Για την πετρελαιοκηλίδα στον Σαρωνικό

Γράφει ο Χαρίτος Αναστασίου, Φοιτητής Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ

Το ναυάγιο και η διαρροή καυσίμων που συνέβησαν προ λίγων ημερών στον Σαρωνικό κόλπο δεν συνιστούν παρά το αποκορύφωμα αρκετών δεκαετιών της ρύπανσης που υφίσταται η θάλασσα μεταξύ Σαλαμίνας και Στερεάς.

Επί χρόνια η παρουσία τριών διυλιστηρίων μεγάλης δυναμικότητας και της βιομηχανικής ζώνης στο Θριάσιο Πεδίο, καθώς και πυκνή διέλευση πλοίων, κυρίως δε δεξαμενόπλοιων εφοδιασμού και παραλαβής υγρών καυσίμων, συνέβαλλαν στην περιβαλλοντική υποβάθμιση του κόλπου, ιδίως δε της ζώνης που εκτείνεται από τους Αγίους Θεοδώρους, μέχρι και τον κόλπο Ελευσίνας και την παραλία του Ασπροπύργου. Μια διαδρομή με το αυτοκίνητο από το Πέραμα, μέσω της παλαιάς εθνικής Αθηνών- Κορίνθου, αρκεί για να δει κανείς πληθώρα μισοβυθισμένων ή παρατημένων μεταφορικών, μικρές κηλίδες αποβλήτων, καθώς και το σκούρο χρώμα των υδάτων. Εικόνα βέβαια κατά πολύ καλύτερη από αυτή που παρουσιάζονταν πριν την επιβολή των αυστηρών κανονισμών της ΕΕ για τις εκπομπές, καθώς και την κατασκευή του μεγάλου έργου διαχείρισης υδατικών αποβλήτων στην Ψυττάλεια της Σαλαμίνας.

Το ατύχημα συνέβη από το πλοίο εφοδιασμού άλλων σκαφών Αγία Ζώνη ΙΙ, το ίδιο μετέφερε 2,200 τόνους ναυτιλιακού καυσίμου περίπου, καθώς κι άλλους 370 για δική του χρήση, στις τρεις παρά τέταρτο ξημερώματα της περασμένης Κυριακής. Από τα 11 μέλη του πληρώματος οι 9 απουσίαζαν, οπότε την πορεία του ανέλαβαν μόλις δύο άτομα, ο πλοίαρχος κι ο πρώτος μηχανικός, με τις καιρικές συνθήκες να φαίνονται ευνοϊκές. Όσο κι αν η πλοιοκτήτρια εταιρεία δηλώνει πως το δεξαμενόπλοιο ήταν αξιόπλοο, η Πανελλήνια Ένωση Ναυτών Εμπορικού Ναυτικού (ΠΕΝΕΝ) καταγγέλλει πως το σκαρί είχε παρουσιάσει προβλήματα στο μηχανοστάσιο και οι επιδιορθώσεις που είχαν συμβεί ήταν πρόχειρες. Από αυτές τις ανεπισκεύαστες μεγάλες οπές φαίνεται να διείσδυσε το θαλασσινό νερό οδηγώντας έτσι στην βύθισή του. Το ίδιο το πλοίο είχε πιστοποιηθεί, με την ΠΕΝΕΝ να κατηγορεί τους αρμόδιους για «βεβιασμένη» αναφορά.

Είναι φανερό πως η ολιγωρία και η ανευθυνότητα είναι ικανές να οδηγήσουν σε καταστροφές, ακόμη και σε δρομολόγια ρουτίνας υπό τις καλύτερες συνθήκες. Γιατί όμως μια πετρελαιοκηλίδα να είναι καταστροφική; Τα πλοία μεταφοράς καυσίμων φέρουν μέσα αρκετούς χιλιάδες τόνους υδρογονανθράκων, μικρότερης πυκνότητας και ως εκ τούτου ελαφρύτερους από το θαλασσινό νερό. Κατά την διαρροή τους από τις δεξαμενές του σκάφους συγκεντρώνονται σχετικώς γρήγορα στην επιφάνεια, αφού σαν μακριές ανθρακικές αλυσίδες μένουν αδρανείς και δεν αντιδρούν με το νερό, ούτε διαλύονται εντός του. Εκεί σχηματίζεται η κηλίδα, ένα λεπτό φιλμ πάχους μόλις μερικών εκατοστών του χιλιοστού, αλλά επιφάνειας αρκετών στρεμμάτων που παρεμποδίζει την είσοδο ηλιακού φωτός και φρέσκου αέρα στα νερά που καλύπτει, απλώνεται και διαδίδεται ταχύτατα χάριν των θαλάσσιων ρευμάτων και ανέμων. Ταυτόχρονα οι πτητικότερες ουσίες εκλύονται στην ατμόσφαιρα, άλλες δε διεισδύουν σταθερά στο υδατικό περιβάλλον, προσβάλλοντας τους εκεί ζωντανούς οργανισμούς ή δημιουργεί μείγματα ιδανικά για ανάφλεξη. Τα πετρελαιοειδή εισβάλλουν στα βράγχια, στα εσωτερικά όργανα και στην σάρκα των ψαριών, στο φτέρωμα των πτηνών καθώς και στην γούνα των θαλάσσιων θηλαστικών. Υπό τις συνθήκες αυτές πλήθος ζώων πεθαίνουν από ασφυξία, πνιγμό, υποθερμία ή ακόμη και ασιτία εξαιτίας της ακινησίας, τοξικές ουσίες σαν το βενζόλιο και άλλους κυκλικούς υδρογονάνθρακες εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα αυξάνοντας τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου στα πέριξ.

Πως όμως πρέπει να δρουν οι αρμόδιοι σε τέτοιες καταστάσεις; Πρώτα από όλα πρέπει το βυθισμένο κουφάρι να απομονωθεί από τον υδάτινο κόσμο, καθώς και να αντληθεί το σύνολο του καυσίμου που έχει μείνει στο εσωτερικό του, παράλληλα δε με τις ποσότητες που δεν έχουν φτάσει ακόμη στην επιφάνεια. Η κηλίδα στην επιφάνεια πρέπει άμεσα να περιοριστεί, μεγάλοι πλωτήρες την περιβάλλουν σαν ζώνη, ώστε να μην διασπαστεί και διαδοθεί περαιτέρω. Ακολουθεί η εξάλειψη της κηλίδας, μέσω της επίπονης διάσπασής των υδρογονανθράκων. Η βιοδιάσπαση αποτελεί την ευρύτερα χρησιμοποιούμενη μέθοδο αντιμετώπισης: πλήθος κατάλληλων βακτηρίων ρίχνονται μαζί με χημικούς επιταχυντές ώστε να καταναλώσουν τις ανθρακικές αλυσίδες, αφήνοντας πίσω τους νερό και διοξείδιο του άνθρακα. Σχετικές δοκιμές αποδεικνύουν πως απαιτείται ένας μήνας τουλάχιστον ώστε να καταναλωθεί το 98% των απλών αλυσίδων, διπλάσιος με τριπλάσιος σχεδόν χρόνος για τις πολυπλοκότερες και τοξικότερες αρωματικές ενώσεις, σε ρυθμούς 200 φορές μεγαλύτερους από τους φυσικούς. Εδώ το πρόβλημα είναι πρώτον η έκλυση τεράστιων ποσοτήτων διοξειδίου στην ατμόσφαιρα, κυρίως δε οι τεράστιοι πληθυσμοί βακτηρίων που προσβάλλουν έπειτα την θαλάσσια ζωή και απαιτείται να εξολοθρευθούν μετά, οι ποσότητες χημικών που ρίχνονται έπειτα και στην διάρκεια προσβάλλουν επίσης τους θαλάσσιους οργανισμούς. Δεύτερη λύση είναι η χημική διάσπαση, με ρίψη διασκορπιστικών (dispersants) στην κηλίδα, συνήθως τασιενεργά (surfactants) πολυμερή υπό μορφή κολλοειδών τα οποία και διασκορπίζουν ταχύτατα τα μόρια του πετρελαίου στον υδάτινο χώρο, προλαμβάνοντας έτσι την καθίζησή τους. Με αυτόν τον τρόπο η πετρελαιοκηλίδα σκορπίζεται σε αρκετά μικροσκοπικά λιπώδη μικκύλια υδρόφοβων ανθρακικών μορίων, τα οποία και διαλύονται έπειτα στην τεράστια θαλάσσια μάζα. Οι ρυθμοί αυτή την φορά είναι μεν κατά πολύ ταχύτεροι από αυτούς του βιολογικού δρόμου, αλλά πλήθος τοξικών χημικών έχουν ριχτεί στους ωκεανούς, ιδιαίτερα τα τασιενεργά θεωρούνται υπεύθυνα για την επιβάρυνση των αυγών των ψαριών και τον θάνατο αρκετών θαλάσσιων ειδών. Άλλες λύσεις είναι η μηχανική απομάκρυνση με ξέστρο της ελαιώδους επιφάνειας, κάτι που απαιτεί ήσυχα νερά, η στερεοποίηση του καυσίμου, σε πιο ψυχρά περιβάλλοντα  ή ακόμη και η καύση του καυσίμου στην επιφάνεια, εκεί η κηλίδα εξαφανίζεται ταχύτατα αλλά η ατμόσφαιρα και το θαλάσσιο περιβάλλον δέχονται τρομακτικά μεγάλες ποσότητες τοξικότατων ρύπων.

Τι έχει συμβεί ως τώρα; Ήδη η εταιρεία έχει αναθέσει εργολαβία για την αντιμετώπιση του ναυαγίου, 10 δύτες έχουν σταλεί να σφραγίσουν το ναυάγιο, καθώς και να απαντλήσουν ότι καύσιμο έχει μείνει εντός. Παρόλα αυτά δεν έχει ξεκινήσει εδώ και τόσες μέρες η απορρύπανση της περιοχής. Είναι πραγματικά σκανδαλώδες που δεν έχουν τοποθετηθεί ακόμη πλωτήρες εγκλωβισμού της κηλίδας, με αποτέλεσμα το μαζούτ να προσβάλλει την ακτογραμμή της Αττικής από την Πειραϊκή μέχρι την Γλυφάδα και την Βούλα. Οι δήμοι ανέλαβαν άμεσα την εκκαθάριση των ακτών τους, απομακρύνοντας τόνους μαζούτ και την εγκατάσταση πλωτών φραγμάτων στην θάλασσα ώστε να μην έλθουν άλλοι ρύποι, ακόμη και αντιρυπαντικό υλικό ρίχτηκε στην Μαρίνα Γλυφάδας. Ένας γερανός έχει φτάσει μαζί με μερικά πλοία του Λιμενικού, καθώς και ιδιωτικά αντιρύπανσης, με εξαιρετικά μεγάλη χρονική καθυστέρηση για τα δεδομένα της καταστροφής. Στην Σαλαμίνα έχει συμβεί η μεγαλύτερη περιβαλλοντική υποβάθμιση της τελευταίας περιόδου, πλήθος πτηνών και θαλάσσιων ζώων πέθαναν, ενώ ακόμη μεγαλύτερες ποσότητες έχουν δυστυχώς ήδη δεσμευτεί στο αέριο, θαλάσσιο και αστικό οικοσύστημα. Τόσο στην Σαλαμίνα όσο και στον Πειραιά οι κάτοικοι δηλώνουν εξοργισμένοι για την πολυήμερη κυβερνητική αδράνεια. Μια κακοσμία κατέκλισε τον αέρα στα νότια προάστια, τόνοι πίσσας προσβάλλουν την ακτογραμμή, όσο ο αρμόδιος υπουργός κ. Παναγιώτης Κουρουμπλής δηλώνει πως έχουμε την «τάση να αυτομαστιγωνόμαστε σαν λαός», καθώς και πως θα φέρει την υπόθεση στην Βουλή, ώστε να μάθει άμεσα ο ελληνικός λαός τι συνέβη, λες κι αυτό θα περιορίσει την καταστροφή.

Σε μια χώρα της οποίας και κύρια πηγή πλούτου αποτελεί ο τουρισμός, αποτελεί θείο δώρο που το ατύχημα δεν συνέβη προ ενός τουλάχιστον μηνός. Η εικόνα των διάσημων για την καθαριότητά τους και βραβευμένων με γαλάζιες σημαίες ακτών του Παλαιού Φαλήρου, του Αλίμου, της Γλυφάδας, της Βούλας και της Βουλιαγμένης θα οδηγούσε σε μεγάλη δυσφήμιση της περιοχής. Ήδη έχει γίνει διεθνώς γνωστή η άμεση υποβάθμιση της περιοχής- κάτι που θα είχε αποφευχθεί αν ο κρατικός μηχανισμός λειτουργούσε άμεσα. Η κυβέρνηση της «Πρώτης Φοράς Αριστερά» που απειλεί παραγωγικές επενδύσεις σαν των Σκουριών στην Χαλκιδική ελέω «περιβαλλοντικής συνείδησης», ή αναζητεί ένα δάσος στους παλιούς αεροδιαδρόμους του Ελληνικού, συνέβαλε σε ένα τέτοιο περιβαλλοντικό δυστύχημα στην θαλάσσια αυλή της πρωτεύουσας, τις συνέπειες του οποίου και θα αντιμετωπίζουμε τουλάχιστον για την επόμενη 20ετία…

Πράγματι όπως προαναφέρθηκε οι επιπτώσεις του ατυχήματος είναι κατά πολύ πιο μακροπρόθεσμες από ότι νομίζουμε. Αν και θεμέλιο του σύγχρονου μας πολιτισμού ο υδρογονάνθρακας συνιστά ένα από τα πιο τοξικά και ακατάλληλα περιβάλλοντα  για την ανάπτυξη της ζωής και τις βιολογικές της λειτουργίες. Ήδη η ζωική αλυσίδα του Λεκανοπεδίου έχει θιγεί άμεσα και θα συνεχίσει για μεγάλο διάστημα, επειδή δεν προλάβαμε και δεν αντιμετωπίσαμε έγκαιρα το πρόβλημα, ίσως δε οι παραλίες μας να μείνουν ακατάλληλες για πάνω από έτος.. Η κυβέρνηση στάθηκε ανίκανη να προστατεύσει τον εθνικό θησαυρό και πηγή πλούτου που αποτελούν οι μοναδικές μας ακτογραμμές. Ή όπως περιληπτικά κι εξαιρετικά αναφέρει στην ανακοίνωσή της το WWF:

«Μία χώρα με μεγάλη θαλάσσια κυκλοφορία – διελεύσεις δεξαμενόπλοιων και άλλων σκαφών – παρουσιάζεται ανέτοιμη να αντιδράσει έγκαιρα, προστατεύοντας τον θαλάσσιο πλούτο και τις ακτές της, ακόμη και σε ένα περιστατικό που ήταν αρχικά σχετικά περιορισμένης έκτασης. Δυστυχώς, ο κίνδυνος για περιστατικά θαλάσσιας ρύπανσης είναι υπαρκτός και μπορεί γίνει εύκολα κατανοητός, κοιτάζοντας τους χάρτες που αφορούν σε κίνηση tankers και σε ατυχήματα θαλάσσιων μεταφορών στις ελληνικές θάλασσες.»