«NOVARTIS» και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος

Γράφει η Δήμητρα Αναστασοπούλου, Νομικός

Με αφορμή την υπόθεση «Novartis», που αποτελεί τον τελευταίο καιρό το επίκεντρο του ενδιαφέροντος του πολιτικού χώρου, έχει έρθει στην επικαιρότητα το νομικό ζήτημα της αποχής από την ποινική δίωξη των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος («whistleblowers»), όπως προβλέπεται στο άρθρο 45Β ΚΠΔ. Συγκεκριμένα, στην παράγραφο 1 του άρθρου 45Β ΚΠΔ προβλέπεται ότι: «Σε υποθέσεις σχετικές με τις αξιόποινες πράξεις των άρθρων 159,159Α,235,236,237 και 237Α του Ποινικού Κώδικα και τις συναφείς με αυτές πράξεις, είναι δυνατόν, μετά από έγκριση του Αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου που εποπτεύει και συντονίζει το έργο των Εισαγγελέων Εγκλημάτων Διαφθοράς, να χαρακτηρίζεται ως μάρτυς δημοσίου συμφέροντος με πράξη του κατά τόπον αρμόδιου εισαγγελέα πλημμελειοδικών ή του Εισαγγελέα Εγκλημάτων Διαφθοράς όποιος, χωρίς να εμπλέκεται καθ` οιονδήποτε τρόπο στις εν λόγω πράξεις και χωρίς να αποβλέπει σε ίδιον όφελος, συμβάλλει ουσιωδώς, με τις πληροφορίες που παρέχει στις διωκτικές αρχές, στην αποκάλυψη και δίωξη τους. Η κατά το προηγούμενο εδάφιο πράξη του εισαγγελέα μπορεί να ανακαλείται με τον ίδιο τρόπο και σε οποιοδήποτε στάδιο της ποινικής δίκης, αν ο εισαγγελέας κρίνει ότι δεν συντρέχουν οι λόγοι που τον οδήγησαν στην έκδοση της.». Η ρύθμιση του άρθρου 45Β ΚΠΔ αποσκοπεί στην αποτελεσματική καταπολέμηση της διαφθοράς μέσω της αξιοποίησης σημαντικών πληροφοριών εκ μέρους προσώπων, τα οποία –χωρίς να εμπλέκονται τα ίδια στην τέλεση τέτοιων εγκλημάτων-συμβάλλουν ουσιωδώς στην αποκάλυψη και δίωξη των πράξεων διαφθοράς.

Ο ρόλος του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος στην αποκάλυψη αδικοπραξιών στο χώρο εργασίας του συνιστά συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα της ελευθερίας εκφράσεως γνώμης, και χαίρει του δικαιώματος προστασίας, όπως ορίζουν και οι διεθνείς επιταγές. Ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος σύμφωνα με το Σύνταγμα λειτουργεί μέσα στα πλαίσια που ορίζουν οι διατάξεις του άρθρου 2 παρ. 2 «περί επιδίωξης και εμπέδωσης της δικαιοσύνης…» και του άρθρου 5 «περί συμμετοχής του στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωής της Χώρας χωρίς να προσβάλει τα χρηστά ήθη». Για να προσλάβει κάποιος την ιδιότητα του μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος (whistleblower) πρέπει οι αναφορές του ενώπιον των Δικαστικών και άλλων αρμοδίων Αρχών του Κράτους να γίνονται σύμφωνα με το άρθρο 11 του Ν 2957/2001, όπου γίνεται αναφορά στη λήψη αποδείξεων, για συγκεκριμένες παραβάσεις Κανονισμών, Συμβατικών Διατάξεων, Νόμων και Ευρωπαϊκών Οδηγιών. Εν συνεχεία, εφ’ όσον δεν υπάρξουν διορθωτικές ενέργειες, ο εργαζόμενος υπάλληλος προβαίνει στην ενημέρωση της Ελληνικής Δικαιοσύνης και κάθε Δημοσίας Αρχής αρμόδιας διά τη γνωστοποίηση των ευρημάτων – αναφορών του.

Το ΕΔΔΑ με αφορμή την υπόθεση Guja κατά Μολδαβίας έθεσε έξι κριτήρια, τα οποία πρέπει να πληροί ο κάθε εργαζόμενος για να χαρακτηριστεί μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος («whistleblowers») τα οποία είναι τα εξής:

α) Ο τρόπος με τον όποιο δίνεται η πληροφορία. Ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος μπορεί να απευθύνεται στις δημόσιες αρχές, και αν αυτό δεν είναι εφικτό, μπορεί να δίνει την πληροφορία στο γενικό κοινό απευθείας (στα ΜΜΕ ή στο διαδίκτυο).

β) Το ενδιαφέρον που έχει η πληροφορία για το γενικό κοινό. Το ΕΔΔΑ σημείωσε πως το ενδιαφέρον του κοινού για μια πληροφορία, αρκετές φορές, ξεπερνάει το νόμιμο καθήκον για το απόρρητο.

γ) Η αυθεντικότητα της πληροφορίας.

δ) Η ζημία που προκλήθηκε, από τη διαρροή της πληροφορίας στη δημοσία αρχή, και κατά πόσο το ενδιαφέρον του κοινού υπερβαίνει τη ζημία που προκλήθηκε.

ε) Η καλή πίστη. Ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος θα πρέπει να καταγγέλλει καλή τη πίστει, δεν θα πρέπει να έχει κάποιο όφελος από τη διαρροή της πληροφορίας και δε θα πρέπει να έχει κίνητρα εκδίκησης ούτε προφανώς να εμπλέκεται ο ίδιος

στ) Να μην έχει επιβληθεί στον μάρτυρα δημοσίου συμφέροντος κάποια ποινή που να αφορά παρεμφερές αδίκημα.

       Όμως η εγγυητική λειτουργία του άρθρου 45Β ΚΠΔ μπορεί να παύσει, εφόσον δίνεται η δυνατότητα στον Εισαγγελέα να ανακαλέσει την πράξη του μέχρι το τέλος της ποινικής διαδικασίας (άρθρο 45Β§1 ΚΠΔ). Το πλαίσιο του άρθρου 45Β ΚΠΔ είναι γενικό και ακαθόριστο, διότι δεν αναφέρονται σε αυτό με σαφήνεια τα κριτήρια που πρέπει να πληροί κάποιο πρόσωπο, ώστε να χαρακτηρίζεται από τον Εισαγγελέα ως μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος.

Σύμφωνα με το παρόν σύστημα, στην περίπτωση που ασκηθεί ποινική δίωξη σε ένα πρόσωπο που αρχικά είχε κατοχυρωθεί ως μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος, κάθε κατάθεση που είχε δώσει κάτω από αυτόν τον προστατευτικό μανδύα πρέπει να μπει στο αρχείο και να μη χρησιμοποιηθεί αποδεικτικά σύμφωνα με την αρχή της μη αυτοενοχοποίσης (31 παρ.2 ΚΠΔ).

            Μετά τη νομική ανάλυση, εγείρονται τα εξής ζητήματα όσον αφορά την υπόθεση “Novartis”:

α) Πριν από λίγες ημέρες βγήκε στο φως το όνομα ενός εκ των τριών προστατευόμενων μαρτύρων. Μάλιστα όπως αναφέρεται για το συγκεκριμένο πρόσωπο, οι υπόλοιποι μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος τον είχαν καταγγείλει για εμπλοκή του στην υπόθεση. Άρα το ερώτημα που τίθεται εδώ το εξής: Εάν οι μαρτυρίες-καταγγελίες είναι αληθινές, μήπως το συγκεκριμένο πρόσωπο δεν έπρεπε εξ αρχής να θεωρηθεί μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος, ή μήπως του αποδόθηκε αυτός ο χαρακτηρισμός ελαφρά τη καρδία; Όπως αναφέρει το άρθρο 45Β ΚΠΔ ο μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος δε θα πρέπει να εμπλέκεται καθ` οιονδήποτε τρόπο στις εν λόγω πράξεις και να αποβλέπει σε ίδιον όφελος. Αν όντως τον είχαν καταγγείλει οι άλλοι δυο προστατευόμενοι μάρτυρες θα έπρεπε να εξεταστεί και να αποκλειστεί με αποδείξεις η όποια πιθανή εμπλοκή του στην υπόθεση, προκειμένου να χαρακτηριστεί έτσι. Επομένως, για να μπήκε στο πρόγραμμα ‘προστασίας’ έπρεπε να υπήρχαν επαρκείς ενδείξεις ότι δεν είχε καμία απολύτως εμπλοκή με την υπόθεση. Τώρα όμως ποιο ήταν εκείνο το καθοριστικό στοιχείο που άλλαξε την πορεία των πραγμάτων και από προστατευόμενο μάρτυρα βρέθηκε στη θέση του κατηγορούμενου;

β) Μήπως το σύστημα του προστατευόμενου μάρτυρα στη χώρα μας υπάρχει μόνο τυπικά, αφού με ιδιαίτερη ευκολία βγήκαν στην επιφάνεια τα ονόματα των δύο εκ των τριών προστατευόμενων –κατά τ’ άλλα-μαρτύρων; Πώς γίνεται κάποιο πολιτικό πρόσωπο ουσιαστικά να ‘κατονομάζει’ τον μέχρι πρότινος προστατευόμενο μάρτυρα; Μήπως αυτό σημαίνει ότι γνωρίζει στοιχεία της δικογραφίας;

γ) Γιατί ο πρώην προστατευόμενος μάρτυρας υποστηρίζει ότι δέχτηκε πιέσεις να κατονομάσει συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα;  Σύμφωνα με το άρθρο 134 του ΠΚ,

«…Με ισόβια ή πρόσκαιρη κάθειρξη τιμωρείται όποιος, εκτός από την περίπτωση της προηγούμενης παραγράφου: α) επιχειρεί με βία ή απειλή βίας ή με σφετερισμό της ιδιότητάς του ως οργάνου του Κράτους να καταλύσει ή να αλλοιώσει ή να καταστήσει ανενεργό, διαρκώς ή προσκαίρως, το δημοκρατικό πολίτευμα που στηρίζεται στη λαϊκή κυριαρχία ή θεμελιώδεις αρχές ή θεσμούς του πολιτεύματος αυτού…». Το δε συμπληρωματικό άρθρο 134 Α προβλέπει ότι «Θεμελιώδεις αρχές και θεσμοί του πολιτεύματος θεωρούνται στο πλαίσιο του προηγούμενου άρθρου: … ε) η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, όπως προβλέπεται στο Σύνταγμα.  ζ) η αρχή της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης. και η) η γενική ισχύς και προστασία των ατομικών δικαιωμάτων που προβλέπει το Σύνταγμα.».

Εάν αποδειχθεί η με οποιονδήποτε τρόπο προσπάθεια πολιτικού προσώπου να παρακωλύσει το έργο της δικαιοσύνης ή και ευθεία επέμβαση σε αυτό, η πράξη αυτή διασαλεύει τη θεμελιώδη αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Με ό, τι αυτό συνεπάγεται από πλευράς της ποινικής δικαιοσύνης.

Ήρθε η ώρα να λάμψει η αλήθεια, να φωτιστούν τα σκοτεινά σημεία, να αποδοθούν οι ευθύνες και να αποκατασταθεί στα μάτια το πολιτών το κύρος της δικαιοσύνης.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.