H Βοσνία και η νέα επικίνδυνη στροφή για τα Βαλκάνια
Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης
Η Βοσνία αποτελεί ένα ομόσπονδο κράτος, που χαρακτηρίζεται από πολλές εσωτερικές αντιφάσεις και από την φύση είναι μία δυσκολοκυβέρνητη κρατική οντότητα που οφείλει να ισορροπεί στο εκκρεμές που διαμορφώνει η συνύπαρξη τριών διαφορετικών και άλλοτε αντιμαχόμενων κοινοτήτων.
Αναμφίβολα το εξαιρετικά περίπλοκο σύνταγμα προϊόν ενός καταστροφικού εμφυλίου πολέμου που εκφυλίστηκε σε μία μακρά στο χρόνο πολεμική σύρραξη με σχεδόν πρωτόγονα χαρακτηριστικά, στον οποίο ήταν έντονη η ξένη παρέμβαση ενώ τα εμπλεκόμενα μέρη άλλαζαν συχνά στρατόπεδο μέσα από χαλαρές και συγκυριακές συμμαχίες αλλά και σκληρής διαπραγμάτευσης που κατέληξε στην συμφωνία του Ντέητον. Υπήρξε από την αρχή προβληματικό και έπαψε να από καιρό να είναι λειτουργικό.
Πρωταγωνιστής της νέας κρίσης ο ηγέτης των Σερβοβοσνίων Μίλοραντ Ντόνικ ο οποίος τον περασμένο μήνα δημοσιοποίησε τα πλάνα του για την απόσυρση του σερβικού καντονιού από την ομοσπονδιακή διοίκηση της Βοσνίας, σχεδιάζοντας διακριτές φορολογικές αρχές, ένοπλες δυνάμεις και αστυνομία. Υπηρεσίες που στο σύνολο τους αγγίζουν τον σκληρό πυρήνα του κράτους.
Είναι προφανές πως για μία κρατική οντότητα με βεβαρημένο ιστορικό παρελθόν ακόμα και σε πρόσφατο ιστορικό χρόνο αυτή η εξέλιξη πιθανώς να λειτουργήσει αποσταθεροποιητικά.
Η πρόσφατη ιστορία
Η συγκρότηση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με κύριο διεθνοπολιτικό γνώρισμα την πλήρη απουσία εγγυητριών δυνάμεων λειτούργησε αποτρεπτικά για μια έγκαιρη παρέμβαση στην αρχή των γιουγκοσλαβικών πολέμων το 1991.
Μετά από πολυετή αιματοχυσία προχώρησε στον βομβαρδισμό των σερβοβοσνιακών δυνάμεων που στάθμευαν στο Κοσσυφοπέδιο το 1999 που μέχρι την εποχή εκείνη αποτελούσε σερβικό έδαφος και ιστορική κοιτίδα του σερβικού έθνους.
Μετά το τέλος των γιουγκοσλαβικών πολέμων ισχυρές ΝΑΤΟικές δυνάμεις αναπτύχθηκαν τόσο στην Βοσνία όσο και στο Κοσσυφοπέδιο.
Παρά το αμφιλεγόμενο της ευρωατλαντικής παρέμβασης και την έντονη κριτική που δέχτηκε ο δυτικός κόσμος γι αυτήν. Οι προσπάθειες τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και των Ηνωμένων Πολιτειών απεκατέστησαν έστω και προσωρινά την ασφάλεια και την σταθερότητα στην περιοχή. Ενώ παράλληλα δαπανήθηκαν ιλιγγιώδη ποσά για την ανοικοδόμηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης και του Κοσσυφοπεδίου.
Ο αναχωρητισμός της δύσης
Όσοι αναζητούν τα βαθύτερα αίτια της στάσης της ηγεσίας της Σερβοβοσνιακής κοινότητας που πιθανώς να πυροδοτήσει μια νέα βαλκανική κρίση. Υποστηρίζουν πως σταδιακή απεμπλοκή της Ευρωπαϊκής Ένωση και των Ηνωμένων Πολιτειών καθώς οι ΗΠΑ ήδη από το 2001, έριξαν το βάρος στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας και τις στρατιωτικές επιχειρήσεις σε Αφγανιστάν και Ιράκ, υπαναχωρώντας από τις δεσμεύσεις τους απέναντι στην Βοσνία ήδη από το 2010.
Την ευθύνη σε εκείνη την κομβική διεθνοπολιτική, πολιτική και ιστορική πλέον συγκυρία ανέλαβε η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθετώντας μία στρατηγική διεύρυνσης ανάλογης με εκείνη που είχε την επιτυχή κατάληξη της ένταξης στις κοινότητες των κρατών το 2001. Προσφέροντας με αυτόν τον τρόπο την προοπτική της ένταξης και της οικονομικής ανάπτυξης ως εγγύηση περιφερειακής ασφάλειας και σταθερότητας.
Όμως ήδη από το 2019 είχε γίνει σαφές πως αυτή η πολιτική δεν θα έφτανε τουλάχιστον σε ορατό ιστορικό χρόνο στην πλήρη ένταξη βαλκανικών κρατών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η σημερινή κατάσταση στα Βαλκάνια
Η σχεδόν βίαιη διακοπή της ευρωπαϊκής πορείας των κρατών των Βαλκανίων οδήγησε σε μια δραματική υπαναχώρηση στον εθνικολαικισμό του παρελθόντος. Το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι Δημοκρατικές ελευθερίες, όπως και το σύνολο των ιδανικών και των γνωρισμάτων της δυτικής φιλελεύθερης Δημοκρατίας σταδιακά εγκαταλείφθηκαν.
Παράλληλα εθνικιστικές και πολιτικές διενέξεις αναζωπυρώθηκαν, ειδικά στα πολυεθνικά κράτη όπου η στόχευση της εθνικής ολοκλήρωσης ή έστω της αυτονόμησης της εθνικής κοινότητας δεν έχουν υλοποιηθεί με πλέον πρόσφατο και χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνο των Σκοπίων όπου το πολιτικό ψυχόδραμα διαδραματίζεται ταυτόχρονα με ανάλογες συγκρούσεις με εξίσου τεκτονικά χαρακτηριστικά σε γειτονικά κράτη όπως το Κοσσυφοπέδιο, το Μαυροβούνιο και η Σερβία.
Αναμφίβολα η άνοδος και το αποτύπωμα των social media αύξησε τις σοβινιστικές δοξασίες και την διασπορά μίσους, που σε συνδυασμό με τις κυβερνήσεις και τα συστημικά ΜΜΕ που επέλεξαν να συσπειρώσουν το κοινό τους στοχοποιώντας άλλες εθνικές κοινότητες και δημιουργώντας παράλληλα ένα εκρηκτικό κλίμα.
Πιο συγκεκριμένα στην Βοσνία αθροιστικά με τις αποσχιστικές τάσεις του Ντόνικ λειτουργούν η μουσουλμανική κοινότητα που διατυπώνει το αίτημα της εδαφικής του αυτονόμησης.
Η Κίνα και οι αναθεωρητικές δυνάμεις
Είναι γεγονός πως ο αναχωρητισμός των δυτικών δημιούργησε ένα τεράστιο διεθνοπολιτικό κενό που έσπευσαν να καλύψουν τρίτες δυνάμεις. Η ισχυρή ρωσική παρουσία λειτουργεί υποστηρικτικά ως προς τα αιτήματα των Σερβοβοσνίων. Ενώ η Τουρκία και το Ιράν δίνουν ισχυρό παρόν στις μουσουλμανικές περιοχές.
Παράλληλα η Κίνα με κύρια χαρακτηριστικά τον διαχρονικό πολιτικό της ρεαλισμό και τις οικονομικές της δυνατότητες αναδεικνύεται σε ρυθμιστικό παράγοντα στην περιοχή.
Αξίζει να σημειωθεί πως Σερβία και Κροατία παρεμβαίνουν ανοιχτά πλέον στις εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις της Βοσνίας μέσω των ισχυρών δεσμών και των μηχανισμών επιρροής στην σερβική και την κροατική κοινότητα της χώρας αντίστοιχα.
Σίγουρα όχι τυχαία ο άλλοτε φιλελεύθερος και φιλοδυτικός ηγέτης ηγέτης της σερβοβοσνιακής κοινότητας απογοητευμένος από την αδυναμία ή την απροθυμία της δύσης να παρέμβει ουσιαστικά στις εξελίξεις στο εσωτερικό των Βαλκανίων, δημοσιοποίησε τις προθέσεις του που οδηγούν στην de facto απόσχιση της σερβικής κοινότητας από την ομοσπονδιακή διοίκηση της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης μόνο μετά από συνεννόηση με την Μόσχα.
Οι Βόσνιοι μουσουλμάνοι θεωρούν πως εγκαταλείφθηκαν στην μοίρα τους από τις ισχυρές δυνάμεις της δύσης και αισθάνονται πως θα συνθλιβούν από τις δύο χριστιανικές κοινότητες της χώρας, των ορθόδοξων Σέρβων και των Καθολικών Κροατών. Γι αυτό και στράφηκαν προς την ισλαμική πλέον Τουρκία του Ερντογάν. Ενώ η κροατική κοινότητα επενδύει στην σχέση της με την Κροατία κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
