Η διεύρυνση ως διαπραγματευτικό χαρτί για την ενεργοποίηση της μεταρρύθμισης της ΕΕ
Ενώ οι εκκλήσεις για μεταρρύθμιση της ΕΕ κερδίζουν έδαφος, αρκετά κράτη-μέλη αντιτίθενται στην πρόταση για αλλαγή της Συνθήκης. Τελικά, η διεύρυνση της ΕΕ θα μπορούσε να αποτελέσει το κύριο διαπραγματευτικό χαρτί για την έναρξη της διαδικασίας μεταρρύθμισης.
Η Ευρώπη έχει βυθιστεί σε μια συζήτηση για τη μεταρρύθμιση της ΕΕ μετά την ολοκλήρωση της Διάσκεψης για το μέλλον της Ευρώπης, με τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία να επιθυμούν ιδιαίτερα να φέρουν την ΕΕ σε τροχιά μεταρρύθμισης.
Μαζί τα τρία ιδρυτικά μέλη θα μπορούσαν «να προσφέρουν πραγματικά κάτι που θα είχε συνέπειες για την Ευρώπη τώρα», δήλωσε στη EURACTIV ο Marc Uzan, διευθυντής στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Πολιτικής (CEP) στο Παρίσι. «Αυτή η κρίση είναι το σημείο καμπής για την Ευρώπη», πρόσθεσε.
Από την άλλη πλευρά, σχεδόν οι μισές χώρες της ΕΕ αντιτίθενται σε σαρωτικές αλλαγές των συνθηκών, με 13 κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης και της Σκανδιναβίας να προειδοποιούν σε ένα κοινό έγγραφο θέσεων για «μη μελετημένες και πρόωρες προσπάθειες να ξεκινήσει μια διαδικασία προς την κατεύθυνση της αλλαγής των συνθηκών».
Ωστόσο, αρκετά κράτη-μέλη που αντιδρούν έχουν ήδη αμβλύνει την αντίστασή τους και δείχνουν κάποια προθυμία για διάλογο.
«Δεν είμαστε αντίθετοι στο διάλογο για το άνοιγμα των Συνθηκών, αλλά δεν το βλέπουμε ως τη μόνη δυνατή προσέγγιση», δήλωσε ο υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Τσεχικής Δημοκρατίας, Mikuláš Bek, στη EURACTIV.cz.
Άλλοι υπογράφοντες την κοινή επιστολή που αντιτίθεται στη μεταρρύθμιση της ΕΕ έχουν επίσης μαλακώσει τη στάση τους. Το υπουργείο Εξωτερικών της Ρουμανίας, για παράδειγμα, δήλωσε ότι τα 13 κράτη μέλη δεν αποκλείουν τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις όπου χρειάζεται, αλλά θέλουν να αποφύγουν την έναρξη τέτοιων διαδικασιών χωρίς ενδελεχή ανάλυση.
Η διεύρυνση ως μπαλαντέρ
Ωστόσο, το να συγκεντρωθούν 27 κράτη μέλη για να αποφασίσουν για την αλλαγή της συνθήκης θα είναι μια μακρά και δύσκολη διαδικασία – ειδικά από τη στιγμή που οι κύριοι κινητήριοι μοχλοί πίσω από την ώθηση είναι όλες οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες.
Ως εκ τούτου, ο Frank Schimmelfennig, καθηγητής και πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο ΕΤΑ της Ζυρίχης, υποστήριξε ότι «μια σημαντική μεταρρύθμιση της συνθήκης είναι μάλλον απίθανη».
Η Πολωνία αντιτίθεται σθεναρά σε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση της συνθήκης.
«Η πρόταση αυτή είναι απαράδεκτη για εμάς, καθώς αυτό θα σήμαινε τη δικτατορία των ισχυρότερων χωρών της ΕΕ επί των μικρότερων χωρών, στερώντας από την περιοχή μας τη φωνή της», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Πολωνίας, Jacek Sasin.
Ωστόσο, ένα διαπραγματευτικό χαρτί στο τραπέζι θα μπορούσε να ανοίξει τις πύλες για τη μεταρρύθμιση της ΕΕ: η διεύρυνση.
Ορισμένα κράτη μέλη, όπως το Βερολίνο ή η Μαδρίτη, έχουν ήδη καταστήσει σαφές ότι η ΕΕ θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί πριν από οποιαδήποτε περαιτέρω διεύρυνση, καθώς διαφορετικά θα μειωθεί σημαντικά η ικανότητα δράσης της ένωσης.
«Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό πίεσης. Διότι τα κράτη που είναι αρκετά επιφυλακτικά απέναντι στην κατάργηση της ομοφωνίας, ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη, έχουν ταυτόχρονα έντονο ενδιαφέρον για τη διεύρυνση. Εκεί θα μπορούσε κανείς να δει ορισμένα ανταλλάγματα», δήλωσε ο Schimmelfenning.
«Αυτή η σύνδεση της διεύρυνσης και της θεσμικής μεταρρύθμισης ήταν στην πραγματικότητα στην ημερήσια διάταξη σε κάθε γύρο διεύρυνσης», πρόσθεσε.
Μεταρρύθμιση χωρίς αλλαγή της συνθήκης
Ωστόσο, υπάρχουν επίσης επιλογές για θεσμική μεταρρύθμιση που δεν συνεπάγονται αλλαγή της συνθήκης.
Η Γερμανία πιέζει ιδιαίτερα για την κατάργηση της απαίτησης ομοφωνίας στην εξωτερική πολιτική – κάτι που είναι ήδη δυνατό βάσει των διατάξεων της ισχύουσας συνθήκης.
Ενώ τα ιδρυτικά μέλη της ΕΕ, η Ιβηρική και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τάσσονται σθεναρά υπέρ μιας τέτοιας κίνησης, τα κράτη μέλη της Ανατολικής Ευρώπης είναι πολύ απρόθυμα.
«Η ομοφωνία παρέχει έναν μοχλό πίεσης για τα μικρότερα κράτη να διαπραγματευτούν εξαιρέσεις -όπως βλέπουμε σήμερα με τις κυρώσεις για το πετρέλαιο, για παράδειγμα. Σε ένα σύστημα πλειοψηφίας, αυτό δεν θα ήταν πλέον δυνατό. Δεν νομίζω ότι αυτά τα κράτη θα εγκαταλείψουν εύκολα αυτή τη δυνατότητα», τόνισε ο Schimmelfennig.
Ωστόσο, το βέτο της Ουγγαρίας στις κυρώσεις της ΕΕ κατά των ρωσικών εισαγωγών πετρελαίου έχει επίσης οδηγήσει σε κάποιες αναπροσαρμογές στις θέσεις αυτών των κρατών μελών.
Για παράδειγμα, ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Πολωνίας υποστήριξε ότι το σημερινό «ζήτημα των κυρώσεων» δείχνει ότι η απαίτηση ομοφωνίας «μερικές φορές πραγματικά εμποδίζει» τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Η Εσθονία εξέφρασε παρόμοιες ανησυχίες. Ενώ η πρωθυπουργός Kaja Kallas τόνισε ότι τα μικρότερα κράτη-μέλη θα μπορούσαν να «υπερφαλαγγίσουν σε ορισμένες αποφάσεις», το βέτο της Ουγγαρίας στις κυρώσεις θεωρείται επίσης πρόβλημα στο Ταλίν.
«Βλέπουμε επίσης την Ουγγαρία να μπλοκάρει τώρα τις μεγάλες αποφάσεις, όπως οι κυρώσεις της ΕΕ κατά της Ρωσίας – ίσως είναι και προς το συμφέρον μας να λειτουργεί η Ευρώπη πιο γρήγορα», δήλωσε ο Kallas στη EURACTIV.
Ωστόσο, ακόμη και αν η προηγούμενη αντίθεση στην κατάργηση της ομοφωνίας στην εξωτερική πολιτική καταρρέει κάπως, η Ουγγαρία πιθανότατα θα ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε κίνηση προς την κατεύθυνση της πλειοψηφίας στην εξωτερική πολιτική.
Η μόνη άλλη επιλογή για την περαιτέρω ανάπτυξη της ΕΕ χωρίς αλλαγή των συνθηκών είναι η επιλογή μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων.
Ο Macron έχει ήδη υπαινιχθεί αυτή την επιλογή στην ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περασμένη εβδομάδα, όπου δήλωσε ότι η Ευρώπη δεν πρέπει να περιμένει «τους πιο δύσπιστους ή τους πιο διστακτικούς».
Οι συνθήκες επιτρέπουν ήδη ένα τέτοιο βήμα μέσω της ενισχυμένης συνεργασίας, όπου τουλάχιστον εννέα κράτη-μέλη μπορούν να δημιουργήσουν προηγμένη ολοκλήρωση.
Ωστόσο, ενώ η Γαλλία και η Γερμανία έχουν από καιρό υποστηρίξει τη χρήση της, η δυνατότητα αυτή έχει μέχρι στιγμής αξιοποιηθεί σπάνια.
«Πέρα από αυτή τη γενική δέσμευση για τις δυνατότητες διαφοροποιημένης ολοκλήρωσης, στην πραγματικότητα έχει παρατηρηθεί σε όλες τις κρίσεις ότι τα πρακτικά εμπόδια ή τα πρακτικά οφέλη ήταν πολύ περιορισμένα και η πραγματική εφαρμογή υστερούσε», τόνισε ο ειδικός σε θέματα ολοκλήρωσης της ΕΕ Schimmelfenning.