Εορτασμός Πολυτεχνείου 1974-2018

Γράφει ο Αντώνιος Μιχελόγγονας, Δικηγόρος

Ας ξεκινήσουμε με μια ιστορική παρατήρηση.

Ο εορτασμός του Πολυτεχνείου στην ουσία καθιερώθηκε πρώτη φορά από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, δηλαδή από τη ΝΔ. Όταν επελέγη η 17η Νοεμβρίου ως ημέρα διεξαγωγής των πρώτων εκλογών της Μεταπολίτευσης. Επρόκειτο βέβαια για κυβέρνηση συνεργασίας, αναμφισβήτητα όμως η επιλογή της συγκεκριμένης ημέρας συνδέθηκε με τον ιδρυτή της ΝΔ, όπως και όλη η Μεταπολίτευση.

Η σημασία του εορτασμού ενισχύθηκε έτι περαιτέρω μετά το 1981, και την ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Ο λόγος φυσικά ήταν ότι το μεγαλύτερο μέρος των στελεχών του είχαν αναδειχθεί εκμεταλλευόμενοι το ρόλο τους (αληθινό ή όχι) κατά τα γεγονότα της περιόδου. Η Γενιά του Πολυτεχνείου στο μεγαλύτερο μέρος της εκπροσωπήθηκε από τον Ανδρέα Παπανδρέου, και κατ’ επέκταση ο εορτασμός σταδιακά ταυτίστηκε με το ΠΑΣΟΚ. Ενδεικτικό αυτού το γεγονός ότι μέχρι και σήμερα τη σημαία τη μεταφέρει η ΠΑΣΠ.

Από την άλλη, μπορεί τα περισσότερα εκ των στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ να μην έζησαν τα γεγονότα της περιόδου, όμως έζησαν για τα καλά τους εορτασμούς που ακολούθησαν. Και ανδρώθηκαν μέσα από αυτούς. Ο Αλέξης Τσίπρας και οι της γενιάς του πρωταγωνιστούσαν κάθε χρόνο στις εκδηλώσεις μνήμης, δίνοντας διαπιστευτήρια αριστεροσύνης. Και διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την πολιτική τους ταυτότητα μέσα από αυτές.

Τι εξυπηρετεί η ιστορική αυτή αναφορά; Είναι απλό.

Παρατηρούμε ότι η επέτειος του Πολυτεχνείου είναι άμεσα συνδεδεμένη με τα τρία μεγάλα κόμματα της Μεταπολίτευσης. Η ΝΔ την καθιέρωσε, το ΠΑΣΟΚ κι ο ΣΥΡΙΖΑ αναδείχθηκαν μέσα από αυτή. Και τα τρία αυτά κόμματα όμως, με την ίδια χρονική σειρά, όσο περνούσε ο καιρός κατέστησαν ανεπιθύμητα στον εορτασμό.

Πρώτη η ΝΔ, που δεν παρίσταται εδώ και πολλά χρόνια. Ούτε καν σε φοιτητικό επίπεδο, με τη ΔΑΠ. Όχι επειδή δεν το επιθυμεί, αλλά επειδή κάθε σχετική απόπειρά της κατέληγε σε επεισόδια. Αυτό αποδόθηκε στο γεγονός ότι οι εκδηλώσεις είχαν αντιδεξιό χαρακτήρα.

Έπειτα το ΠΑΣΟΚ, που ουσιαστικά σταμάτησε να παρίσταται σαν κόμμα από το 2010 και μετά. Συνεχίζει να το κάνει μόνο μέσω της ΠΑΣΠ. Τότε η αδυναμία των επισήμων στελεχών του να παραστούν ερμηνεύτηκε ως αποτέλεσμα των αντιδράσεων κατά του μνημονίου. Αντιδράσεων που προέρχονταν κυρίως από την αριστερά.

Και πλέον, επισήμως από χθες, από τον εορτασμό αποκλείονται και τα μεγάλα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Η Πρώτη Φορά Αριστερά είναι ανεπιθύμητη, και δεν κατάφερε χθες να προσεγγίσει το Πολυτεχνείο. Το τρίτο κυβερνητικό κόμμα της Μεταπολίτευσης αποκλείεται από τον εορτασμό μιας επετείου που έχει συνδεθεί με αυτήν.

Με τη ΝΔ είπαν πως είναι ανεπιθύμητη γιατί η εκδήλωση είναι αντιδεξιά. Με το ΠΑΣΟΚ ότι η εκδήλωση ανήκει στην αριστερά. Τώρα με το ΣΥΡΙΖΑ που αποδίδεται ο αποκλεισμός του;

Η απάντηση πρέπει να αναζητηθεί βαθύτερα. Την επέτειο την έχουμε εξαρχής αποδώσει λάθος. Ο εορτασμός έχει συνδεθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο με την ανατροπή της δικτατορίας και την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Έπαιξε ρόλο σε αυτό τόσο η επιλογή του Κωνσταντίνου Καραμανλή να γίνουν εκείνη την ημέρα οι πρώτες εκλογές, όσο και η μετέπειτα καθιέρωσή της ως εθνικής εορτής.

Είναι γνωστό ότι αυτό ιστορικά δεν ευσταθεί. Η δικτατορία έπεσε σε άλλο χρονικό σημείο και για διαφορετικό λόγο. Δεν έπεσε το Νοέμβριο του 1973. Δεν πρόκειται όμως για μια απλή ιστορική ανακρίβεια από αυτές που γίνονται συχνά σε ανάλογες περιπτώσεις για λόγους συμβολισμού. Πρόκειται για μια πλήρη διαστρέβλωση των γεγονότων. Δεν είναι μόνο ότι οι συγκεκριμένοι άνθρωποι, που αναδείχθηκαν από το Πολυτεχνείο, δεν ανέτρεψαν τη δικτατορία. Είναι και ότι εξαρχής ο στόχος τους δεν περιοριζόταν εκεί.

Είναι δύσκολο φυσικά να μιλήσεις για τους στόχους του κινήματος του Πολυτεχνείου. Δεν επρόκειτο για ένα κίνημα ενιαίο, ούτε οι πρωταγωνιστές του εντάσσονταν στον ίδιο χώρο. Δεν υπήρχε κοινή στόχευση, το βασικό κοινό που τους συνέδεε ήταν η αντίθεση στο καθεστώς της 21ης Απριλίου.

Πιο εύκολα μπορούμε όμως να μιλήσουμε για τους στόχους της ομάδας εκείνης που εν τέλει εκμεταλλεύτηκε το Πολυτεχνείο και αναδείχθηκε από αυτό. Με την οποία τελικά το Πολυτεχνείο ταυτίστηκε. Κι η ομάδα αυτή είχε ξεκάθαρη ιδεολογική ταυτότητα, το σοσιαλισμό. Ίσως στην πορεία να συμβιβάστηκε ή να άλλαξε, για διάφορους λόγους. Όμως κατά το χρόνο των γεγονότων αυτή ήταν η ταυτότητα της. Και ο στόχος της δεν περιοριζόταν στην ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι, που εν τέλει ταυτίστηκαν με το Πολυτεχνείο, τα ίδια ακριβώς θα έκαναν κι αν το καθεστώς ήταν δημοκρατικό. Το γεγονός ότι τότε ήταν δικτατορικό φυσικά δεν ήταν άνευ ιστορικής σημασίας. Το βασικό κίνητρο όμως του κινήματος δεν ήταν η ανατροπή της δικτατορίας. Ήταν πολύ ευρύτερο, και ο στόχος αυτός που δεν επιτεύχθηκε πέρασε στις επόμενες γενιές.

Ως εκ τούτου, η σύνδεση της επετείου με την ανατροπή της δικτατορίας ήταν λανθασμένη εξαρχής. Όχι μόνο γιατί δεν έγινε τότε, αλλά κυρίως επειδή δε στόχευε μόνο εκεί. Κάπως έτσι η Δημοκρατία βρέθηκε να τιμά ένα κίνημα που μπορούσε να στραφεί και εναντίον της.

Σήμερα, όπως είδαμε, το σύνολο των κομμάτων που ο λαός εμπιστεύτηκε, καλώς ή κακώς, να τον κυβερνήσουν θεωρούνται ανεπιθύμητα στο Πολυτεχνείο. Εν ολίγοις, οι συντελεστές της εκδήλωσης αποδοκιμάζουν εμμέσως το σύνολο των κυβερνήσεων που ακολούθησαν τη Μεταπολίτευση. Δεν επηρεάζονται ιδιαίτερα από το γεγονός ότι πλέον αναδεικνύονται δημοκρατικά.

Η εξέλιξη αυτή όμως δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Γιατί το κίνημα του Πολυτεχνείου, όπως έγινε αντιληπτό και πέρασε στην ιστορία, ποτέ δεν είχε καθαρά αντιδικτατορικό χαρακτήρα. Δε σηματοδοτούσε την αντίσταση μόνο στη δικτατορία, αλλά σε κάθε είδους καθεστώς, ακόμα και το δημοκρατικό. Δε συμβόλιζε μόνο τον αγώνα ενάντια στη δικτατορία, αλλά κάθε αγώνα της νεολαίας απέναντι σε οποιασδήποτε μορφής εξουσία. Για αυτό και το σύνθημα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία». Ελευθερία, όχι Δημοκρατία.

Δεν είναι λοιπόν ούτε περίεργη ούτε αναπάντεχη αυτή η εξέλιξη. Κακώς θεωρούμε το Πολυτεχνείο γιορτή της Δημοκρατίας. Μπορεί να συνεισέφερε στην αποκατάσταση της. Για αυτό και ο εορτασμός της επετείου. Δεν είναι όμως μια απλή ιστορική επέτειος. Συμβολίζει τη διαρκή πάλη της νεολαίας απέναντι σε κάθε μορφή εξουσίας που θεωρεί ότι προσβάλλει το τρίπτυχο «Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία». Η εξουσία αυτή μπορεί να προέρχεται και από ένα δημοκρατικό καθεστώς. Σε αυτή την περίπτωση το καθεστώς αυτό βρίσκει το κίνημα του Πολυτεχνείου απέναντι.

Καθόλου λοιπόν παράξενο δεν είναι που και τα τρία κυβερνητικά κόμματα της Μεταπολίτευσης βρέθηκαν αποκλεισμένα από το Πολυτεχνείο. Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία για το Πολυτεχνείο ήταν ένας δυνητικός εχθρός.

Και όποιος αμφιβάλλει, δεν έχει παρά να αναρωτηθεί γιατί η μεγαλύτερη τρομοκρατική οργάνωση στη νεότερη ελληνική ιστορία διάλεξε να ονομαστεί με την ημερομηνία της 17ης Νοεμβρίου.