Εύχομαι να μην γίνουμε εικόνα από μυθιστόρημα του Ονόρε ντε Μπαλζάκ

Γράφει ο Γιάννης Κίτσος, Οικονομολόγος – Σύμβουλος χρηματοοικονομικού και στρατηγικού σχεδιασμού

Πολύ φοβάμαι ότι ακόμα δεν έχουμε συνειδητοποιήσει το μέγεθος της οικονομικής καταστροφής που επίκειται. Συμφωνώ ότι τη δεδομένη στιγμή πολύ ορθά λαμβάνονται όλα τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, καθώς προτεραιότητα έχει ο άνθρωπος. Σε οικονομικό επίπεδο, ενώ η ελληνική κυβέρνηση δείχνει να έχει κάποια αντανακλαστικά, θεωρώ ότι μένουν ακόμα πάρα πολλά να γίνουν δεδομένου της φύσης και δυναμικής της ελληνικής οικονομίας αλλά και της διεθνούς κατάστασης. Θα πρέπει να προετοιμαζόμαστε για αυτό που πρόκειται να ακολουθήσει και που θα κληθούμε άμεσα εντός των επόμενων μηνών να αντιμετωπίσουμε και διαχειριστούμε.

Αφού για μια ακόμα φορά ξεπεράσαμε ιστορικά την ψευδαίσθηση, παραίσθηση ή και ευσεβή πόθο των αριστερών ότι το τέλος του καπιταλισμού έρχεται. έχουν ξεκινήσει να ακούγονται από εδώ και από εκεί κάποιες αόριστες ακόμα προτάσεις, όπως ότι «έχει έρθει η ώρα να παρέμβουν τα κράτη και οι κεντρικές τράπεζες και να ρίξουν στην οικονομία χρήματα», ή ότι «είναι πιθανό να δούμε κρατικοποιήσεις σε ιδιωτικές επιχειρήσεις και σε τράπεζες», ή ότι «πρέπει να υπάρξει περαιτέρω μείωση δαπανών».

Το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι είναι δεδομένο πως οι επιχειρήσεις και αγορές θα χρειαστούν τόσο κεφάλαια και κρατική υποστήριξη, όσο και στρατηγικές συμμαχίες. Παρόλα αυτά σκοπός του άρθρου μου δεν είναι να δώσω τόσο λύσεις όσο να ξεκινήσει άμεσα ένας διάλογος καθώς με όσα παρακολουθώ θεωρώ ότι αγνοούμε το μέγεθος της καταστροφής που επίκειται. Για το λόγο αυτό παραθέτω την συνολική εικόνα της σημερινής οικονομικής κατάστασης τόσο σε Ευρώπη και ΗΠΑ όσο και στη χώρα μας αλλά και τα μέτρα που αντίστοιχα έχουν ανακοινωθεί, ελπίζοντας στη βάση αυτή άμεσα να ξεκινήσει ο διάλογος αυτός που θα βοηθήσει να ξαναμπούμε στην σωστή κατεύθυνση.

Οικονομική κατάσταση σε Ευρώπη και ΗΠΑ

Ας δούμε, λοιπόν, που βρισκόμαστε σήμερα αλλά και ποιες είναι οι προβλέψεις για το άμεσο μέλλον. Η πρόβλεψη της πτώσης του ΑΕΠ για το β’ τρίμηνο στην Ευρώπη είναι 24% και για τις ΗΠΑ 13%. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, την περασμένη εβδομάδα, οι τιμές μετοχών μειώθηκαν κατά το μεγαλύτερο ποσοστό μετά το κραχ του 1987. Ήταν το έκτο μεγαλύτερο ποσοστό πτώσης στην ιστορία των ΗΠΑ. Στην Ευρώπη, οι τιμές των μετοχών υποχώρησαν κατά 9-11%, η χειρότερη ιστορικά πτώση μέσα σε μια μόνο μέρα. Αυτό που ζούμε είναι σύμφωνα με την Deutsche Bank η χειρότερη ύφεση από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας προειδοποιεί ότι μπορεί να χαθούν έως και 25 εκατ. θέσεις εργασίας.

Οι αποδόσεις ομολόγων εκτοξεύονται. Το κόστος εξασφάλισης υψηλής ποιότητας χρέους βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο τα τελευταία οκτώ έτη. Αυτή η ταχεία αύξηση αντικατοπτρίζει την ανησυχία ότι, κατά την επικείμενη οικονομική ύφεση, πολλοί οφειλέτες θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στην εξυπηρέτηση των χρεών τους. Το ακόμη χειρότερο είναι ότι οι επενδυτές δεν αναμένουν ότι η χαλάρωση της όποιας νομισματικής πολιτικής θα αλλάξει την τροχιά των καταναλωτικών και επιχειρηματικών δαπανών. Αυτό είναι προφανές, καθώς τα χαμηλότερα επιτόκια δεν θα οδηγήσουν τους καταναλωτές σε αύξηση των δαπανών τους. Η πτώση του πετρελαίου δείχνει ύφεση, πτώση της κατανάλωσης και της παραγωγής, διογκώνοντας τις ανησυχίες πως μια παγκόσμια ύφεση θα προκαλέσει πιο μακροπρόθεσμες διαταραχές στη ζήτηση.

Αυξάνεται ο κίνδυνος να αντιμετωπίσουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα ακόμη και υγιείς επιχειρήσεις και να ξεκινήσει ένα ντόμινο αρνητικών επιπτώσεων για την απασχόληση και την καταναλωτική δαπάνη που όμοιο της δεν θα έχουμε ξαναδεί. Εξίσου σοβαρό είναι ότι το ξέσπασμα της επιδημίας έχει ήδη προκαλέσει μια σειρά αλλαγών στη συμπεριφορά των καταναλωτών και είμαστε επικεντρωμένοι στην κατανόηση αυτών που θα ακολουθήσουν, του πόσο θα διαρκέσουν και τι θα μείνει από αυτά που γνωρίζαμε όταν το ξέσπασμα είναι πίσω μας.

Οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα

Μακροοικονομικά, η ελληνική οικονομία μπορεί να βρισκόταν σε ισχυρή ανάκαμψη και να ανέμενε ανάπτυξη έως και 2,8% το 2020, αυτά όμως μέχρι την επίσημη ανακοίνωση της ΕΛΣΤΑΤ. Η ΕΛΣΤΑΤ ανακοίνωσε πρόσφατα ότι ο ρυθμός ανάπτυξης το 2019 ήταν 1,9%, επίδοση αρκετά χαμηλότερη των προσδοκιών που είχαν καλλιεργηθεί, αλλά και των προβλέψεων διεθνών οργανισμών για υπέρβαση ακόμη και του 2%. Σημάδια στασιμότητας της ελληνικής οικονομίας είχαν αρχίσει να εμφανίζονται και πριν τις επιδράσεις που θα έχουν επάνω της τα μέτρα για τον κορονοϊό. Την ίδια στιγμή, η Citi εκτιμά πως η ελληνική οικονομία θα μπει σε ύφεση φέτος, με την ανάπτυξη του ΑΕΠ να διαμορφώνεται στο -1,4%, από +1,9% του 2019, το έλλειμμα του δημοσιονομικού ισοζυγίου της τάξης του 1,4% το 2020, και πως η πτώση της εγχώριας ζήτησης θα κινηθεί φέτος στο 1,3% και η πτώση της κατανάλωσης στο 1,5%.

Καλώς ή κακώς, βαρόμετρο στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας είναι ο κλάδος του τουρισμού, της φιλοξενίας και της εστίασης. Στην Ελλάδα είναι υψηλό το ποσοστό της κατανάλωσης που κινδυνεύει με καθίζηση καθώς τα ξενοδοχεία, η εστίαση και ο ευρύτερος κλάδος του τουρισμού αντιστοιχούν σε μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ. Η Ελλάδα έχει τη μικρότερη έκθεση στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες, και το χαμηλότερο ποσοστό μεταποίησης ως προς την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία.

Σύμφωνα, λοιπόν, με το Κέντρο Προγραμματισμού Και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) για κάθε €1 δισ. απώλειας διεθνών ταξιδιωτικών εισπράξεων, προκαλείται μία συνολική (άμεση και έμμεση) μείωση του ΑΕΠ της χώρας κατά περίπου 0,57%, μείωση της απασχόλησης στην οικονομία κατά περίπου 0,61%,, αύξηση του ελλείμματος του Ισοζυγίου Αγαθών και Υπηρεσιών κατά περίπου 38,9%. Στο δε υποθετικό σενάριο μείωσης των διεθνών ταξιδιωτικών εισπράξεων κατά 8%, το ΚΕΠΕ μιλάει για επιβράδυνση της αναπτυξιακής δυναμικής της οικονομίας (ΑΕΠ) κατά περίπου 0,83 ποσοστιαίες μονάδες, συρρίκνωση της συνολικής Απασχόλησης στην οικονομία κατά περίπου 38.284 θέσεις εργασίας ή κατά περίπου 0,88 ποσοστιαίες μονάδες, αύξηση του ελλείμματος του Ισοζυγίου Αγαθών και Υπηρεσιών κατά περίπου 56,4 ποσοστιαίες μονάδες.

Στα μικροοικονομικά μεγέθη, πρόσφατη, έρευνα της Endeavour έδειξε ότι μέσα σε λίγες μόνο μέρες από την εξάπλωση της επιδημίας στη χώρα μας, άνω του 50% των επιχειρήσεων, του δείγματος, έχει ήδη αρχίσει να σημειώνει από μικρή έως και πολύ μεγάλη πτώση πωλήσεων και κερδοφορία τους. Μεγάλο είναι το πρόβλημα στην έλλειψη σε βασικές πρώτες ύλες που προμηθεύονται από το εξωτερικό. Τέλος, όσον αφορά στην πορεία της απασχόλησης, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το 30% των εταιρειών πιθανολογεί ότι θα υποχρεωθεί να προχωρήσει σε σημαντική μείωση του ανθρώπινου δυναμικού. Στην εξίσωση θα πρέπει να μπει και το ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις και ιδιώτες έχουν εδώ και οχτώ έτη συσσωρευμένες υποχρεώσεις και χρέη.

Τι μέτρα ανακοινώθηκαν σε Ευρώπη και ΗΠΑ

Την Κυριακή, η Federal Reserve ανακοίνωσε ότι μείωσε το επιτόκιο αναφοράς της κατά 100 μονάδες βάσης και ότι θα συμμετείχε σε αγορές περιουσιακών στοιχείων ύψους $ 700 δισ. (ποσοτική χαλάρωση). Την περασμένη εβδομάδα η Fed προσέφερε $ 1,5 δις. σε φτηνά βραχυπρόθεσμα δάνεια σε τράπεζες, προκειμένου να εξασφαλίσει ρευστότητα στην αγορά χρεογράφων του Δημοσίου. Στη συνέχεια, ανακοίνωσε μαζικές αγορές ομολόγων και τίτλων που εξασφαλίστηκαν με υποθήκη, προκειμένου να παράσχουν ρευστότητα στο τραπεζικό σύστημα και στη χρηματοδότηση της στέγασης. Η κυβέρνηση Τραμπ αποφάσισε και ανακοίνωσε πρόσφατα δέσμη μέτρων αξίας άνω του $ 1 τρισ.. Μεταξύ άλλων η δέσμη μέτρων προβλέπει την αποστολή επιταγής αξίας τουλάχιστον $ 1.000 για κάθε αμερικανικό νοικοκυριό.

Η Ιταλία συνεχίζει να αυξάνει το μέγεθος των δημοσιονομικών κινήτρων της. Την περασμένη εβδομάδα, ανακοίνωσε ότι θα δαπανήσει € 25 δισ. για μέτρα για την άμβλυνση του πόνου από την κρίση. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες, ενίσχυσε διαδοχικά τα κίνητρα από € 3,6 δισ. € σε 7,5 δισ. σε € 10 δισ. και τώρα σε € 25 δισ.. Η Ισπανία ανακοίνωσε ένα μεγάλο πακέτο βοήθειας ύψους € 200 δις., μέσω της αναπτυξιακής της Τράπεζας, για την προστασία της απασχόλησης και τη μείωση των επιπτώσεων της επιδημίας στην οικονομία.

Η Τράπεζα της Αγγλίας (ΤτΑ) ανακοίνωσε έκτακτη μείωση του επιτοκίου αναφοράς από 0,75% σε 0,25%. Επιπλέον, εισήγαγε φθηνά δάνεια σε τράπεζες για να εξασφαλίσει ότι θα συνεχίσουν να δανείζουν κατά τη διάρκεια της κρίσης. Αυτό έχει σκοπό να βοηθήσει τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις που έχουν πληγεί από την εκδήλωση του ιού. Επίσης, η ΤτΑ εισήγαγε νέες, χαμηλότερες κεφαλαιακές απαιτήσεις για τις τράπεζες. Αυτό, επίσης, αποσκοπεί στην τόνωση περισσότερων τραπεζικών δανείων. Τέλος, η ΤτΑ απαγόρευσε από τις εμπορικές τράπεζες να χρησιμοποιήσουν την πρόσθετη χρηματοδότηση για να αυξήσουν τα μερίσματά τους για τους μετόχους.

Τέλος, η ΕΚΤ ανακοίνωνέ νέο προσωρινό πρόγραμμα αγοράς εταιρικών και κρατικών ομολόγων ύψους € 750 δισ. Η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ανακοίνωσε χρηματοδότηση ύψους € 40 δισ. για ευρωπαϊκές εταιρείες, ενώ, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης παρουσίασε μια έκτακτη δέσμη μέτρων «Πακέτο Αλληλεγγύης» ύψους €1 δισ. για να βοηθήσει τις εταιρείες σε όλες τις περιφέρειες της να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις της πανδημίας.

Ακόμη και μετά τη ανακοίνωση των παραπάνω μέτρων, οι τιμές των μετοχών διεθνώς συνέχισαν να μειώνονται απότομα και η σημαντική αστάθεια στις χρηματοπιστωτικές αγορές συνεχίζεται.

Τι μέτρα ανακοινωθήκαν στην Ελλάδα

Πρόσφατα η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα € 2 δισ. για τους εργαζόμενους και επιχειρήσεις, τα οποία θα απορροφηθούν άμεσα από την αγορά. Σημαντικό είναι και το ότι στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων της ΕΚΤ θα συμπεριληφθούν και οι αγορές ελληνικών ομολόγων ύψους € 12 δισ.. Εξίσου σημαντικό είναι ότι παρακάμπτεται προσωρινά το σύμφωνο δημοσιονομικής σταθερότητας και ειδικά για τη χώρα μας το 3,5% στόχο πλεονάσματος για το 2020, ότι οι δαπάνες για την αντιμετώπιση του κορονοϊού δικαιολογούνται δημοσιονομικά, αλλά και το ότι μεταφέρονται για κάποιους μήνες οι υποχρεώσεις προς το δημόσιο των επιχειρήσεων και επαγγελματιών που πλήττονται άμεσα από τα μέτρα που λήφθησαν.

Σε συνεννόηση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημιουργείται εγγυοδοτικός μηχανισμός για παροχή δανείων κεφαλαίου κίνησης σε ΜμΕ ύψους έως € 3 δισ., ενώ ανάλογο εγγυοδοτικό εργαλείο θα διαθέσει € 500 εκατ. για το χορήγηση δανείων εγγυοδοτικού σκοπού. Μπαίνει μερικώς σε λειτουργεία η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα απλοποιώντας το Ταμείο Επιχειρηματικότητας (ΤΕΠΙΧ) αυξάνοντας τους πόρους κατά € 250 εκατ. για τη χορήγηση νέων δανείων που πλήττονται από το κορονοϊό με 100% επιδότηση του επιτοκίου για δύο χρόνια, στα σχεδόν € 920 εκατ. που ήδη είναι διαθέσιμα. Όλα αυτά τι στιγμή που δεν έχει όμως κάνει ακόμα καν το αυτονόητο. Να αναστείλει την λειτουργεία στο Χρηματιστήριο Αθηνών πριν ακόμα ανακοινώνει τα μέτρα για την πανδημία.

Συμπέρασμα

Αντιλαμβάνεστε ότι σε σχέση με τα οικονομικά μέτρα που έχουν ήδη λάβει όλες οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και οι ΗΠΑ, οι οποίες ειρήσθω εν παρόδω έχουν σοβαρή μεταποίηση, οργανωμένες εφοδιαστικές αλυσίδες και δεν στηρίζονται όπως η Ελλάδα σε ένα πάρα πολύ μεγάλο ποσοστό στον ξενοδοχειακό κλάδο, φιλοξενία και εστίαση, αλλά και εισαγωγές, η χώρα μας βρίσκεται μακράν πίσω. Πέραν της πανδημίας, στην εξίσωση αυτή δεν βάζουμε και τις αυξημένες δαπάνες για την στήριξη των συνόρων μας εξαιτίας του λαθρομεταναστευτικού και απρόβλεπτου γείτονα μας. Επίσης, δεν λαμβάνουμε υπόψη και το γεγονός ότι δεν θα προκύψει νέο κύμα επιδημίας από το φθινόπωρο.

Την ίδια στιγμή που οι χώρες αυτές με το πέρας της πανδημίας θα βιώνουν το αποκαλούμενο μετά από μια βαθιά ύφεση «αναπτυξιακό ελατήριο» στην οικονομίας τους, πολύ φοβάμαι ότι η ελληνική θα παλεύει ακόμα να βγει από την εντατική.

Λυπάμαι αν δυσαρεστώ κάποιους αλλά σαν οικονομολόγος οφείλω να προειδοποιώ όχι για τα καλύτερα αλλά για τα χειρότερα. Η Ελλάδα όσο προετοιμασμένη οφείλει να είναι να μπορεί διαχειριστεί μια πανδημία αλλά τόσο θα πρέπει να είναι έτοιμη να αντιμετωπίσει την οικονομική κρίση που θα προκύψει από τα μέτρα για την πανδημία αυτή. Ως Έλληνας, δεδομένης της κατάστασης που θα κληθούμε να διαχειριστούμε, φοβάμαι ότι η απαξίωση στα ήθη και αρχές της εκκλησίας μας που κρατάει ως ένα πολύ σοβαρό βαθμό την ενότητα, το σεβασμό του ενός στον άλλο, και εντιμότητα στην κοινωνία, και η οποία εκκλησία βάλλεται από παντού σήμερα, θα οδηγήσει σε μια εποχή ασύστολης διαφθοράς και ασυδοσίας.

Θα ξαναδούμε εικόνες από το Μπαρμπά Γκόριο, μυθιστόρημα του Ονόρε ντε Μπαλζάκ, ο οποίος περιγράφει πολύ γλαφυρά το φαινόμενο της εποχής του και που αν συνεχίσουμε έτσι θα αρχίζει να μοιάζει πολύ με τη δική μας, γράφοντας: «Ξέρετε πως ανοίγει κανείς το δρόμο του εδώ; Ή με τη λάμψη του μυαλού του ή με την επιτηδειότητα της διαφθοράς. Πρέπει να εισβάλεις μέσα σ’ αυτήν την ανθρώπινη μάζα ή σαν οβίδα κανονιού ή ύπουλα τρυπώντας σαν την πανούκλα. Η εντιμότητα δε χρησιμεύει σε τίποτα. Λυγίζουμε κάτω από τη δύναμη του πνεύματος, το μισούμε, προσπαθούμε να το συκοφαντήσουμε, γιατί μόνο παίρνει και τίποτα δε μοιράζεται. Μα, αυτό αν επιμένει, τότε υποκλινόμαστε μπροστά του. Με λίγα λόγια, αφού δεν μπορούμε να το θάψουμε μέσα στη λάσπη, το λατρεύουμε γονατιστοί. Η διαφθορά βασιλεύει παντού, το ταλέντο είναι σπάνιο. Γι’ αυτό, η διαφθορά είναι το όπλο της μετριότητας που μας έχει κατακλύσει και που τα σημάδια της θα τα βρείτε παντού».