Αλέξανδρος Παπαναστασίου, σκέψεις Νοεμβρίου 1936

Γράφει ο Χαρίτος Αναστασίου, Φοιτητής Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ

Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες του αιώνα που μας πέρασε, ο πολιτικός και επιστήμονας Αλέξανδρος Παπαναστασίου έφυγε μια ημέρα σαν σήμερα στις 17 Νοεμβρίου 1936. Γεννημένος στην Τρίπολη το 1876, ανδρώθηκε στο χωριό του πατέρα του Λεβίδι και χάριν της οικονομικής άνεσης των γονιών του αλλά και της δικής του ικανότητας μπόρεσε να μορφωθεί χτίζοντας σε γερές βάσεις την μελλοντική του πορεία. Τις σπουδές του στη Νομική Αθηνών ακολούθησαν οι σπουδές πάνω στη νομική, την κοινωνιολογία και την φιλοσοφία σε πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης, του Βερολίνου, του Λονδίνου και του Παρισιού. Πολέμησε εθελοντικά στους Βαλκανικούς Πολέμους και μέσα από την διάσημη πλέον διατριβή του «Περί Εθνικισμού», διατύπωσε για πρώτη φορά επιστημονικά τον ελληνικό εθνικισμό, προσδίδοντας του θετικό αλλά και αναγκαίο ρόλο για το ελληνικό έθνος, προσφέροντας παράλληλα ένα εξαιρετικό εργαλείο για την μελέτη του φαινομένου.

Εντάχθηκε νωρίς στο βενιζελικό Κόμμα των Φιλελευθέρων, υπήρξε χρόνια βουλευτής, από το 1910 έως και το 1936 σχεδόν, ενώ υπηρέτησε σαν υπουργός αρκετές φορές. Το 1922 διατύπωσε στο «Δημοκρατικό Μανιφέστο» τις θέσεις του ενάντια στον απαρχαιωμένο μοναρχικό θεσμό, καλώντας τον Κωνσταντίνο σε παραίτηση, ώστε να μην θιγούν τα εθνικά κεκτημένα της Συνθήκης των Σεβρών. Εκεί επιβεβαίωσε την στάση του πως η Ελλάδα, δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και αγώνων των τέκνων της δεν είναι βασιλικό τιμάριο και ως εκ τούτου δεν μπορεί να γίνει ανεκτό να θυσιασθεί ελάχιστο τμήμα της προς όφελος μίας δυναστείας. Συνελήφθη και καταδικάστηκε για τα παραπάνω, μέχρις ότου η Μικρασιατική Καταστροφή ήρθε σαν τραγική επιβεβαίωση των λεγομένων του.

Το τέλος της Μικρασιατικής Καταστροφής ακολούθησε η εγκαθίδρυση αβασίλευτου πολιτεύματος, με τον ίδιο να ανακηρύττει ως πρωθυπουργός πλέον την έκπτωση της δυναστείας των Γκλύξμπουργκ και την ίδρυση της Β’ Ελληνικής Δημοκρατίας, 25η Μαρτίου 1924, ανήμερα της εθνικής επετείου. Όπως δήλωνε προγραμματικά μία ημέρα πριν «με την δημοκρατίαν αποδίδεται η Ελλάς εις τους Έλληνες».

Ως Υπουργός Συγκοινωνιών στις βενιζελικές κυβερνήσεις επιτέλεσε εξαιρετικό έργο: έθεσε τις βάσεις για τα σύγχρονα μέσα μαζικής μεταφοράς, συγκρότησε το Ανώτατο Τεχνικό Συμβούλιο του Κράτους και εκπόνησε θεμελιώδη νομοθετήματα σχετικά με τον οικοδομικό κανονισμό των πόλεων και το εθνικό κτηματολόγιο, συνέστησε δε επιτροπή μελέτης του ρυθμιστικού στοιχείου της Αθήνας. Επί της υπουργίας του σχεδιάστηκε η μεγάλη παραλιακή αρτηρία Αθήνας- Σουνίου, που μέχρι σήμερα απολαμβάνουμε, ενώ τεράστιο έργο επιτέλεσε και στην ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του ’17. Στη περίοδο δε της πρωθυπουργίας του ιδρύθηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, αναδιοργανώθηκε το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το οποίο μετατράπηκε σε ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα ενώ ιδρύθηκαν τρεις νέες σχολές, οι Αρχιτεκτόνων, Χημικών και Τοπογράφων Μηχανικών. «Παπανάσταση» ονόμασαν οι καθηγητές εκείνη την δημιουργική περίοδο μεταρρυθμίσεων και προόδου, με την αναδιαμόρφωση της Σχολής Καλών Τεχνών και την επιλογή του Ζαχαρία Παπαντωνίου σαν διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης.

Ως Υπουργός Γεωργίας πήρε σημαντικά μέτρα προς αποκατάσταση των προσφύγων και των ακτημόνων, αναδιοργάνωσε τις Ανώτατες Γεωπονικές Σχολές και συνέστησε κατά τόπους γεωργικά φροντιστήρια με κύριο σκοπό την προώθηση της επιστημονικής γεωργικής έρευνας στην ύπαιθρο. Μετέτρεψε το Πεδίον του Άρεως σε πάρκο και άνοιξε τον ως τότε βασιλικό κήπο στον κόσμο, μετονομάζοντας το σε Εθνικό. Κυρίως δε ίδρυσε την Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος ώστε να προωθηθεί ο δανεισμός προς αγροτικές επενδύσεις. Βρήκε απέναντι του σχεδόν όλα τα κόμματα αλλά και την Εθνική Τράπεζα που είδε το μονοπώλιό της να χάνεται, συνέχισε όμως μέχρι την υπογραφή της ίδρυσης.

Καινοτόμος πολιτικός, διανοητής με ριζοσπαστικές και πρωτοποριακές για την εποχή του ιδέες, ο ίδιος έθεσε τις βάσεις για μεταρρυθμίσεις που συνέβησαν πολύ αργότερα στον ελληνικό χώρο: πολιτικός γάμος, γυναικεία ψήφος, προστασία μητρότητας και εξώγαμων τέκνων, δημιουργία κονωνικών ασφαλίσεων, κατάργηση θανατικής ποινής, διαχωρισμό Εκκλησίας- Κράτους (συμφωνούσε μόνο σε θεσμική αναγνώριση), συνταγματική κατοχύρωση της αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκησης, αλλά και της απλής αναλογικής ως πάγιο εκλογικό σύστημα. Μεγάλη του προσφορά το φιλελεύθερο και προοδευτικό Σύνταγμα του 1927 που προσέφερε για πρώτη φορά στην ιστορία θεσμούς συνταγματικής και φιλελεύθερης Δημοκρατίας στο ελληνικό κράτος.

Τα προσωπικά του πιστεύω ήταν ένα μείγμα δημοκρατικής αντιπροσώπευσης, φιλελεύθερου αλυτρωτικού εθνικισμού καθώς και ενός εξελικτικού προοδευτικού σοσιαλισμού, ανάλογο σχεδόν του Ίωνος, πέραν μαρξισμού και κομμουνισμού. Υπέρμαχος της συναδέλφωσης των ευρωπαϊκών αλλά και βαλκανικών λαών, καθώς και προσωπικός φίλος ανθρώπων όπως ο Παρθένης, ο Παλαμάς, ο Χατζόπουλος ή ο Τριανταφυλλίδης. Στα λόγια δε του Γεωργίου Παπανδρέου, αν ο Ελευθέριος Βενιζέλος έθεσε την Ελλάδα εθνικά και εδαφικά, τότε ο πιστός του πολιτικός σύντροφος Αλέξανδρος Παπαναστασίου την έστησε πολιτικά, όντας ο πλέον ενάρετος των πολιτικών, άξιος του τίτλου του «Πατέρα της Δημοκρατίας».

Λίγες ημέρες πριν φύγει Νοέμβριο του 1936, ο τέως Πρωθυπουργός, υπό περιορισμό από το καθεστώς Μεταξά, δέχθηκε μια επίσκεψη:

“Ἐκάλη, Νοέμβριος (;) 1936. Εἶχα πάει νά τόν δῶ στό σπίτι του καί εἴχαμε βγεῖ γιά ἕνα μικρό περίπατο στούς ἔρημους ἐξοχικούς δρόμους. Ὁ Παπαναστασίου ἦταν κουρασμένος καί πικραμένος. Εἶχε νικηθῆ, τό πολιτικό του ἔργο εἶχε καταρρεύσει, ἡ Δημοκρατία εἶχε συντριβῆ καί τό μέλλον ἦταν ζοφερό ἀπό κάθε ἄποψη, ἐσωτερική καί ἐξωτερική (…). Μιά μελαγχολική σιγή εἶχε πέσει ἀνάμεσά μας καθώς προχωρούσαμε κάτω ἀπό τίς δεντροστοιχίες. Τότε ξαφνικά, δέν ξέρω πῶς μοῦ ἦρθε, καί τοῦ ἔθεσα τό ἐρώτημα
– Τί εἶναι αὐτό πού λείπει στόν τόπο μας, κύριε Πρόεδρε; Γιατί εἶναι φανερό πώς μᾶς λείπει κάτι βασικό.
Ὁ Ἀλ. Παπαναστασίου στάθηκε, μέ κοίταξε καί ἀποκρίθηκε ἀδίσταχτα:
– Ἡ σκέψη.
Ἀμέσως, σάν νά ἤθελε νά προσδιορίσῃ ἀκόμη καλύτερα τήν ἀπάντησή του, τή μετέφρασε γαλλικά, λέγοντας «la pensée». Νομίζω ὅτι αἰσθάνθηκε αὐθόρμητα τήν ἀνάγκη τῆς αὐστηρῆς ἀκριβολογίας καί τῆς σαφήνειας τῆς γαλλικῆς γλώσσας γιά νά ἐκφράσῃ ἐκεῖνο πού ἤθελε νά πῇ. Καί καθώς τοῦ ζητοῦσα κάποιαν ἐξήγηση, συνέχισε:
– Ἴσως σᾶς φαίνεται περίεργο αὐτό πού εἶπα. Ἀλλά, ὅταν λέω σκέψη, δέν ἐννοῶ τήν μόρφωση πού μπορεῖ ὁ καθείς νά ἀποκτήσῃ, ἄν τοῦ δοθοῦν οἱ εὐκαιρίες. Ἐννοῶ τήν πρωτότυπη, δημιουργική σκέψη. Ἔχουμε ταλέντα ὅλων τῶν εἰδῶν καί μποροῦμε νά ἔχουμε καί ἡρωϊσμό. Δέν ἔχουμε ἀκόμα τήν δική μας σκέψη. Αὐτή εἶναι ἡ βασική ἔλλειψη πού εἶναι αἰσθητή σ’ ὅλες τίς ἐκδηλώσεις τῆς νεοελληνικῆς ζωῆς -στήν Τέχνη, στό Πανεπιστήμιο, στήν κοινωνική δράση, στήν πολιτική.”

Πόσο ταιριάζει άραγε η παραπάνω διατύπωση στην Ελλάδα του σήμερα; Μια χώρα διαρκούς παραγωγής πτυχιούχων, που σε μεγάλο βαθμό κατέχουν τίτλους που δεν προσφέρουν ελάχιστα πρακτικά προσόντα; Μια Ελλάδα της οποίας τα καλύτερα μυαλά φεύγουν έξω, ανοίγοντας αλλού νέους ορίζοντες στην έρευνα και την τεχνολογία, όσο εδώ τα άμεσα μας ζητήματα περιορίζονται στην γελοιότητα της εγχώριας πολιτικής σκηνής, στην βιωσιμότητα ενός ασφαλιστικού συστήματος με πλήθος πρόωρων συνταξιούχων και την εκβιαστική διατήρηση προνομίων για πλήθος συντεχνιακών κλάδων και συνδικάτων; Μια Ελλάδα που στα λόγια του Σεφέρη (εκείνες τις ημέρες πάλι του ΄36) μένει μόνιμα δεμένη στο λιμάνι, όσο αλλού τα πλοία αρμενίζουν, μια Ελλάδα με τον τρίτο μεγαλύτερο στον κόσμο φέτος ρυθμό μείωσης πληθυσμού η οποία και κάθε ημέρα διώχνει ότι καλύτερο περιέχει έξω. Που αντί να εκμεταλλευτεί τα προσόντα της και την μοναδική ομορφιά και πλούτο που κρύβει επιμένει στο μεγάλο δημόσιο, στο βόλεμα μέσω επιδομάτων και παροχών, στην υψηλή φορολογία και γραφειοκρατία κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας, ακόμη και τώρα που είδε πως το μοντέλο αυτό μόνο στην καταστροφή την οδηγεί. Με την ίδια να επιμένει να αποτελεί παρίας της Ευρώπης που ενώ τείνει σαν ικέτης το ένα χέρι ζητώντας δανεικά με το άλλο μουτζώνει αυτούς που της τα προσφέρουν, ανίκανη δε να υπερασπιστεί τα εθνικά της δίκαια απέναντι στις τουρκικές και αλβανικές προκλήσεις, καθώς και τα ίδια της τα σύνορα από το δουλεμπόριο και την παράνομη διακίνηση μεταναστών.

Ο Παπαναστασίου βρήκε αυτό που μας φταίει και δεν μας αφήνει να στήσουμε μια Ελλάδα αντάξια του έργου και των μόχθων του λαού της: η πρωτότυπη σκέψη, η δημιουργία πρωτογενούς γνώσης εδώ μέσα στην πατρίδα μας. Όχι διότι δεν είμαστε ευφυείς ή έξυπνοι, κάθε άλλο. Η δημιουργικότητά μας ανά τον κόσμο είναι εξαιρετικά εμφανής. Αλλά διότι είμαστε παντελώς ανίκανοι να χτίσουμε δικούς μας σοβαρούς κρατικούς θεσμούς, διότι από την αρχαιότητα ακόμη ο ελληνισμός ήταν ανίκανος να χτίσει κράτος λειτουργικό, σταθερό και δικαίου, παρά την μέγιστη πνευματική του παραγωγή: εντός της Pax Romana ο ελληνισμός κατέστη καθόλα οικουμενικός, από την ίδρυση δε του ανεξάρτητου μας κράτους περιοριστήκαμε σταδιακά στα σύνορα του χάνοντας μια για πάντα τις πανάρχαιες εστίες της Μικράς Ασίας. Μένουμε δε μια χώρα με ένα σύστημα διοίκησης, φορολόγησης και κρατικής παρέμβασης τέτοιο που απλά σφίγγει έναν κλοιό γύρω από την ιδιωτική οικονομία, τον μόνο πραγματικό αιμοδότη της εθνικής ανάπτυξης και ευημερίας, διώχνουμε κάθε παραγωγική επένδυση εμμένοντας υστερικά σε αριστερές ιδεοληψίες και απομονωτισμούς. Επιμένουμε να πουλάμε το λαμπρό μας παρελθόν ώστε να έχουμε το κεφάλι μας ήσυχο για την στασιμότητά μας- ως πότε όμως;

17 Νοέμβρη εξάλλου έρχεται, γενέθλιος ημέρα της Μεταπολιτευτικής Ελλάδας που αυτές τις ημέρες βιώνει την κατάρρευση της μαζί με όσα δημιούργησε: το πελατειακό κράτος, τις ισχυρές συντεχνίες, τα κρατικά μονοπώλια, το αχανές και μη λειτουργικό, αναξιοκρατικό δημόσιο, ένα σύστημα δημόσιων πανεπιστημίων που βιώνουν την υποχρηματοδότηση, την απομάκρυνση από τις ανάγκες της αγοράς και το πλιάτσικο των κάθε λογής τραμπούκων, την αριστεροφροσύνη και την καταγγελία του ιδιωτικού τομέα και της επιχειρηματικότητας. Άλλη μια φορά η «εξεγερμένη νεολαία» θα διαδηλώσει στην αμερικανική πρεσβεία ψάχνοντας έναν ακόμη αποδιοπομπαίο τράγο για την μιζέρια της, οι εργαζόμενοι του ΜΕΤΡΟ θα ταλαιπωρήσουν άλλη μια φορά τους κατοίκους ελέω των προνομίων τους, πολλοί δρόμοι θα μένουν κλειστοί σαν δυνητικά πεδία μάχης, όσο στα αεροδρόμια κάποιοι άλλοι νέοι και δημιουργικοί άνθρωποι θα εγκαταλείπουν την πατρίδα για κάτι άλλο καλύτερο…

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.