O Πολιτισμός ως μοχλός ανάπτυξης της χώρας

Γράφει ο Γιάννης Αντωνιάδης* και ο Διομήδης Τόλιος*

Είμαστε μία χώρα με τεράστιες δυνατότητες στον τομέα του πολιτισμού. Είναι αδιανόητο όμως το τεράστιο πολιτιστικό απόθεμα της χώρας να παραμένει με εξαιρέσεις ανεκμετάλλευτο και – ειδικά τα τελευταία χρόνια – εν πολλοίς ανενεργό ή στο έλεος της τύχης του, με απτό παράδειγμα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στο κέντρο της Αθήνας και η περιοχή πέριξ αυτού. Εκτός από συστατικό στοιχείο της ταυτότητάς μας όμως, ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει τη βασική ατμομηχανή ανάπτυξης, δημιουργίας πλούτου και νέων θέσεων εργασίας τα επόμενα χρόνια. Επομένως, το στρατηγικό σχέδιο για την πολιτιστική ανάπτυξη είναι ανάγκη να είναι μία από τις άμεσες προτεραιότητες της νέας κυβέρνησης αλλά και των νεοεκλεγμένων περιφερειακών και δημοτικών αρχών της χώρας. Χρειάζεται να εφαρμοστεί με ευθύνη αλλά και με έμφαση στα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Ελλάδας σε σχέση με τις ανταγωνίστριες χώρες, εντός και εκτός Ευρώπης. Και είναι απαραίτητες για την υλοποίησή του οι συνέργειες με τον τουρισμό αλλά και τον αγροδιατροφικό τομέα.

Στο πλαίσιο των αναγκαίων αλλαγών, το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠ.ΠΟ) δεν είναι ένα Υπουργείο δευτερεύουσας σημασίας. Είναι ένα από τα σπουδαιότερα Υπουργεία με κοινωνικούς και οικονομικούς όρους και εκεί οφείλουμε καταρχάς να εστιάσουμε, ώστε να αποκτήσει τον ρόλο που του αξίζει. Χρειάζεται αναδιοργάνωση των δομών του, σοβαρή και ευέλικτη πολιτιστική διαχείριση με συγκεκριμένη στοχοθεσία, με συνεχή αξιολόγηση για τη βελτίωση αυτού αλλά και των εποπτευόμενων φορέων του. Δυστυχώς, η απερχόμενη κυβέρνηση, όχι μόνο δεν κατάφερε να λύσει προβλήματα αλλά δημιούργησε περισσότερα σε όποια θέματα κι αν καταπιάστηκε: Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Εθνικό Θέατρο, ελληνική συμμετοχή στη Μπιενάλε Βενετίας, Φεστιβάλ Αθηνών, πολιτική για το βιβλίο (με εξαίρεση την επαναφορά της ενιαίας τιμής), πολιτική για τον χορό, πολιτιστική αποκέντρωση, πολιτική για τα εκατοντάδες κρατικά μουσεία της χώρας. Είναι γι’ αυτό άμεση ανάγκη να γίνουν δομικές και ριζικές αλλαγές στο ΥΠ.ΠΟ αλλά και συνολικά στο χώρο του πολιτισμού απαγκιστρώνοντάς τον από το άρμα του συντηρητισμού και της στασιμότητας και προσδίδοντάς του έναν καίριο ρόλο στην στρατηγική ανάδειξης της εταιρικής ταυτότητας της χώρας (branding).

Δεν χρειάζεται να ανακαλύψουμε την πυρίτιδα αλλά να δομήσουμε τον σχεδιασμό μας αντιγράφοντας τις βέλτιστες πρακτικές προσαρμόζοντάς τες στα ελληνικά δεδομένα. Στα μουσεία για παράδειγμα, η Ιταλία και η Γαλλία είναι χώρες από τις καλές πρακτικές των οποίων μπορούμε να εμπνευστούμε και να εφαρμόσουμε δημιουργικά την πολιτική των. Εστιάζουμε ειδικότερα στο ιταλικό μοντέλο, γιατί στη γείτονα χώρα υπάρχουν αναρίθμητες ελληνικές και ρωμαϊκές αρχαιότητες, αμέτρητα μουσεία σε κάθε γωνιά της χώρας που έχουν τύχει τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερης φροντίδας στη διαχείρισή των με τη συνεργασία δημόσιων, ιδιωτικών και αυτοδιοικητικών φορέων, και με αποτέλεσμα την αλματώδη ανάπτυξη! Ο πλούτος επιπλέον της Ιταλίας από τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση μέχρι και την σύγχρονη τέχνη, μπορεί να γίνει πεδίο συνεργασίας σε επίπεδο τεχνογνωσίας.

Ολοκληρώνουμε με το ζήτημα της συγκράτησης του επιστημονικού δυναμικού της χώρας από τη φυγή στο εξωτερικό (brain gain από το brain drain) για το οποίο γίνεται συχνά λόγος στην Ελλάδα. Είναι εμφανές πως και ο χώρος του πολιτισμού έχει πληγωθεί καίρια από την φυγή του επιστημονικού δυναμικού. Η έλλειψη θέσεων εργασίας και η αναξιοκρατία που επικρατεί χρόνια τώρα στις πολιτιστικές δομές της χώρας είναι πραγματική μάστιγα και – δυστυχώς –  εντάθηκε επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ οδηγώντας τους νέους μας στο εξωτερικό προς αναζήτηση καλύτερης τύχης. Και όμως και εδώ θα μπορούσε να υπάρξει θεραπεία: με την ένταξη των νέων σε καινοτόμες δράσεις, με αξιοποίηση αντίστοιχων ευρωπαϊκών προγραμμάτων αλλά και τη συνέργεια δημόσιου και ιδιωτικού τομέα  ώστε οι νέοι να παραμείνουν στη χώρα μας. Επιγραμματικά προτείνουμε:

• Διεύρυνση ωραρίου αρχαιολογικών μουσείων και χώρων με τη συμμετοχή νέων: πρακτική άσκηση σπουδαστών συναφών σχολών που θα καλύπτει το ωράριο (από τη διεύρυνση περισσότερα έσοδα που θα καλύπτουν την πληρωμή της πρακτικής άσκησης)
• Άνοιγμα πωλητηρίων μουσείων και αρχαιολογικών χώρων στους νέους και ριζική μετατροπή των για να γίνουν πιο ελκυστικά: πρακτική άσκηση νέων σπουδαστών με κατάρτιση (περισσότερα έσοδα που θα καλύπτουν την πληρωμή της πρακτικής άσκησης) και λειτουργία με όρους καταστημάτων αλλά και στοχοθεσία. Και εδώ συμμετοχή των νέων (Παράδειγμα θέατρο Επιδαύρου και Ίδρυμα Νιάρχος)
• Σύνδεση των σπουδαστών σχολών Καλών Τεχνών της χώρας με τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους: δημιουργία έργων για τα πωλητήρια εμπνευσμένα από το παρελθόν και πώληση των έργων.
• Στοχευμένες ξεναγήσεις από σπουδαστές συναφών σχολών σε αρχαία θέατρα, μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους με χαμηλό αντίτιμο (πρακτική άσκηση): στόχος η επαφή του κόσμου με τον πολιτισμό
• Περαιτέρω αξιοποίηση των ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών προγραμμάτων για νέους (ενδεικτικά αναφέρουμε τα υπάρχοντα Creative Europe, Erasmus+ και Έρευνας στην πολιτιστική κληρονομιά).

Ο πολιτισμός οφείλει να μπει και πάλι στο επίκεντρο της προσοχής μας όχι ως μια πολυτέλεια αλλά ως μια πρώτιστη ανάγκη, ο πολιτισμός αποτελεί στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητάς αλλά και βασικό τομέα ανάπτυξης της χώρας. Αξίζει καλύτερης φροντίδας και προβολής και οφείλουμε να διαφημίσουμε τον πολιτισμό μας με κάθε δυνατό τρόπο όντας εμείς οι ίδιοι  πρώτα από όλα πρεσβευτές του και υποστηρικτές του. Αποτελεί πρόκληση η δημιουργική αξιοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς με την κατάλληλη πολιτική ώστε να ανατείλει μια νέα εποχή στη χώρα!

* Ο Γιάννης Αντωνιάδης είναι ιστορικός τέχνης και βιβλιοκριτικός, ιδρυτής του bookfeed

* Ο Διομήδης Τόλιος είναι διαχειριστής πολιτισμού και επιστημονικός συνεργάτης στη Βουλή των Ελλήνων