Η ρωσική πολιτική κατά την έκρηξη της επανάστασης του 1821
Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης
Η Ρωσία κατά τον 18ο αιώνα με τον Μεγάλο Πέτρο και την Μεγάλη Αικατερίνη επιδίωξε σταθερά την επέκταση προς νότο και την εξασφάλιση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στην Μεσόγειο. Η ρωσική επεκτατική πολιτική αποσκοπούσε στην έξοδο στην ανατολική Μεσόγειο και απαραίτητη προϋπόθεση είχε τον υποσκελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που εκείνη την εποχή εκτεινόταν σε όλες τις ακτές της ανατολικής Μεσογείου και του Ξινού Πόντου. Εξέλιξη που οδηγούσε σε μια σειρά ρωσοτουρκικών πολέμων.
Κομβική για τις σχέσεις της ρωσικής αλλά και της οθωμανικής αυτοκρατορίας με τους υπόδουλους Ελληνες ήταν η συνθήκη του Κιουτσούκ Καιναρτζή που επέτρεψε στους Ελληνες πλοιοκτήτες την ελεύθερη ναυσιπλοΐα και την πρόσβαση στα λιμάνια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όταν τα πλοία τους βρισκόταν κάτω από ρωσική σημαία. Εξέλιξη που ήταν ένας από τους καταλύτες που οδήγησαν στην θεαματική άνθηση της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας και προετοίμασε τον ελληνικό πολεμικό στόλο που τελικά ελευθέρωσε την Ελλάδα κατά τον πόλεμο της ελληνικής ανεξαρτησίας (1821-1830) και οδήγησε στην ίδρυση του ελληνικού κράτους.
Όμως η τελευταία συνθήκη που υπογράφηκε βιαστικά στο Βουκουρέστι στις 28 Μαΐου του 1812 όταν τα γαλλικά στρατεύματα προέλαυναν προς τα ρωσικά σύνορα εμπεριείχε πολλά θολά και όχι επαρκώς διευκρινισμένα σημεία και άφηνε σημαντικές εκκρεμότητες δίνοντας αφορμές για προστριβές ανάμεσα στις δύο αυτοκρατορίες.
Η οδυνηρή εμπειρία της γαλλικής εισβολής στην Ρωσία, υποχρέωνε τον Τσάρο να είναι απόλυτα συντεταγμένος με τις αποφάσεις και την πολιτική της ιερής συμμαχίας. Γι αυτό και συντάχτηκε με την απόφαση του συνεδρίου του Λάυμπαχ που αποδοκίμαζε την ελληνική επανάσταση και με μία πράξη υψηλού συμβολισμού διέγραψε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη από τους καταλόγους των αξιωματικών του ρωσικού στρατού. Παράλληλα αποδοκίμαζε επίσημα την πράξη του δήλωσε αυστηρή ουδετερότητα για το κίνημα στις ηγεμονίες και διέταξε τον πρεσβευτή της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη, Στρογγάνοφ να γνωστοποιήσει αυτές τις ενέργειες στην Υψηλή Πύλη και ταυτόχρονα να διαβεβαιώσει τον Σουλτάνο για την ειλικρινή του πρόθεση να διατηρηθούν φιλικές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Παρόλα αυτά ιστορικές πηγές επιβεβαιώνουν πως ο Τσάρος αμφιταλαντευόταν ανάμεσα στις δεσμεύσεις προς την Ιερά Συμμαχία και την πάγια πολιτική της χώρας του που στόχευε στην επέκταση στην ανατολική Μεσόγειο.
Παρόλα αυτά οι σχέσεις ανάμεσα στην Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία θα περάσουν νέα κρίση με αφορμή τις βιαιότητες εναντίον των Ελλήνων της ανατολής και κυρίως της Κωνσταντινούπολης το Πάσχα του 1821, τον απαγχονισμό του οικουμενικού πατριάρχη Γρηγορίου του Ε και την παραμονή των τουρκικών στρατευμάτων στις παραδουνάβιες ηγεμονίες μετά την καταστολή του κινήματος του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Ο Τσάρος για μία περίοδο θα μείνει αναποφάσιστος ανάμεσα στις φιλειρηνικές εισηγήσεις συμβούλων του που τον προέτρεπαν να μείνει συνεπής στις υποχρεώσεις του έναντι της ιερής συμμαχίας και τις εισηγήσεις άλλων συνεργατών του που πρότειναν την επίλυση των ρωσοτουρκικών διαφορών με πόλεμο.
Η πρώτη σημαντική μετατόπιση της επίσημης ρωσικής εξωτερικής πολιτικής υπέρ της ελληνικής επανάστασης καταγράφηκε τον Ιούλιο του 1821 όταν ο Ρώσος πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Στρογγάνοφ διατάχτηκε να επιδώσει αυστηρό τελεσίγραφο στην Υψηλή Πύλη με το οποίο ζητούσε ως ελάχιστη ικανοποίηση προς την Ρωσία, την αναγνώριση του δικαιώματος της Ρωσίας να προστατεύει τους χριστιανούς υπηκόους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας , την διάκριση ανάμεσα σε ενόχους και αθώους από τα οθωμανικά στρατεύματα στις επιχειρήσεις καταστολής της ελληνικής εξέγερσης και την αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων από την Μολδοβλαχία.
Όμως το τελεσίγραφο απορρίφθηκε από την Υψηλή Πύλη και ο πρεσβευτής Στρογάννοφ με το σύνολο της διπλωματικής ακολουθίας αποχώρησαν από την Κωνσταντινούπολη. Η απειλή πολέμου είχε διαμορφώσει μία νέα πραγματικότητα. Όμως ο Τσάρος έμενε αναποφάσιστος και εγκλωβιζόταν τελικά από την ρητορική του Μέτερνιχ που θύμιζε πως << οι επαναστάσεις αποτελούν νόσημα μολυσματικό και επικίνδυνο>> και ό μόνοι οι ηγέτες είναι αρμόδιοι να παραχωρούν ευεργεσίες στους λαούς.
