O Eυάγγ. Αβέρωφ και η υλοποίηση του οράματός του για το Μέτσοβο…

Σε μία συναρπαστική πτυχή της προσωπικότητας και του πολυκύμαντου βίου του ευπατρίδη πολιτικού Ευάγγελου Αβέρωφ – Τοσίτσα, εκείνη της κοινωφελούς προσφοράς, εστιάζει η νέα έκδοση του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία την οποία προλογίζει ο Ηπειρώτης Πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Τασούλας.

Γράφει ο Κωνσταντίνος Τασούλας

Η έκδοση με τίτλο «Ευάγγελος Αβέρωφ: επιστολές προς τον Μιχαήλ Τοσίτσα (1938-1948)», περιγράφει με γλαφυρό τρόπο πώς ο σπουδαίος πολιτικός έπεισε τον Βαρώνο Μιχαήλ Τοσίτσα να συμβάλλει με αποφασιστικό τρόπο στη μετατροπή του Μετσόβου απ’ το οποίο καταγόταν η οικογένειά του από απλό θέρετρο κτηνοτρόφων σε πρότυπο τοπική ανάπτυξης. Ο Κ. Τασούλας στον πρόλογό της, που ακολουθεί αυτούσιος, παρουσιάζει εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πτυχές της διαδικασίας αυτής, εστιάζοντας στη δημιουργία του Ιδρύματος Τοσίτσα, μέσω του οποίου χρηματοδοτήθηκαν και υλοποιήθηκαν όλα εκείνα τα οποία από κοινού οραματίστηκαν ο Μιχαήλ Τοσίτσας και ο Ευάγγελος Αβέρωφ.

Το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία έχει αναλάβει μεταξύ άλλων γόνιμων πρωτοβουλιών, και τη βιογραφική παρουσίαση κορυφαίων Ελλήνων πολιτικών (Γ. Καρτάλης, Δ. Γούναρης, Θ. Σοφούλης, Hλ. Ηλιού, Γ. Καφαντάρης, Επ. Δεληγεώργης, Π. Τσαλδάρης, Αλ. Σβώλος, Αλ. Παπαναστασίου, Γ. Θεοτόκης, Χ. Τρικούπης) με στόχο, τόσο την ιστορική αποτύπωση δράσης και προσωπικότητας, όσο και την πληρέστερη γνωριμία τους με το ευρύτερο κοινό, πολλά χρόνια πάντα μετά την εκδημία τους, οπότε και το ενδιαφέρον δεν υπονομεύεται από συγκυριακούς μύθους ή αντιθέσεις.

Η γνωριμία με τον Ευάγγελο Αβέρωφ – Τοσίτσα, έναν πολιτικό πρώτης γραμμής, που εδέσποσε στο δημόσιο προσκήνιο το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, προς το παρόν επιλέγεται να γίνει μέσω μιας ενδιαφέρουσας, όσο και συναρπαστικής πτυχής της προσωπικότητας και του πολυκύμαντου βίου του. Εκείνης της κοινωφελούς προσφοράς, πέραν και επιπλέον της πολιτικής, που είχε βασικά ως αποδέκτη το Μέτσοβο και ως μηχανισμό υλοποίησης το περίφημο Ίδρυμα Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα! Περί τίνος όμως πρόκειται;

Κατά τη διάρκεια ελληνοτουρκικών συνοµιλιών που έγιναν στην Άγκυρα στις 4 και 5 Αυγούστου 1962 µεταξύ των τότε Υπουργών Εξωτερικών Ελλάδος και Τουρκίας Ευάγγελου Αβέρωφ-Τοσίτσα και Φ. Ερκίν, ο Τούρκος Υπουργός είπε ότι ψάχνει να βρει τρόπο για την αποστολή µαθητών του Κολεγίου Άγκυρας στην Ελλάδα, εντάσσοντας αυτήν την αποστολή σε ένα ευρύτερο σχέδιο ανταλλαγής επισκέψεων νεολαίας και των δύο χωρών, επισκέψεων χρήσιµων για την ανάπτυξη µιας ευρύτερης κατανόησης και φιλίας.

Η περίοδος 1959-1963 ήταν για τις ελληνοτουρκικές σχέσεις ίσως η καλύτερη µεταπολεµικά, γιατί η Κύπρος είχε ήδη γίνει ανεξάρτητο κράτος και οι µετέπειτα αξιώσεις της Τουρκίας για αναθεώρηση του καθεστώτος του Αιγαίου δεν είχαν εγερθεί. Από το «Πρακτικόν Συνοµιλίας λαβούσης χώραν εν Αγκύρα την 4ην Αυγούστου 1962» του Υπουργείου Εξωτερικών διαβάζουµε ότι ο Ευάγγελος Αβέρωφ: «εδήλωσεν ότι προσκαλεί είκοσι έως τριάντα Τούρκους µαθητάς όπως έλθουν εις Ελλάδαν ως φιλοξενούµενοι του Τοσιτσείου Ιδρύµατος».

Τι ήταν όµως και τι είναι το Τοσίτσειο Ίδρυµα; Και µπορεί βέβαια να ορίζει ο Αστικός Κώδικας ότι «Ίδρυµα είναι περιουσία που ετάχθη προς εξυπηρέτηση ορισµένων σκοπών», το Τοσίτσειο Ίδρυµα, όµως, είναι κάτι παραπάνω. Είναι ένα παραµύθι που έγινε πραγµατικότητα και που σήµερα έχει πλέον συγκροτήσει το πιο στέρεο υπόδειγµα αναπτύξεως στον τόπο µας, το Μέτσοβο.

Το Νοέµβριο του 1937, στην οδό Απελλού 4 στην Αθήνα, τα µέλη του εν Αθήναις Εξωραϊστικού Συλλόγου Μετσόβου έψαχναν τρόπο να εξεύρουν χρήµατα και λύσεις για την αποφυγή µετατροπής του Μετσόβου σε απλό θέρετρο κτηνοτρόφων. Αποφάσισαν να στείλουν επιστολές σε ευάριθµους ευκατάστατους Μετσοβίτες του εξωτερικού και να τους ζητήσουν βοήθεια, ώστε το Μέτσοβο να διατηρηθεί όχι σε στάθµη µουσείου αλλά σε στάθµη ζωής, όπως είπαν και έγραψαν.

Ο Ευάγγελος Αβέρωφ, µέλος τότε του Δ.Σ. του Συλλόγου, βρήκε διευθύνσεις επιφανών µελών της οικογένειας Τοσίτσα στο Παρίσι. Οι επιστολές έφυγαν και µόνον ο Μιχαήλ Τοσίτσας απάντησε ευγενικά µεν, αλλά αόριστα ως προς το αίτηµα. Σε πολύτιµο όµως υστερόγραφο διετύπωσε την απορία, αν ο Ευάγγελος Αβέρωφ, που υπέγραφε την επιστολή, ήταν συγγενής του, όπως νόµιζε. Ακολούθησε µια αλληλογραφία πυκνή από το 1938 µέχρι το 1948.

Μέσα από αυτήν την αλληλογραφία, που η ανά χείρας έκδοση παρουσιάζει μεταφρασμενη στα ελληνικά, ο Αβέρωφ και το Μέτσοβο κέρδισαν τον µονήρη και εσωστρεφή κληρονόµο µιας µεγάλης περιουσίας, που ο ίδιος την είχε πολλαπλασιάσει.

Αποτέλεσµα αυτής της εξελίξεως ήταν ότι την Τετάρτη, 19 Φεβρουαρίου 1947, στην οδό Εµµανουήλ Μπενάκη 8 και µπροστά στον συµβολαιογράφο Αθηνών Κωνσταντίνο Περικλέους Έξαρχο και σε δύο µάρτυρες, ο βουλευτής Ιωαννίνων Ευάγγελος Αβέρωφ, νόµιµος ειδικός πληρεξούσιος του Βαρώνου Μιχαήλ Γεωργίου, Παύλου, υιού του Αναστασίου Παναγιώτη Τοσίτσα, γαλλικής ιθαγένειας, κατοίκου Λωζάννης και βάσει πληρεξουσίου του συµβολαιογράφου Λωζάννης Άλβέρτου Περέν, «εδήλωσε ότι ιδρύει στην Αθήνα ίδρυµα, κληροδότηµα, µε την ονοµασία «ΙΔΡΥΜΑ ΒΑΡΩΝΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΤΟΣΙΤΣΑ». Σκοποί του ιδρύµατος, όπως τους καθόρισε ο ιδρυτής, είναι οι ακόλουθοι:

α) Η ανοικοδόµηση, στο Μέτσοβο της Ηπείρου, του αρχοντικού της οικογένειας Τοσίτσα, όπως ήταν στις αρχές του 19ου αιώνα, και σύµφωνα µε τα σχέδια που θα εγκριθούν από τον διαθέτη, και η χρησιµοποίηση του ανακαινισµένου αρχοντικού σαν περιφερειακού Μουσείου Ηπειρωτικής Λαϊκής Τέχνης, και ενός µέρους του σαν ξενώνα για συγγενείς του ιδρυτού, που θα φέρουν το όνοµα του, και για διανοουµένους, επιστήµονες και καλλιτέχνες.

β) Η δηµιουργία στην Αθήνα «Εστίας Ηπειρωτών Σπουδαστών», προορισµένης να στεγάζει νέους σπουδαστές του πανεπιστηµίου, που κατάγονται από τους νοµούς Ιωαννίνων και Θεσπρωτίας, καθώς και λίγους Μετσοβίτες γυµνασιόπαιδες.

γ) Η ίδρυση πριονιστηρίου και ξυλουργικού εργοστασίου στο Μέτσοβο, για την εκµετάλλευση της ξυλείας. Το εργοστάσιο αυτό θα έχει και τµήµα ξυλογλυπτικής.

δ) Η ίδρυση νοσοκοµείου στο Μέτσοβο, ικανού για να περιθάλπει τους κατοίκους της περιοχής.

ε) Η εκτέλεση στο Μέτσοβο έργων δηµοσίας ωφελείας (λεωφόρος, κήπος, µνηµείο, στάδιο, γήπεδο για αγωνίσµατα κ.λπ.).

στ) Η δηµιουργία στην περιοχή του Μετσόβου γαλακτοκοµικής και τυροκοµικής σχολής. Η σχολή µπορεί να διατηρεί ιδιόκτητα ποίµνια.

ζ) Το ίδρυµα µπορεί να επιτελεί και έργα αγαθοεργίας, κατά την κρίση του διοικητικού συµβουλίου, αν οι πόροι του το επιτρέπουν.

Όλοι οι σκοποί του Ιδρύµατος έκτοτε υλοποιήθηκαν. Αποτέλεσµα ήταν, κατά την αξιοσηµείωτη έρευνα του Δρος οικονοµολόγου Ν. Τσουτσοπλίδη, τ. Γενικού Διευθυντού του Υπουργείου Συντονισµού, να συµπεραίνεται ότι «στην περίπτωση της Επαρχίας Μετσόβου έλαβε χώρα µια προϊούσα οικονοµική ανάπτυξη, η οποία από τα µέσα της δεκαετίας του 1950 παρουσίασε υψηλότερους ρυθµούς.

Βασικός συντελεστής, αρχικά στη συγκράτηση της παρακµής και µετά στην ανάπτυξη της οικονοµίας του Μετσόβου, υπήρξε το γεγονός ότι κατά την κρίσιµη περίοδο, σχεδόν αµέσως µετά τον τερµατισµό του εµφυλίου πολέµου, ξεκίνησε η υλοποίηση στο Μέτσοβο σοβαρών έργων του κατά το 1948 ιδρυθέντος Ιδρύµατος Βαρώνου Μιχαήλ Τοσίτσα, ύστερα από τη γνωστή ιστορική πρωτοβουλία τού αειµνήστου Ευαγγέλου Αβέρωφ-Τοσίτσα, ο οποίος ως ισόβιος Πρόεδρος υπήρξε ο δηµιουργός και η ψυχή του Ιδρύµατος µέχρι του θανάτου του.

Η συµβολή του Ιδρύµατος Τοσίτσα στην οικονοµικο-κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη του Μετσόβου υπήρξε σηµαντικότατη ευθύς αρχής, ξεκινώντας µε την κατασκευή µεγάλων έργων, όπως το Αρχοντικό, το Τυροκοµείο-εκπαιδευτήριο, το Ξυλουργείο Εργοστάσιο, το Νοσοκοµείο, το Δηµοτικό Σχολείο, το Τελεφερίκ, τα έργα στήριξης εδαφών και αναδάσωσης και πολλά άλλα κοινωφελή έργα µεγάλης αξίας. Συνάµα βοηθήθηκε σηµαντικά και η σπουδάζουσα νεολαία του Μετσόβου µε την εισαγωγή µεγάλου αριθµού φοιτητών στην Φοιτητική Εστία Τοσίτσα (ΦΕΤ), που λειτουργεί στην Αθήνα (Κάτω Κηφισιά) από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950.

Από της έναρξης λειτουργίας του Ιδρύµατος µέχρι το 1990, βάσει κατά προσέγγιση στοιχείων, υπολογίζεται ότι δαπανήθηκε στην επαρχία Μετσόβου: για πάσης φύσεως κατασκευές, ζωικό κεφάλαιο, κοινωφελείς σκοπούς, κόστος φοιτητών που επί έτη φιλοξενήθηκαν στην Φοιτητική Εστία Τοσίτσα, λειτουργικές δαπάνες, επιχορηγήσεις και βοηθήµατα κ.λπ. ένα συνολικό ποσό της τάξεως των 10 δις δρχ. αγοραστικής αξίας έτους 1990. Το τεράστιο τούτο µέγεθος συνέβαλε ουσιωδώς στη χρηµατοδότηση της Συνολικής Τοπικής Δαπάνης, καθώς και στην σημαντική ενίσχυση του Ακαθαρίστου Τοπικού Προϊόντος και κατά συνέπεια στην αύξηση της επιτοπίου απασχόλησης. Τούτο, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη και η επίδραση του πολλαπλασιαστή στις διακλαδικές σχέσεις µεταξύ των διαφόρων κλάδων παραγωγής». (Πρακτικά 1ου Συνεδρίου Μετσοβίτικων Σπουδών, σελ. 44).

Το Μέτσοβο, µέσα από το παραµύθι του Ιδρύµατος Τοσίτσα, είναι το µοντέλο αναπτύξεως που η χώρα µας διαθέτει και είναι η έµπρακτη πρόδροµος εκδήλωση της θεωρίας της γηγενούς αναπτύξεως που δικαιώνει την όλη πρωτοβουλία του Ευάγγελου Αβέρωφ.

Αυτό το σαν παραμύθι κοινωφελές δημιούργημα μιας πειθούς και μιας φιλοδοξίας, της πειθούς του Αβέρωφ και της φιλοδοξίας του Τοσίτσα να διαιωνίσει εποικοδομητικά το όνομά του, διαμορφωνόταν τελικά μέσα σε μια δεκαετία ανταλλαγής επιστολών (1938-1948), όπου σταδιακά χτιζόταν μια φιλία και τελικά μια κοινή στόχευση για την αναδημιουργία του Μετσόβου. Κάποια στιγμή (14/6/1939) ο Βαρώνος Μ. Τοσίτσας ανοίγεται στον Αβέρωφ και του ομολογεί πως νιώθει πως βρίσκονται και οι δυο τους «στο ίδιο μέρος του οδοφράγματος» σχετικά με το πως αντιλαμβάνονται τα πράγματα και τα σχέδια για τον τόπο καταγωγής τους. Ήταν το πρώτο δυνατό «σινιάλο» εμπιστοσύνης και ταύτισης που έδωσε πνοή στον Αβέρωφ να συνεχίσει την επιστολική πολιορκία για την ευημερία της ορεινής κωμοπόλεως.