Ευάγγελος Αβέρωφ, πολιτική και ιδεολογία

Γράφει ο Βαγγέλης Αντωνιάδης

Ελάχιστοι πολιτικοί στην ιστορία της Νεότερης Ελλάδος είχαν μία τόσο επιτυχημένη πορεία στα πολιτικά πράγματα της χώρας όσο ο Ευάγγελος Αβέρωφ.

Γεννήθηκε στα Τρίκαλα το 1910 έλαβε πανεπιστημιακή μόρφωση στη Νομική σχολή του πανεπιστημίου της Λωζάνης και λίγα χρόνια αργότερα ανακηρύχθηκε διδάκτορας της σχολής πολιτικών και οικονομικών επιστημών του ιδίου πανεπιστημίου.

Ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία στην διάρκεια του ελληνοιταλικού πολέμου ως νομάρχης Κέρκυρας (Φεβρουάριος 1941-Απρίλιος 1941). Πριν παραιτηθεί από τον Νομαρχιακό θώκο οργάνωσε με αξιοθαύμαστο τρόπο την ένοπλη αλλά και την πολιτική αντίσταση εναντίον των Ιταλικών στρατευμάτων κατοχής. Σφυρηλατήθηκε στην εθνική αντίσταση ανήκοντας σε μία γενιά που είδε τον φασισμό να προσπαθεί να καταστρέψει την Ελλάδα και αυτή την αγνή αγάπη για την πατρίδα θεωρούσε θεμελιωδώς προοδευτική. Στις 28 Απριλίου του συνελήφθη από τα στρατεύματα κατοχής για την αντιστασιακή του δράση και την αντίδραση του στην Ιταλική απόπειρα να δημιουργηθεί αυτόνομη κρατική βλαχική οντότητα στην ελληνική επικράτεια. Φυλακίστηκε και λίγους μήνες αργότερα εκτοπίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ιταλία , κατόρθωσε να δραπετεύσει παρέμεινε στην Ιταλία όπου ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση ‘’ελευθερία ή θάνατος’’ η οποία κύριο στόχο είχε την διάδοση και φυγάδευση Ελλήνων και συμμάχων αιχμαλώτων.

Tα πρώτα πολιτικά βήματα 

Μετά την απελευθέρωση ο Ευάγγελος Αβέρωφ επέστρεψε στην Ελλάδα πολιτεύτηκε με το κόμμα των Φιλελευθέρων και εκλέχτηκε επανειλημμένα βουλευτής Ιωαννίνων. Υπηρέτησε ως υπουργός εφοδιασμού και εθνικής οικονομίας στις βραχύβιες κυβερνήσεις Διομήδη και Βενιζέλου. Ενώ λίγο αργότερα ως υπουργός Γεωργίας στελέχωσε για πρώτη φορά το υπουργείο τόσο κεντρικά όσο και περιφερειακά με μεγάλο αριθμό γεωπόνων και γεωτεχνικών υπαλλήλων που συνέβαλαν αποφασιστικά στην αγροτική ανάπτυξη. Το 1952 ως υφυπουργός εξωτερικών θα συμβάλει τα μέγιστα στις επιτυχημένες διαπραγματεύσεις που οδήγησαν την ένταξη της Ελλάδος στο ΝΑΤΟ.

Ευάγγελος Αβέρωφ και Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση 

Το 1956 ο Ευάγγελος Αβέρωφ θα κληθεί από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να συμμετάσχει στο ψηφοδέλτιο της Ε.Ρ.Ε και θα επανεκλεγεί θριαμβευτικά βουλευτής Θεσπρωτία Ιωαννίνων αναλαμβάνοντας λίγες μέρες αργότερα την θέση του υπουργού εξωτερικών. Από την θέση αυτή στήριξε ενεργά τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α στην Κύπρο και διαπραγματεύτηκε στο πλάι του Κωνσταντίνου Καραμανλή τις συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου που οδήγησαν στην ανεξαρτησία της μεγαλονήσου και την ίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Την ίδια περίοδο πρωτοστάτησε στην αγώνα για την ισότιμη συμμετοχή της Ελλάδος στις διαδικασίες ενοποίησης του Ευρωπαϊκού χώρου έχοντας ενεργό ρόλο στη σύνδεση της Ελλάδος με τις τότε Ευρωπαϊκές Οικονομικές Κοινότητες.

Η συχνή διατύπωση περί ακροδεξιών τάσεων και ρητορικής του Ευάγγελου Αβέρωφ προέρχεται από την ελλιπή κατανόηση την πολιτικής δράσης αλλά και των πολιτικών συνθηκών στις οποίες έδρασε. Προερχόταν από τον κεντρώο-φιλελεύθερο χώρο και η ένταξη του στην ΕΡΕ προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις από μερίδα της συντηρητικής πτέρυγας του κόμματος. Όμως η παρουσία τόσο του ιδίου όσο και άλλων προσωπικοτήτων του φιλελεύθερου χώρο όπως ο Κωνσταντίνος Τσάτσος και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος όσο και η πολύπλευρη προσφορά του στις κυβερνήσεις της ΕΡΕ και την διαμόρφωση μιας σύγχρονης κεντροδεξιάς μεταρρυθμιστικής πλατφόρμας κατόρθωσε να εξαλείψει την κριτική στο πρόσωπο του.

Ευάγγελος Αβέρωφ και αντιδικτατορικός αγώνας 

Στα πρώτα στάδια της Απριλιανής Δικτατορίας ο Ευάγγελος Αβέρωφ προσπάθησε να πείσει τους πραξικοπηματίες να παραδώσουν την εξουσία στις Δημοκρατικές δυνάμεις της χώρας. Όταν αντιλήφθηκε πως στόχος των συνταγματαρχών ήταν να διαιωνίσουν την παραμονή του αυταρχικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου στην εξουσία αναμίχθηκε ενεργά στον αντιδικτατορικό αγώνα, πρωταγωνίστησε στην έκδοση και την δημιουργία δικτύου διανομής αντιδικτατορικών εντύπων και διεύθυνε την δράση των κεντροδεξιών αντιστασιακών οργανώσεων που δρούσαν εκείνα τα χρόνια στη χώρα. Το 1973 υπήρξε πολιτικός καθοδηγητής του κινήματος του Ναυτικού που λίγο έλλειψε να ανατρέψει τη χούντα.

Στις 23 Ιουλίου του 1974 ο Ευάγγελος Αβέρωφ εξασφάλισε την τοποθέτηση στο πρωθυπουργικό αξίωμα αλλά και την ασφαλή επιστροφή του Κωνσταντίνου Καραμανλή και σαν υπουργός Εθνικής Άμυνας αρχικώς της κυβέρνησης εθνικής ενότητας και στη συνέχεια των κυβερνήσεων της Νέας Δημοκρατίας εξουδετέρωσε μία σειρά από απόπειρες νοσταλγών της χούντας να ανατρέψουν την Δημοκρατία στην Ελλάδα.

Ταυτόχρονα αποκατέστησε το τραυματισμένο γόητρο των ενόπλων δυνάμεων, ίδρυσε την Ελληνική Πολεμική Βιομηχανία και υλοποίησε το εξοπλιστικό πρόγραμμα 1975-1980 που ενίσχυσε σημαντικά την ελληνική αποτρεπτική ικανότητα σε Κύπρο, Αιγαίο και Θράκη θέτοντας σε υγιέστερη βάση την ελληνοαμερικανική αμυντική συνεργασία.

Ευάγγελος Αβέρωφ και ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ 

Είναι γεγονός πως ο Ευάγγελος Αβέρωφ ανέλαβε την ηγεσία την Νέας Δημοκρατίας σε μία περίοδο δύσκολη τόσο για τον ίδιο όσο και για το κόμμα. Καθώς εκλέχτηκε στο αξίωμα του προέδρου λίγο μετά την εκλογική ήττα του Οκτωβρίου του 1981 ενώ ο ίδιος ήταν ήδη βαριά άρρωστος. Παράλληλα την εποχή εκείνη η πολιτική του μεθοδολογία μπορούσε εύκολα να συκοφαντηθεί ως συντηρητικής από τους πανίσχυρους μηχανισμούς προπαγάνδας του κυβερνητικού πλέον ΠΑΣΟΚ.

Παρόλα αυτά εξυγίανε τα οικονομικά και ανασυγκρότησε σε σύγχρονες βάσεις το κόμμα και την νεολαία του (ΟΝΝΕΔ) σε σύγχρονες βάσεις μετατρέποντας για πρώτη φορά την
ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ σε μαζική πολιτική δύναμη ικανή κινητοποιήσει την λαϊκή της βάση, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις της εκλογικής επέκτασης(ευρωεκλογές 1984) (βουλευτικές εκλογές 1985) και των εκλογικών θριάμβων (1989-1990) της επόμενης ηγεσίας του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη.

Ήταν μάλιστα ο Ευάγγελος Αβέρωφ ο πρώτος αρχηγός της Νέας Δημοκρατίας που επισήμανε το μεσαίο χώρο στον οποίο η ελληνική κεντροδεξιά όφειλε να απευθυνθεί. Παράλληλα διατήρησε πάντοτε το μετριοπαθές και νηφάλιο πολιτικό στίγμα, διακρίθηκε για τη μαχητικότητα αλλά και την ικανότητα του να χαράσσει κόκκινες γραμμές αντιμετωπίζοντας σθεναρά όποιον τις υπερέβαινε. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ ξεχώρισε για την ρητορική του ικανότητα αλλά και την ευχέρεια του να βασίζει τη στοχοθεσία του στην ανάλυση βαθύτερων γεωγραφικών, πολιτισμικών και κοινωνικών συνθηκών καθώς και στην κατανόηση των διεθνών εξελίξεων.

Ευάγγελος Αβέρωφ και φιλελεύθερη ιδεολογία

Αναμφίβολα ο Ευάγγελος Αβέρωφ ανήκε σε μια γενιά πολιτικών και διανοουμένων που έδρασε στον περιβάλλον που διαμορφώθηκε από τις επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης του 1929. Γι αυτό άλλωστε η πολιτική παρακαταθήκη αλλά και το συγγραφικό του έργο στις μέρες μας είναι επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε. Στα κείμενα του ο Ευάγγελος Αβέρωφ αποκαλύπτει το κοινωνικό έλλειμμα αλλά και τα αδιέξοδα του άκρατου καπιταλισμού του laissez faire και αναζητά μια νέα ιδεολογία πλατφόρμα που θα οδηγεί σε μία ριζική πολιτική και κοινωνική αναμόρφωση βασισμένη στον συνδυασμό της έννοιας της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης αλλά και στην ενίσχυση του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους.

Εδώ ακριβώς εδράστηκε και η ιδεολογική και προγραμματική ταύτιση του Ευάγγελου Αβέρωφ με τον Εθνάρχη Κωνσταντίνο Καραμανλή καθώς ο Μακεδόνας πολιτικός οραματίστηκε και δημιούργησε ένα σύγχρονο, αποτελεσματικό και ορθολογικά δομημένο ευρωπαϊκό κράτος που κατόρθωσε να αναμορφώσει ριζικά την θεσμική, κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα της Ελλάδος.

Γι’ αυτό άλλωστε και το πολιτικό πρότυπο Αβέρωφ αφορά όχι μόνο την εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων, αλλά μία αντίληψη ευρύτερη για την πολιτική και την Δημοκρατία. Ο συνδυασμός της ελευθερίας και του κοινωνικού προσανατολισμού, η στιβαρότητα στην υπεράσπιση θεμελιωδών ιδεολογικών επιλογών αλλά και ο αδιαπραγμάτευτος σεβασμός για τον άνθρωπο τον φορέα του πνεύματος και των αξιών του ελληνισμού αποτελούν την ισχυρή παρακαταθήκη που ο σπουδαίος πολιτικός άνδρας άφησε στις επόμενες γενιές.