα” της ύφεσης

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μανίκας, Οικονομολόγος – Ψυχολόγος, Συγγραφέας

Ο όρος ύφεση δεν υπήρχε, για πολλά χρόνια, στο καθημερινό μας λεξιλογίου. Για μια μεγάλη περίοδο, γνωρίζαμε, ή νομίζαμε ότι γνωρίζαμε, περισσότερα για τη λειτουργία του χρηματιστηρίου, την κερδοφορία κσι την οικονομικά ανάπτυξη. Ώσπου η κρίση μας έδειξε το άλλο πρόσωπο της αγοράς. Αυτό της συρρίκνωσης, των ζημιών, του αποπληθωρισμού. Μόνο που, μέσα σε αυτή τη δεκαετία, η ύφεση μάς έδειξε πολλαπλά προσωπεία.

Το πρώτο, το βιώσαμε στο αρχικό στάδιο της κρίσης. Η τότε ύφεση ξεπέρασε κάθε αρνητικό σενάριο για τρεις κεφαλαιώδεις λόγους.

α) Καθυστερήσαμε να αντιληφθούμε το πόσο θα μας επηρέαζε το παγκόσμιο κύμα του χρηματοοικονομικού κραχ. Κι όταν το συνειδητοποιήσαμε πήραμε ελάχιστα δημοσιονομικά μέτρα, τα οποία η τότε αντιπολίτευση θεωρούσε υπερβολικά!

β) Δεν ξεκινήσαμε την αξιολόγηση των δομών του δημοσίου ώστε να το αναδιοργανώσουμε εγκαίρως περιορίζοντας αχρείαστες σπατάλες και δεν αξιοποιήσαμε τη δυνατότητα φθηνής χρηματοδότησης του χρέους από τις αγορές, όσο ακόμη υπήρχε αυτή η δυνατότητα.

γ) Αποδεχθήκαμε άκριτα ένα πρόγραμμα προσαρμογής που ήταν δεδομένο ότι θα έφερνε τεράστια ύφεση, αφού πολλές από τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις χρειάζονταν παραπάνω χρόνο για να ολοκληρωθούν και κυρίως να αποδώσουν, δεν υπήρχαν σοβαρά αναπτυξιακά αντίβαρα, και οι βασικές προβλέψεις στηρίζονταν σε εντελώς εσφαλμένη εντύπωση για τα δεδομένα του κρατικού και παραγωγικού οικοδομήματος μας.

Ακολούθησε το δεύτερο πρόσωπο της ύφεσης. Η κυβέρνηση Σαμαρά ανέλαβε μια χώρα σε υφεσιακό απόγειο και κινήθηκε ταχύτατα σε δυο επίπεδα. Μείωση κρατικών εξόδων και ιδιωτικοποιήσεις. Δημοσιονομικό νοικοκυριό και επενδυτική αναπνοή, ταυτόχρονα. Οι λαθεμένες αρχικές προβλέψεις διορθώθηκαν, υπήρξε εξορθολογισμός του χρέους και οι αγορές μάς άνοιξαν πάλι τις πόρτες.

Κάπως έτσι από το βυθό επανήλθαμε στον αφρό, με την ανάπτυξη να αγγίζει το 2% στο τελευταίο τρίμηνο του 2014. Κι όλα αυτά σε περιβάλλον δημοσιονομικής δυσπραγίας και χρηματοδοτικού πνιγμού για τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Κι όλα αυτά εν μέσω αντιδράσεων των εταίρων και εμφανούς διάθεσης, στο δεύτερο μισό του 2014, να καθυστερήσουν τις διαπραγματεύσεις για την πιστοληπτική γραμμή και την έξοδο από το τυπικό μνημόνιο, διαβλέποντας την πιθανή πολιτική αλλαγή και τον ερχομό της Αριστεράς.

Ένας ερχομός που φόρεσε ξανά στην οικονομία το πρόσωπο της ύφεσης. Μια αχρείαστη ύφεση, σπονδή στην επικοινωνιακή διαχείριση του κοινωνικού θυμικού που έδωσε στο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία. Μια ύφεση που προκλήθηκε όχι από συστημικές συνθήκες ή διεθνείς επιρροές αλλά από καθαρή κυβερνητική επιλογή.

Η αναπτυξιακή ανάσχεση προτιμήθηκε ως “ελάχιστη” θυσία στο εξαρχής σαθρό παίγνιο των Τσίπρα – Βαρουφάκη, ώστε μετά τη δεδομένη υπογραφή νέας συμφωνίας να παρουσιάζονται ως “ήρωες” που εξάντλησαν τα διαπραγματευτική όρια. Τι κι αν η πραγματική εξάντληση θα ήταν αυτή των πολιτών που κλήθηκαν να υποστούν το βάρος των 14 δισ. νέα δημοσιονομικών μέτρων.

Κι ερχόμαστε στη σημερινή όψη της ύφεσης. Την πιο απρόβλεπτη, την λιγότερο με δική μας ευθύνη, ελπίζω όχι και την βαθύτερη από τις τέσσερις. Η αντιμετώπιση μιας πανδημίας ανέστρεψε την αναπτυξιακή πορεία προς το 2% και μας σπρώχνει στο γκρεμό μιας ύφεσης που, όπως έγραψα από την πρώτη στιγμή στο “Βιαστικές εκτιμήσεις και σίγουρες απαντήσεις για μια ύφεση αλλιώτικη από τις άλλες”, είναι δύσκολο να προβλεφθεί το ακριβές ύψος της λόγω της πολυπλοκότητας και της ασάφειας πολλών εκ των παραγόντων που θα την καθορίσουν.

Παραμένω προσανατολισμένος στο πιο αισιόδοξο σενάριο κι αυτό γιατί κάποιες πρώτες εξελίξεις δείχνουν ότι είναι πολύ πιθανό, ο τουρισμός να περιορίσει κάπως την έκταση του αρχικού καταστροφικού σεναρίου. Με τη χρήση των υγειονομικών πιστοποιητικών, την σταθερά εξαιρετική διεθνή εικόνα της χώρας σε σχέση με άλλους άμεσους ανταγωνιστές, ο παρατεταμένα καλός καιρός και η προοπτική ενός πολύ ηπιότερου δεύτερου πανδημιακού κύματος, ειδικά αν έχει υπάρξει εμπλουτισμός στα θεραπευτικά εργαλεία, οι ελπίδες ταχύτερης επούλωσης των πληγών είναι πλέον αυξημένες.

Επίσης, η σημερινή ύφεση αποτελεί απότοκο της βίαιης παραγωγικής παύσης και δεν συνδέεται με δημοσιονομικές παρεκκλίσεις και χρηματοδοτική ανυδρία, όπως αυτή που παρέλαβε ο Σαμαράς. Και η Ε.Ε. έχοντας διδαχτεί κάτι από τις αστοχίες της στην αντιμετώπιση της προ δεκαετίας κρίσης, παρά τη δεδομένη νωχελικότητα, προχώρησε σε σημαντικές ενέσεις ρευστότητας, σε αποδοχή πρόσκαιρης δημοσιονομικής χαλαρότητας και για πρώτη φορά ένα είδος αμοιβαιοποίησης του χρέους.

Τέσσερα διαφορετικά οικονομικά πρότυπα, τέσσερις διαφορετικές πολιτικές προσεγγίσεις, τέσσερα διαφορετικά κοινωνικά αποτελέσματα. Η Ελλάδα τα αντιμετώπισε και τα τέσσερα. Κάποια τα δημιούργησαν οι κυβερνητικές αναβλητικότητες. Κάποια η ηθελημένη αυτοκτονική τάση. Κάποια ο βιασμός της φύσης που εκδικείται με το δικό της τρόπο.

Υπήρξαν κι αυτοί που είδαν την ύφεση ως πρόκληση. Πάλεψαν μαζί της, την χαλιναγώγησαν και άνοιξαν το δρόμο για την μόνιμη ανάκαμψη. Κι ας μην αναγνωρίστηκε εγκαίρως η συνεισφορά τους από εγχώριους και διεθνείς, άσπονδους φίλους.