Τα σενάρια για την Τουρκία και το τέλος της ελληνικής αυταπάτης

Γράφει ο Γιάννης Πήλιουρας, Διεθνολόγος

Δυστυχώς, η διεθνής επικαιρότητα δεν μας αφήνει πολλά περιθώρια από το να ασχοληθούμε εκ νέου με την Τουρκία και τη σχέση της με την Ευρώπη. Τα πρόσφατα σοβαρά επεισόδια μεταξύ της Τουρκίας και χωρών της Κεντρ. Ευρώπης, αποτελούν το τελευταίο επεισόδιο μιας διαμάχης μεταξύ της Ευρώπης και της Τουρκικής ηγεσίας του Ταγίπ Ερντογάν. Στην Ελλάδα, παρακολουθούν με ιδιαίτερη προσοχή και ανησυχία τις τελευταίες εξελίξεις, οι οποίες θα μας οδηγήσουν αργά ή γρήγορα σε μια νέα κατάσταση στη γειτονιά μας.

Στο τρενάκι της Ανατολής προσδέθηκε ο Ερντογάν

Ο Ερντογάν γνωρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ως παράγοντας ισχύος στην Ευρασία δεν πρόκειται να δεχτεί την ένταξη της Τουρκίας υπό το καθεστώς το οποίο θα ήθελε η τουρκική ηγεσία. Είναι δεδομένη η ανάγκη της τουρκικής οικονομίας από ευρωπαϊκά κεφάλαια και βοήθεια προκειμένου να ορθοποδήσει μετά την πρόσφατη καθίζηση της οικονομίας, αλλά δεν παραγνωρίζει το γεγονός ότι στρατηγικά η απόφαση για ένταξη της χώρας στην ευρωπαϊκή οικογένεια είναι μια απατηλή διαδικασία, την ώρα που οι χώρες της Ευρώπης διανύουν μια παρατεταμένη περίοδο στρατηγικής στασιμότητας.

Οι προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει ο Ερντογάν βρίσκονται στο άμεσο περιβάλλον του: Συρία, Βόρειο Ιράκ, Ανατολ. Τουρκία και εσωτερική αντιπολίτευση. Τα μέτρα που κλήθηκε να πάρει στο εσωτερικό, με χιλιάδες συλλήψεις και πλήρη ξήλωμα των Ενόπλων Δυνάμεων και των δημόσιων υπηρεσιών, λειτούργησαν ευεργετικά για την ανάδειξη του ως του μοναδικού ηγέτη της Τουρκίας, εξασφαλίζοντας μειωμένες ελευθερίες για τους πιθανούς υπονομευτές του.

Την ίδια ώρα, στη Συρία δεν έχει επιτύχει τους βασικούς του στόχους που είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη προέλαση του τουρκικού στρατού, καθώς βρίσκει ισχυρή αντίσταση και το κόστος σε ανθρώπινο δυναμικό και οικονομικούς πόρους είναι μεγάλο. Η προσέγγιση με τη Ρωσία, μπορεί να θεωρηθεί ως προσπάθεια αντιμετώπισης των περιφερειακών προκλήσεων αλλά βαδίζει σε ένα τεντωμένο σκοινί καθώς στην εξίσωση εντάσσονται τόσο οι Η.Π.Α. που εμφανίζονται έτοιμες να εμπιστευτούν την Τουρκία εάν το επιθυμεί ως παράγοντα σταθερότητας και μέρος της λύσης στο Συριακό, όσο και τα κράτη που πρόσκεινται στο Σουνιτισμό και στηρίζουν την Τουρκία με επενδύσεις και πολιτική στήριξη.

Οι αμφιλεγόμενες επιλογές του Ερντογάν και η κακή διαχείριση των σχέσεων του με τις χώρες της Ε.Ε. δημιουργεί τρομερή ένταση που μπορεί να έχει άμεσες συνέπειες αν δεν βρεθούν οι δικλείδες ασφαλείας για κατασίγαση των παθών και των λεκτικών διαξιφισμών.

Τα σενάρια που αφορούν την Ελλάδα

Η ελληνική πλευρά, αυτή την περίοδο σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιθυμεί να “μπλέξει” σε αυτή την διαμάχη. Παρά τις λεκτικές απρέπειες του Έλληνα υπουργού Εθνικής Αμύνης, Πάνου Καμμένου, η αντιμετώπιση της Τουρκίας παραμένει σταθερή, επιβεβαιώνοντας τη κοινή διαπίστωση που λέει ότι η ελληνική εξωτερική πολιτική είναι το μόνο σημείο σύγκλισης όλων των κυβερνήσεων. Βεβαίως, οφείλουμε να εντοπίσουμε το αδιέξοδο της χώρας μας αφού η εθνική μας επιδίωξη για το ευρωπαϊκό όραμα της Τουρκίας και την “εξημέρωση του θηρίου” φαίνεται πως έχει οριστικά τελειώσει.

Τα σενάρια που υπάρχουν και εξετάζονται μετά τα πρόσφατα γεγονότα είναι τρία:

Σενάριο 1ο : Διακοπή συνεργασίας Τουρκίας – Ε.Ε. στο προσφυγικό

Η Ελλάδα, μπορεί να βρεθεί από τη μια στιγμή στην άλλη να διαχειρίζεται ολομόναχη, με την οικονομική συμπαράσταση των εταίρων της μια προσφυγική κρίση ανευ προηγουμένου, σε περίπτωση που ο Ερντογάν ή η Ε.Ε. αποφασίσει την διακοπή της συνεργασίας τους για τις προσφυγικές ροές.

Η απόφαση αυτή είναι μια lose-lose απόφαση που θα έχει ως αποτέλεσμα μια δυναμική αντίδραση των Ευρωπαϊκών κρατών της Κεντρ. Ευρώπης, με κλείσιμο συνόρων, συμμετοχή στο σφράγισμα των συνόρων της βαλκανικής οδού (Σκόπια, Αλβανία) και ουσιαστικά de facto απενεργοποίηση της συνθήκης Σένγκεν. Από την άλλη μεριά, η Τουρκία έχει το περιθώριο να ανοίξει τα σύνορα της και να πιέσει την Ε.Ε. μέσω του μεταναστευτικού κύματος.Όμως, θα απωλέσει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται την ευρωπαϊκή οικονομική βοήθεια, η οποία βοηθά άμεσα την τουρκική οικονομία.

Σενάριο 2ο : Πέφτουν οι τόνοι, Ξεκινά η σταδιακή εξομάλυνση

Είναι το καλύτερο σενάριο για μια σειρά από λόγους και για τις δυο πλευρές (win win solution). Παρά τα περί αντιθέτου λεγόμενα, ότι δηλαδή η ένταση μεταξύ των χωρών της Κεντρ. Ευρώπης και της Τουρκίας είναι τεχνητή και αφορά τα εσωτερικά κοινά τους λόγω των εκλογών και του δημοψηφίσματος αντίστοιχα, τα διμερή ζητήματα είναι υπαρκτά όσο υπάρχουν τουρκικοί πληθυσμοί με εκλογική επιρροή και λόγο στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Παρόλα αυτά και οι δυο πλευρές έχουν άμεσο συμφέρον να υπάρχει δίαυλος επικοινωνίας και συνεργασίας, παρά τις επιμέρους διαφωνίες.

Οι κοινές ανησυχίες για τα ζητήματα του προσφυγικού, της τρομοκρατίας, της ενεργειακής ασφάλειας και επάρκειας, του διακρατικού εμπορίου και των ανοικτών αγορών είναι σαφώς πιο σημαντικές για τους κρατικούς ορθολογικούς δρώντες. Είναι περίπου βέβαιο ότι αμέσως μετά τις εκλογικές αναμετρήσεις και αναλόγως τα αποτελέσματα, θα υπάρξει μια σαφέστατη στροφή προς τη δημιουργία κλίματος ηρεμίας στις σχέσεις με την Τουρκία.

Σενάριο 3ο : Πάγωμα σχέσεων Τουρκίας με εμπλεκόμενες χώρες – Διαιτησία ενδιαφερόμενου εταίρου

Είναι το ενδιάμεσο σενάριο στο οποίο η Τουρκία θα εμφανιστεί ενοχλημένη από τη στάση των χωρών που άσκησαν επιθετική πολιτική εναντίον των κυβερνητικών αξιωματούχων της χώρας. Οι εμπλεκόμενες χώρες θα κρατήσουν στάση αναμονής, δυσκολεύοντας ενδεχομένως την συνεργασία Ε.Ε. – Τουρκίας και τις όποιες κοινές αποφάσεις αφορούν την Τουρκία.

Το πάγωμα των διμερών σχέσεων και ενδεχόμενες αντι-τουρκικές ή αντι-ολλανδικές κινήσεις (κοινωνικό εμπάργκο προϊόντων, επιθετικές κινήσεις σε πολίτες, πρεσβείες κλπ.) αργά ή γρήγορα θα ατονήσουν υπό το βάρος της διαπραγματευτικής ισχύος ενός τρίτου ενδιαφερόμενου εταίρου. Στην περίπτωση αυτή το ρόλο αυτό μπορεί να αναλάβει είτε η γερμανική διπλωματία είτε τα κανάλια επικοινωνίας της Ε.Ε. με την τουρκική διπλωματία. Η συγκεκριμένη άτυπη διαιτησία έχει σοβαρές προκλήσεις να αντιμετωπίσει καθώς πλέον ο Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται πως ελέγχει πλήρως την τουρκική γραμμή με το ιδιαίτερο ύφος του.

Τα παραπάνω σενάρια και οι προβληματικές σχέσεις της Τουρκίας με ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη πρέπει να απασχολήσουν άμεσα την ελληνική πλευρά καθώς σε καμία περίπτωση αυτή η δυσχέρεια δεν μπορεί να σημαίνει ότι ευνοείται η χώρα μας στα διμερή προβλήματα της με την Τουρκία. Η βαθιά κρατοκεντρική αντίληψη που έχουν δείξει κατά καιρούς τα κράτη της Ευρώπης, επιβεβαιώνουν τους φόβους που υπάρχουν στην ελληνική πλευρά ότι ουδείς πρόκειται να βγάλει τα κάστανα από τη φωτιά σε περίπτωση θερμού επεισοδίου με την Άγκυρα. Οπότε, ας παραμείνουμε ψύχραιμοι κι ας αναζητήσουμε τη νέα σταθερά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις αφού το ευρωπαϊκό όραμα της Τουρκίας μας τελείωσε!